Elmi biliklər üst-üstə yığılarkən bəzən
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm haqqında elm
Elm haqqında elm
172
vasitələnirlər”. 1 1 “Dəqiq elmlər” ifadəsi çox vaxt “təbiət elmləri”nə yaxın mənada iş- lənir. Lakin fərq bundan ibarətdir ki, bura riyazi elmlər də daxil edil- diyindən daha geniş planda götürülür. Son vaxtlar bəzi ictimai elm sahələrində də riyaziyyat geniş miqyasda tətbiq olunur. Bu sırada ilk növbədə iqtisadi nəzəriyyələri göstərmək mümkündür. Görünür, buna görə də, iqtisadi fənlərin də dəqiq elmlər sırasına daxil edilməsi təklif olunur. Həm də belə təkliflər indi Azərbaycanda da səslənməkdədir. 1 2
Dəqiq elm nümayəndələri öz tədqiqatlarını ancaq öz dar ixtisas sa- hələrinin bazasında apardıqlarına görə və elmi biliklərin ciddi determinasi- yasından çıxış etdiklərinə görə çox vaxt onların başqa elm sahələri ilə, xü- susən ictimai və humanitar elmlərlə əlaqəsi zəif olur. Halbuki müəyyən bir fənn daxilində formalaşmış ənənəvi düşüncə tərzindən, metodologiya və metodlardan kənara çıxmaq və problemlərə başqa bucaq altında baxa bil- mək üçün digər elm sahələri ilə əlaqə qurmaq, onların bilik bazasından və metodlarından da yararlanmaq, ən başlıcası isə öz fənlərinin labirintindən xilas olmaq tələb olunur. Düzdür, böyük elm adamları heç vaxt məhdud el- mi dünyagörüşü içərisində qalmır, fəlsəfi və humanitar düşüncə tərzindən qidalanmaqla elmdə qərarlaşmış şablonlardan xilas ola bilirlər. Bu kon- tekstdə adətən A.Eynşteynin “mürəkkəb problemlərin həllində F.Dosto- yevski mənə Qausdan daha çox kömək etmişdir” fikrini misal çəkirlər. Belə misallar əslində çoxdur. Hətta müasir elmşünaslığın yaradılmasında da humanitar düşüncənin az rolu olmamışdır. İxtisasca fizik olan Tomas Kun özünün məşhur “Elmi inqilabların strukturu” əsərinin necə ərsəyə gəl- diyi barədə yazarkən, belə bir hadisəni xüsusilə vurğulayır ki, 1958–59-cu tədris ilində onu “davranış haqqında elm mərkəzi”nə təcrübə keçməyə göndərirlər. Və bu zaman Kun belə bir cəhətin şahidi olur ki, ictimai elm adamlarının məsələlərə yanaşması və düşüncə tərzləri xeyli dərəcədə fərq- lidir və onlar hadisələrin elə tərəflərinə toxunurlar ki, bu dəqiq elm adam- larının heç ağlına da gəlmir. Bax, bu fərqli yanaşmaların bir araya gətiril- məsi “elmi paradiqma” anlayışının formalaşmasına da təkan vermişdir. 1 3 Daha sonra Kun ümumiyyətlə mühitdən, texniki tərəqqinin, xarici
1 В.В. Чешев. Наука и управление наукой, с. 69. 2 A.Hacıyev. Elm cəmiyyətdə ən yüksək yerdə olmağa layiqdir // “Azərbaycan” qəzeti, 15 may, 2010. 3 Т. Кун. Структура научых революций. с. 16-17. Elm və onun inkişaf yolu
173 sosial-iqtisadi və intellektual şəraitin elmlərin inkişafına təsirindən bəhs edir. Onun fikrinə görə, elmin inkişaf qanunauyğunluqları təkcə onun daxi- li epistemoloji təhlili ilə öyrənilə bilməz və burada mütləq humanitar, sosi- al-iqtisadi və texniki şərait və onların elmin daxili məzmununun araşdırıl- masına təsiri də nəzərə alınmalıdır. 1 1
Maraqlı haldır ki, Şərq ölkələrində elmin tarixi və inkişaf qanuna- uyğunluqları elm adamları tərəfindən deyil, əsasən şərqşünaslar tərəfindən öyrənilmişdir. Amma bildiyimiz kimi, şərqşünaslıq özü humanitar elmlərə daxil edilir, çünki bu problemlərlə əsasən dilçilər və tarixçilər məşğul olur. Bu baxımdan Şərqdə elmin öyrənilməsi bir qayda olaraq humanitar düşün- cə prizmasından keçmişdir. Bu paradoksallıq L.Reysner tərəfindən hətta müsbət məqam kimi qələmə alınır. O, Y.Raşkovskinin “Elmşünaslıq və Şərq” kitabına yazdığı ön sözdə bu əsərin əsas məziyyətlərindən biri kimi məhz elmşünaslığa humanitar düşüncə aspektindən yanaşılması faktını qeyd edir. 1 2
biz bu hadisəyə məhz pis bir ənənə kimi baxırıq. Belə ki, Şərqdə əldə olun- muş bir sıra böyük elmi nailiyyətlərlə yanaşı, elmin bir tam halında dəyər- ləndirilməsi, ictimai fəaliyyət sahələri arasında elmi fəaliyyətin yerinin müəyyənləşdirilməsi, bir sözlə, ümumi planda baxılması və adekvat müna- sibət bəslənməsi halları da az olmamışdır. Bir sistem halında olmasa da, belə fikirlər və dəyərləndirmələr Şərq elmşünaslığının rüşeymləri kimi gö- türülə bilər. Bununla belə, elm özü nisbi müstəqil bir ictimai sistem kimi məhz Avropada formalaşdığından elmin özünüdərki də məhz bu ölkələrdə getmiş və elmşünaslıq da burada formalaşmışdır. Y.Raşkovskinin yazdığı- na görə, müasir dövrdə elmşünaslıq Şərq ölkələri içərisində ancaq Hindis- tanda geniş yayılmışdır. 1 3 Bu da görünür Hindistanın uzun müddət ingilis müstəmləkəsi olmasından irəli gəlir. Və bu mənada əslində söhbət hind yox, ingilis elmşünaslığından getməlidir. Təəssüflər olsun ki, Yaponiya da daxil olmaqla, Şərq ölkələrinin heç birində müstəqil bir elm konsepsiyası ortaya çıxmamışdır. Yəni indi bu ölkələrdə elm öz qədim elmi yaradıcılıq ənənələrinin davamı kimi deyil, Qərb elminin transferi və inkişafı kimi mövcuddur.
1 Yenə orada, s. 19. 2 Л.И.Рейснер. Предисловие к книге Е.Б. Рашковского Науковедение и Восток. с. 4-5. 3 Е.Б. Рашковский. Науковедение и Восток, c. 141. Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|