Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pavel Aleksandroviç Florenski
- * Хрестоматия по философии. M.. «Проспект», 1997, с.304. Yenə orada, s.305-306. Yenə orada, s.307. 168
- XIIL Marksist fəlsəfə 1. Marksizmin meydana gəlməsinin tarixi şəraiti və onun nəzəri
tiyacı yoxdur. Özünün gizli mahiyyəti ilə Allah irrasional və ağılüstüdür. Berdyayevin fikrincə fəlsəfə elm deyil, təlimdir, özünün idrak obyekti yoxdur. Obyektiv, maddi dünyanı tədqiq etmək fəlsəfənin vəzifəsinə daxil deyil, o yalnız insan ruhunun öyrənilməsi ilə məşğul olmalıdır. O, göstərirdi ki, fəlsəfə eyni zamanda incəsənətdir, çünki fəlsəfə yaradıcılıqdır, yuxarıdan gələn vergi və istedaddır. Burada yaradıcının şəxsiyyəti özünü poeziyada və rəssamlıqda olduğundan az göstərmir. Lakin fəlsəfə hər halda xüsusi sənətdir, poeziyadan, musiqidən və rəssamlıqdan prinsipcə fərqlənən idrak sənətidir. Fəlsəfə incəsənətdən fərqli olaraq obrazları deyil, varlıq ideyalarını yaradır. Allaha həddən artıq bağlı olduğunu göstərən Berdyayev yazmışdı: «Mən həddən artıq varlı oluram, çünki Allah var. Əgər tək özüm yaşayıramsa və məndən yüksək, məndən böyük heç nə yoxdursa mən çox kasıb oluram».'“^ Berdyayev üçün mövcudat ierarxiyasında yaradılanların ən ali varlığı bütün gerçəkliyin meyarı olan insandır. Allahın özünə oxşar şəkildə yaratdığı insan öz yaradıcısına uyğun olaraq özü də yaradıcıdır. Berdyayev belə nəticəyə gəlirdi ki, insana yalnız bir təskinlik verilib: zərurət pərdəsini cırıb yeni dünyaya - İlahi dünyaya çatmaq imkanına inam. O, rus xalqının dindarlığını xüsusi qeyd edir və göstərirdi ki, ruslar «materialist kommunizmə etiqad edəndə də dindardın>. Bəşəriyyətin tarixi taleyini Berdyayev dörd dövrə və yaxud dörd vəziyyətə ayırırdı: barbarlıq, mədəniyyət, sivilizasiya və din. «Bu dörd vəziyyəti yalnız vaxt ardıcıllığında götürmək olmaz; onlar yanaşı yaşaya bilərlər, bu insan ruhunun müxtəlif istiqamətləridir. Lakin bu vəziyyətlərdən biri bu və ya başqa dövrlərdə üstün olur»."^
filosofu, ilahiyyatçı olmuşdur. O, həm də fizika və riyaziyyatla da məşğul olurdu. Florenski hələ XX əsrin əvvəllərində artıq ila-
167
hiyyatçı filosof kimi yetişirdi. O, V.S.Solovyovun rasional üsullarla fəlsəfə və din, deməli həm də ağıl ilə inam arasında ahəngdar bir əlaqə yaratmaq təşəbbüsünü tənqid edirdi. Onun fikrinə görə həqiqəti müəyyənləşdirməkdə heç bir plüralizm ola bilməz. Florenski hesab edirdi ki, fəlsəfə, elm, sənətşünas- lıq sahəsindəki araşdırmalar dinə nəinki zidd deyil, əksinə, dini müddəaların doğruluğunu təsdiq edən material verir. İnsan mədəniyyətinin bütün təzahürləri yalnız o zaman qiymətli olur ki, onları «xristian ruhuna uyğun dəyişdirmək» mümkün olur. O, özünün elmi fəaliyyətini ikinci dərəcəli hesab edirdi. Flo- renskiyə görə bütöv həqiqət yalnız «orada, göydə» mümkündür, «bizdə isə çoxlu həqiqət, Həqiqətin parçalan van>. Bir sözlə, elmin həqiqətləri tam Həqiqətdən çıxır. Özünün fəlsəfi mühakimələrini Florenski S.N.Trubetskoy- dan mənimsədiyi ifadə ilə «konkret idealizm» adlandınrdı. O, deyirdi ki, rasionalizm və mistisizmin ifratçılığını aradan götürməyə çalışır. «Konkret idealizm»in ən ali təzahürü «canlı dini təcrübədir». Florenskinin fikrincə idrakda əsas məsələ «ağılın varlığa və varlığın ağıla aidiyyətini qəbul etməkdir. Əgər belədirsə, idrak aktı tək qnoseoloji deyil, həm də ontoloji, tək ideal deyil, həm də real aktdır. İdrak... dərk edənlə dərk edilənin real birliyidir»."* Florenski həqiqəti Allaha məhəbbətdə axtanrdı. O, yazırdı: «Açıq həqiqət məhəbbət deməkdir. Mənim öz məhəbbətim - Allahın məndə, mənim Allahda fəaliyyətimdİD>; «bu mənim həyata və Allahın varlığına, yəni zəruri məhəbbətə qovuşmağımın başlanğıcı olur, belə ki, Allahın qeyri-şərti həqiqiliyi məhz məhəbbətdə özünü göstərir»."’ «...Həqiqətin formal quraşdınl- ması, onun ağılla qaydaya salınması məsələsi qanunidir, onun məzmunu isə həqiqətin özüdÜD>, yəni Allah Həqiqətdir."® P.A.Florenski sovet repressiyasına məruz qalmış və siyasi dustaqların düşərgəsində ölmüşdü.
XIIL Marksist fəlsəfə 1. Marksizmin meydana gəlməsinin tarixi şəraiti və onun nəzəri qaynaqları Marksizm Qərbi Avropada sənayenin yüksək inkişaf etdiyi, kapitalizmin daha da möhkəmləndiyi, eyni zamanda fəhlələrin öz iqtisadi vəziyyətlərini yaxşılaşdırmaq uğrunda mübarizəsi şəraitində meydana gəlmişdir. Proletariatın (fəhlə sinfinin) vəzifələri və proletariat diktaturası haqqında təlim marksizmin əsasını təşkil edir. Marksizmə görə fəhlə hərəkatı zəruri olaraq sosialist inqilabına və sosializmin qələbəsi üçün labüd şərt olan proletariat diktaturasının qurulmasına gətirib çıxarır. Marksizmin nəzəri qaynaqlan aşağıdakılardır: 1) alman klassik fəlsəfəsi, xüsusən Hegelin idealist dialektikası və Fe- yerbaxın antropoloji materializmi; 2) ingilis klassik siyasi iqtisadı, xüsusən A.Smit və D.Rikardonun təlimi; 3) XIX əsrin əvvəllərindəki utopik sosializm təlimi, xüsusən S.Simon və Ş.Furyenin görüşləri.
fəlsəfi məktəbin üzvü olmuşdur. Gənc hegelçilər inanırdılar ki, Hegelin simasında fəlsəfə başa çatmışdır və indi, fəlsəfənin axırı olduğu dövrdə reallığın izah edilməsinin heç bir mənası yoxdur, bu reallığı dəyişdirmək lazımdır. Sonralar məlum oldu ki, bunun real tarix üçün ağır nəticələri oldu. Feyerbax fəlsəfəsinin təsiri altında Marks materializm mövqeyinə keçir və nəticədə özünün müstəqil fəlsəfi təlimini - dialektik materializmi yaradır. Marks XIX əsrin elə mütə- fəkkirlərindəndir ki, onun təlimi XX əsrdə insanların taleyinə böyük təsir göstərmişdir. Marks yazırdı ki, obyektiv qanunlar mövcuddur; bu qanunları üzə çıxarmaq və istifadə etmək yolu ilə cəmiyyətin inkişafını istiqamətləndirmək, sürətləndirmək və ləngitmək olar. Bu zəmində Marksın bütün dünyada kommunizmin labüd qələbəsi haqqında utopik ideyaları meydana çıxdı. 169
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|