Elmi ƏSƏRLƏR, 2018, №1 (90) nakhchivan state university. Scientific works, 2018, №1 (90)

- 80 - 
Əlbəttə  Azərbaycanda  qadın  güləşi  də  sürətli  inkişaf  etməkdədir.  Bu  inkişafın  təməli  çox 
qədimlərə istinad  edir. 
VII  əsrin  yazılı  abidəsi  xalq  eposu    “Kitabi  Dədə  Qorqud  da  Bamsi  Beyrəyin  gözəl  Banu 
Çiçəyə elçilik səhnəsini xatırlasaq Azərbaycanda qadın güləşinin nə qədər qədim olduğunu görərik. 
Banu Çiçək Beyrəyin evlənmə təklifinə cavab olaraq deyir: “Əgər sən mənə yayla ox atmaqda və 
güləşdə qalib gəlsən sənin arvadın olaram” 
Milli  adət-ənənələrimizə  çevrilən  güləş  toy  məclislərində,  el  bayramlarında  gənclərin 
bayramsayağı güc sınamaları Azərbaycan xalqının sevimli tamaşalarından biri olmuşdur. 
Bütün yuxarıda göstərilənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək mümkündür ki, Azərbaycanda və 
bir  çox  şərq  ölkələrində  fəaliyyət  göstərən  zorxanalar  müasir  güləş  məşqlərinin  ilkin  forması 
olmaqla  Azərbaycanda,  o  cümlədən    dünya  miqyasında  güləşin  bir  idman  növü  kimi 
formalaşmasında  müstəsna  rol  oynamışdır.  Güləşçilərimizin  beynəlxalq  miqyaslı  yarışlarda 
qazandığı uğurlar məhz güləşin Azğrbaycanda qədim tarixə maıik olmasından xəbər verir. 
Zorxanalarda  tətbiq  olunan  hərəkətlərin  üstün  cəhətlərindən  biri  də  ondan  ibarətdir  ki, 
burada  tətbiq  olunan  ümumi  fiziki  hazırlıq    hərəkətləri  oyun-yarış  formasında  verilirdi.  Bu  isə 
idmançıların həmin hərəkətləri daha həvəslə yerinə yetirməsi ilə nəticələnirdi.  
                                                  
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Паяизад Абдинова. Доктоя философии по искуствоведении. Зорхана. Из истории спорта 
в Азербайджане.Международный Азербайджанский журнал İRS №2 (74) 2015  
2. Məmməd Məmmədov. Ordubadın memarlıq inciləri // Azərbaycan, 2011.20 mart,  
3. Ordubad. Zorxana. http://www.discoverazerbaijan.az/ordubad 
4. “Mərdomşünasi” jurnalı №3 h.ş. 1335  
5. Hüseynqulu Sarabski. Köhnə Бakı, səh 174 
6. Zorxana oyunu. Bakı. 2006   
7. Zorxana. İRS jurnalı 2015 N2 səh 12-16  
8. Azərbaycan qazeti 2009-cu il 01 sentyabr (kəndirbaz)  
9. Mədəniyyət qazeti 2011-ci il 14 dekabr (atüstü oyunlar) 
10. Azərbaycan folkloru antologiyası Birinci kitab Bakı, 1968 
11. Qobustan jurnalı 2013-cü il №1 səh 80-84 
12. Pərto Kaşani. Tarixie vərzeşe bastane İran. 1337 h.ş. 
13.  C.Bağırbəyov.  “Zorxana”.Əlyazması.səh.1  (respublika  əlyazmalar  fondu.  C.Bağırbəyovun 
arxivindən) 
14. Dilqəm Quliyev. Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişaf tarixi. Bakı, 2004. 
 
ABSTRACT 
Mammadali Rahimov  
Heyrat Qulamov      
FROM “ZORXANA” TO WRESTLING ARENAS 
 
 Azerbaijan folk games are formed in the evolution of society and play an important role in 
the 
progress 
of 
qualities 
as 
pride, 
bravery, 
nobility, 
patriotism 
in 
the 
youth.                                                                                                                                                                                              
One of these games is “Zorxana” games. “Zorxanalar” played an important role in the growing of 
wrestlers  and  preparing  of  strong,  agile,  patriotic  heroics.  “Zorxanalar”  existed  in  the  Tabriz, 
Ardabil,  Baku,  Nakhchivan,  Ordubad  and  other  cities  of  Azerbaijan.  The  following  games  were 
played in “Zorxana”  
1.
 
“Sino” or “Quluncsındırma” plays;  
2.
 
“Yepka” or “Ayaq döymə” plays;  
3.
 
“Mil oynatma”;  
4.
 
“Yekbağır” or “Səngi-daş qaldırma” play;  
5.
 
“Kəbbadə” or “Kəmanə” play;  

---

- 81 - 
6.
 
“Çərxi” or “Təndövrə-cəng” play;  
7.
 
“Güləş”.                                                                                                                                                                           
Zorxana  games  were  played  on  the  leadership  of  “mürşüd”  and  “miyandar”  under  the  musical 
accompaniment.  
РЕЗЮМЕ 
Мамедали Рагимов  
Гейрат Гуламов 
ОТ “ЗОРХАНЫ” К АРЕНАМ БОРЬБЫ 
 
Азербайджанские  народные  игры  возникли  в  процессе  развития  общество  и 
продолжают  играть  важуню  роль  в  развитии  у  молодежи  таких  важных  качеств,  как 
гордость,  мужество,  храбрость,  великодушие  и  патриотизм  .Одним  из  таких  игр  является 
“Зорхана” которая сыграла важную роль в формировании пехливанев, в подготовке  силених 
ловких и патриотических игидов. “Зорханы” существовали в городах Тебриз, Ардебил, Баку, 
Нахчыван,  Ордубад  и  других  городах  Азербайджана.  В  “Зорханах”  исполнялисъ 
нижеследующие игры: 
1.
 
“Сино” или игра “Гулунджсындырма”; 
2.
 
“Епка или игра “Аягдойме”; 
3.
 
Игра с “Милом”; 
4.
 
“Екбагир” или игра “Сенги-даш галдырма”; 
5.
 
“Кеббадэ” или игра “Кеманэ”; 
6.
 
“Церхи” или игра “Тендовра-ченг”; 
7.
 
“Борьба”.  
Игры “Зорхана” продились под ахкомпономент музыки под руководством “муршид” и 
“мияидаров”. 
 
 
   NDU-nun Elmi Şurasının 27 fevral 2018-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyyə  
  olunmuşdur. (protokol № 06).  
  Məqaləni çapa təqdim etdi: Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent V.Rzayev
  
 

---

- 82 - 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR, 2018, № 1 (90) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS, 2018, № 1 (90) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ, 2018, № 1 (90) 
 
 
VALEH ƏLİXANOV  
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:796 
İNSANIN ARTIQ ÇƏKİSİNİN ARADAN QALDIRILMASININ  
VASİTƏ VƏ METODLARI 
 
Açar sözlər: Bədən çəkisi, təlim, məşq, idmançı, inkişaf, vasitələri, metodları 
Key  words:  Body  Weight,  Training,  Exercise,  Training,  Athlete,  Training,  Development, 
Means, Methods 
Ключевые  слова:  вес  тела,  воспитание,  задание,  упражнение,  спортсмен, 
тренировка, развитие, средства, методы. 
Sağlam,  olduqca  səmərəli  məşq  edən  və  qidalanmada  israfçılığa  yol  verməyən  insanda, 
piylənmə və artıq piyin ləğv edilmə təhlükəsi yoxdur, lakin hərdən bədənin çəkisi ilə bağlı məsələləri 
təcrübədə həll etmək  tələb olunur.  Fəal hərəkətlərin ümumi  çatışmamazlığı gündəlik məşğələlərin 
yükünün  azaldılması  və  ya  tam  saxlanması  (müxtəlif  səbəblərdən,  xəstəliklər  və  zədələnmə 
bəhanəsindən)  tarazlanmamış  qidalanmada  (idmançının  nisbi  qüvvə  qabiliyyətinin  göstəricilərini 
artırmaq üçün bir çəki dərəcəsindən başqasına keçəndə) və başqa hallarda ortaya çıxır. 
Aydındır ki, belə hallarda təsir etmənin ən yaxşı üsulu (xüsusən həkimin müdaxiləsini tələb 
etməyən potoloji hallar istisna olunmaqla) bədənin çəkisində olan mənfi halları törədən bəhanələri 
bədən tərbiyəsinin köməyi ilə aradan qaldırılması və qidalanmasının müəyyən dərəcədə korreksiya 
edilməsidir. 
“Piy  əridən”  müxtəlif  növ  fiziki  tapşırıqların  səmərəliliyinin  amili  kimi  qiymətləndirmədə 
adətən  ilk  növbədə    onların  daşıyıcısı  və  ya  kalori  ölçüləri  ilə  qiymətləndirilir  (onların  yerinə 
yetirilməsində  enerjinin  sərf  olunması  kalori  ilə  ifadə  olunur).  Bizə  yaxşı  məlumdur  ki,  qısa 
müddətdə  böyük    ölçüdə  enerjinin  sərf  edilməsi  intensivliklə  fərqlənən  tapşırqlar  səciyyələnirlər, 
lakin  onların  yerinə  yetirilməsində  miqdarca  enerjinin  sərfinin  ölçüləri  nisbi    böyük  deyildir 
(məsələn  100  m  spirint  qaçışı  zamanı  idmançı    20  kkalori  enerji  sərf  etmir)  bu  da  bədənin  piy 
kütləsinin  azaldlmasına  gətirib  çıxarır.    Metobolik  proseslərə  təsiri  məhdudlaşdırır.  Tapşırıqların 
yerinə yetirilmə zamanı enerji həcminin miqdarı həcm müddəti uzun olduqca böyük olur. 
 
Cədvəl: 1 
Tapşırıqların 
intensivliyi işin 
fizioloji gücünün 
meyarı 
Nisbi intensivliyin (güçün)zonası 
Maksimal 
Submaksimal 
Böyük 
Mötədil 
Tapşırığın müddəti 
(fasiləsiz yerinə 
yetirəndə) 
Verilən inytensivlikdə tapşırıqların yerinə yetirilməsinin son dərəcəli 
müddəti 
20san-yə qədər 
20san-dən 5 dəq 
qədər 
5 dəq-dən 
30 dəq 
qədər 
30 dəq-dən 
artıq 
Tapşırqların yerinə 
yetirilməsi zamanı 
enerji sərfi 
1 saniyə ərzində enerjinin sərfi 
2 kk-dən artıq 
1.9-0, 5 kk 
0, 5-0, 4 kk 
0, 3 kk artıq 
Tapşırıqların yerinə yetirilməsi zamanı enerji sərfi 
25 kk qədər 
25 kk-200 kk 
200 dək-
600kk qədər 
700 kk-dək 
artıq 
 

---