Elmi biliklər üst-üstə yığılarkən bəzən
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm haqqında elm
Elm haqqında elm
174
Əslində dəqiq elmlərin özünüdərk səviyyəsinə çatması iki aspektdə həyata keçir. Elmə məntiqi-epistemoloji rakursda, biliklər sistemi və elmi yaradıcılıq aktlarının cəmi kimi baxan elm adamları elmi özünüdərk sis- temlərində də riyaziyyatın və dəqiq elmlərin metodlarından istifadə edirlər. Onlar təbii ki, ictimai elmlərin buraya qatılması haqqında heç düşünmürlər də. Halbuki, özünüdərk hadisəsi əslində fəlsəfənin predmetinə daxildir. Və dəqiq elm adamları da bu məsələlərə toxunarkən əslində fəlsəfi qatda bulunduqlarının fərqində olmurlar. Məsələyə filosoflar müdaxilə etdikdə isə, onlar dəqiq elm və ictimai elm arasında ayrıseçkilik etmədən, daha universal yanaşma üsulundan çıxış edirlər. Ona görə də, elm fəlsəfəsinin ictimai elmləri əhatə edən hissəsi daha çox dərəcədə fəlsəfə tədqiqatçıları və sosioloqlar tərəfindən həyata keçirilmişdir. 1 1 Həm də belə bir mövqe mövcuddur ki, ictimai gerçəkliyin dərk olunması təbiətin dərkinə nisbətən spesifik xüsusiyyətlərə malikdir və ona görə də, “ictimai idrak”, “sosial idrak”, “tarixi idrak” kimi terminlərdən istifadə olunur. 1 2
həm də cəmiyyət elmləri üçün vahid metodoloji prinsipdən çıxış etməyin tərəfdarı olan Q.Mendelin “naturalistik monizm” mövqeyi ilə V.Dilteyin iki fərqli metodologiyadan çıxış etmək mövqeyini qarşılaşdıraraq kompro- mis yaratmağa, ortaq bir variant tapmağa çalışır. 1 3
M.Veberin sosial elmlərin metodologiyasına dair təlimini şərh edərkən söyləyir. J.Aqassi də ictimai elmlərin spesifikasını öyrənməyin tərəfdarı- dır. O, yazır: “Fizika heyrətamizdir, amma fiziklərin qiymət vermədiyi
1 Н.Стефанов. Теория и метод в общественный науках. М., «Прогресс», 1967; Г.А.Антипов, А.Н.Кочергин. Проблемы методологии исследования общества как це- лостной системы. Новосибирск, Наука, 1988; Д.Лукач. К онтологии общественного бытия. Пролегомены. Пер. с нем. М., «Прогресс», 1991; Социо-логос. Пер. с англ., нем., франц., М., «Прогресс», 1991; Л. фон Мизес. Концепция социальных наук // Теория и история: интерпретация социально-экономической эволюции. Челябинск, Социум, 2009, с. 229-232. 2 Проблемы познания социальных явлений. Свердловск, Уральский Гос.Унив., 1980; Г.А.Антипов. Историческое прошлое и пути его познания. Новосибирск, Наука, 1987; В.Ж.Келле, М.Я.Ковальзон. Теория и история. (Проблемы теории исторического прогрес- са. М., Изд-во полит. литературы, 1981; Г.С.Арефьева. Общество, познание, практика. М., «Мысль», 1988; З.Бауман. Мыслить социологически. Пер. с англ., М., Аспект Пресс, 1996. 3 T.E.Huff. On the Methodology of the Social Sciences: A rev. essay. Pt. 1 // Philosophy of the Social sciences. Toronto, 1981, vol. 1, № 4, p. 462-463. Elm və onun inkişaf yolu
175 ictimai elmlər bəzən daha heyrətamiz olur”. 1 1
İctimai elmlər həqiqətən xeyli dərəcədə spesifik sahədir. Onların ümumi cəhətləri çoxdur. Amma buna baxmayaraq, müvafiq elm sahələri qarşısında qoyulan vəzifələri daha konkret dərk edə bilmək üçün bu sahə- lərin özünə də diferensial yanaşa bilməli, onları fərqləndirməliyik. Humanitar və ictimai elmlər ilk baxışda nə qədər yaxın görünsələr də, əslində xeyli dərəcədə fərqli mahiyyət və məzmuna malikdirlər. Digər tərəfdən də, bir var humanitar elmlər, bir də var ümumiyyətlə humanitar sahə. İnsan, onun mənəviyyatı, estetik dünyası, arzu və idealları – huma- nitar sahənin əsas predmetidir. Tarix, bədii ədəbiyyat, incəsənət də huma- nitar sahəyə aiddir. Bu başqa məsələ ki, göstərilən humanitar hadisələrin hər birinin öz elm və fəlsəfə səviyyəsi də vardır. Tarix, tarixşünaslıq («ta- rix elmi» – bəzən sadəcə «tarix» də deyilir; yəni hər iki məna eyni sözlə ifadə olunur) və tarix fəlsəfəsi, bədii ədəbiyyat, ədəbiyyatşünaslıq (filolo- giya) və ədəbiyyat fəlsəfəsi (aşağı yarusda bu sahə «ədəbi tənqid» kimi məlumdur), incəsənət, sənətşünaslıq və sənət fəlsəfəsi (estetika), din, din- şünaslıq və din fəlsəfəsi, mənəvi tərbiyə, pedaqogika və etika geniş planda götürdükdə humanitar sahəyə aiddir. Son vaxtlar daha inteqrativ bir elm sahəsi kimi insanşünaslıqdan, bəzən də antropologiyadan bəhs olunur. Mə- naları eyni olsa da, bu iki tədqiqat istiqamətində bəzən fərqli məzmunlar qruplaşdırılır. Sovet dövründə insan özü də ilk növbədə sosial varlıq kimi götürül- düyünə görə, insanşünaslıq da cəmiyyətşünaslığın içərisində əridilmişdi. İnsan fərdiyyətinin önə çəkilməsi daha çox dərəcədə Qərb dünyası, kapita- list ölkələri üçün səciyyəvi idi. Ona görədir ki, humanitar təfəkkür də, in- san haqları mövzusu da, irsiyyət məsələləri də, fərdi-psixoloji problemlər də daha çox Qərbdə öyrənilirdi. İnsanın sosiallaşması hətta bədii ədəbiy- yatda da öz əksini tapmışdı. İndi kommunist ideologiyasından ayrıldıqdan sonra, qarşımızda duran vəzifələrdən biri də insanşünaslığı bərpa etmək, fərdin cəmiyyətdə itmək, fərdiyyətini itirmək təhlükəsinin qarşısını al- maqdır. Din də humanitar sahəyə aiddir. Çünki insanın mənəvi aləmi ilə
1 J.Agassi. The Social Base of Scientific Theory and Practice // Rationality in Science and politics. Dordrecht, Reidel, 1984, p. 27. Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|