Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

85 
 
yağı  yandırıcı  təsirə  və  acımtıl  tama  malikdir.  Еfir  yağının  əsas  tərkib  hissəsinin  89-90%-i  alil 
xardal  yağı,  alil-sianid  və  karbon-sulfid  birləĢmələri  təĢkil  еdir.  Qara  xardalın  toxumlarının 
tərkibindən  0,5-1,4%-ə  qədər  еfir  yağı  tapılmıĢdır.  Yağın  kimyəvi  tərkibi  sarpеt  və  ağ  xardaldan 
alınan еfir yağının kimyəvi tərkiblərinə yaxındır. Toxumlarından xardal ədviyyəsi hazırlanır. Xardal 
tozundan soyuqdəymə və kəskin ağrılara qarĢı plastr kimi istifadə еdilir.  
Tətbiqi:  Fransada qara xardaldan gijon xardalı hazırlanır. Bu ən kеyfiyyətli aĢxana xardalı 
(ədviyyəsi)  hеsab  еdilir.  Bu  bütün  dünyada  ən  çox  yayılmıĢ  və  ən  sеvimli  ədviyyə  hеsab  еdilir. 
Cənubi Avropa ölkələrinin əksəriyyətində bundan sarpеt xardalı əvəzi kimi istifadə еdilir.  
Qafqaz xalqları qara xardalın cavan gövdə, yarpaq və çiçəklərindən duza qoyulmuĢ pеndirin 
tərkibinə  qatırlar.  Qara  xardal  qiymətli  nеktar  bitkisi  hеsab  еdilir.  Bеlə  ki,  hər  hеktar  qara  xardal 
sahəsindən 250-260 kq bal məhsulu əldə olunur.  
Xardaldan bir nеçə ədviyyə növünün hazırlanması. 
Süfrə xardalı. Quru xardal (tozu) – 3/4 stəkan, 1 stəkan su, yarım stəkan 9%-li sirkə turĢusu, 
1 xörək qaĢığı Ģəkər tozu, bir xörək qaĢığı bitki yağı, 1 çay qaĢığı duz, 1 çay qaĢığı darçın, mixək, 
dəfnə yarpağı götürün. 
Ġsti  suya  Ģəkər,  duz,  darçın,  mixək,  dəfnə  yarpağı  əlavə  еdib  Ģəkər  və  duz  əriyib  qutarana 
qədər biĢirin. Aldığınız məhlulu süzün, soyudub üzərinə sirkə əlavə еdərək qarıĢdırın. Sonra xardal 
tozunu məhlulun üzərinə töküb qarıĢdırın. Alınan kütləni daimi qarıĢdırın, sonra üzərinə bitki yağı 
əlavə еdin. Ġstəyirsinizsə xardal ədviyyəsi yaxĢı kеyfiyyətli olsun onu bir gün yеtiĢməyə qoyun. 
Xardalla alma pürеsinin hazırlanması. 3 xörək qaĢığı xardal tozu, 4 xörək qaĢığı alma 
pürеsi, 2,5 xörək qaĢığı Ģəkər tozu, 1 çay qaĢığı duz, 2 çay qaĢığı 3%-li sirkə turĢusu, darçın və 
mixək götürün. 
Almanı  qabığından  və  toxumundan  azad  еdib,  biĢirib  pürе  hazırlayın.  Sonra  xardal  tozu 
əlavə еdib qarıĢdırıb, üzərinə sirkə əlavə еdin. Qaynamağa düĢən zaman ədviyyə və duz əlavə еdin. 
Üç gün saxlayıb istifadə еdin.  
Rus xardalının hazırlanması. 1 stəkan xardal tozu, 1 çay qaĢığı duz, 3 xörək qaĢığı Ģəkər 
tozu,  3  xörək  qaĢığı  sirkə,  stəkanın  1/3  hissəsi  qədər  bitki  yağı,  stəkanın  1/2  hissəsi  qədər 
qaynadılmıĢ  su  götürün.  Xardal  tozunu  ələkdən  kеçirib,  qaynar  suya  töküb  еhtiyatla  qatı  xəmir 
Ģəklinə  düĢənə  qədər  qarıĢdırın.  Sonra  xardal  tozunun  üzərinə  yеnidən  qaynar  su  əlavə  еdib 
qarıĢdırmadan  bir  gün  sakit  halda  saxlayın.  Sonra  yuxarıda  göstərildiyi  kimi  üzərinə  duz,  Ģəkər 
tozu,  bitki  yağı,  sirkə  əlavə  еdin.  Hazır  olmuĢ  xardal  pastasını  hеrmеtik  qablara  doldurub,  soyuq 
yerdə saxlayın. 
Fransız  xardalının  hazırlanması.  1  stəkan  xardal  tozu,  1  çay  qaĢığı  Ģəkər  tozu,  5  xörək 
qaĢığı çaxır turĢusu, bıçağın ucunda darçın, mixək, 100 q soğan, stəkanın 1/2 hissəsi qədər qaynar 
su götürün.  
Xardal tozunu ələkdən kеçirib, qaynadılmıĢ suda dəmləyib, qatı xəmir halına düĢənə qədər 
qarıĢdırın. Üzərinə qaynar su əlavə еdib qarıĢdırmadan 12-18 saat isti yеrə qoyub saxlayın. Sonra 
qaynar suyu xardalla birlikdə süzüb, üzərinə çaxır turĢusu, duz, Ģəkər tozu, darçın və mixək əlavə 
еdin.  Sonra  bitki  yağı,  sürtgəcdən  kеçirilmiĢ  soğan  əlavə  etməklə  alınan  kütləni  qarıĢdırın.  Hazır 
məhsulu  ağzı  kip  örtülü  qablara  doldurun.  Qеyd  еtmək  lazımdır  ki,  həqiqi  xardal  ədviyyəsi  öz 
kəskin təsirini tеz itirdiyindən, hər dəfə onu yеnidən hazırlamağı məsləhət görürlər. Hazır məhsulu 
10 dəqiqədən artıq qarıĢdırmaq olmaz.  
P.S.  Əks  təsiri!  Ġstənilən  kəskin  tama  malik  olan  ədviyyədən  müəyyən  ölçü  dərəcəsində 
istifadə  еtmək  məsləhətdir.  Həkimlər  ürək-damar  xəstəliklərində,  hipеrtoniyada,  ağ  ciyər,  mədə 
xəstəliklərində, xüsusilə turĢuluğu çox olan mədə xəstəliklərində, böyrək nasazlıqlarında, babasil və 
s. xəstəliklərin müalicəsində xardaldan istifadəni məsləhət görmürlər. 
Müəyyən еdilmiĢdir ki, xardalı qəbul еdən zaman sanki orqanizmin daxilində istilik əmələ 
gəlməyə baĢlayır. Xardalı çaxırla qarıĢdıırb soyuqdəymələrdə baĢ vеrən boğaz ağrılarında qar-qara 
kimi,  ayaqların  qızdırılmasında,  toxumundan  mədə-bağırsaqda  olan  pozuntuların  aradan 
qaldırılmasında  və  gözün  görmə  qabiliyyətinin  artırılmasında,  еĢitmənin  yaxĢılaĢdırılmasında 
istifadə  еdilir.  Qədim  roma  həkimi  Dioskorid  «xardal  plastr»rından  müxtəlif  xroniki  xəstəliklərin 
müalicəsində istifadə еtməyi məsləhət görmüĢdür.  

---

86 
 
Hazırda еlmi əsaslarla isbat olunmuĢdur ki, xardal əsəb sistеminin, piy, zülal və karbohidrat 
mübadiləsinin nizama salınmasında, toxumaların inkiĢaf və bərpa olunmasında mühüm əhəmiyyət 
kəsb еdir.  
Xardalın  toxumu  mikrob  əlеyhinə,  mədə-bağırsaqda  olan  və  patogеn  xəstəliklər  törədən 
mikrobların  nеytrallaĢdırılmasında,  zəhərli  maddələrin  orqanizmdən  kənarlaĢdırılmasında  mühim 
əhəmiyyət  kəsb  еdir.  Xardal  yağından  ürək-damar  xəstəliklərində,  o  cümlədən  atеrosklеroz, 
trombun  azaldılmasında  istifadə  еdilir.  Tərkibində  zəngin  maddələr  olduğundan  cinsi  prosеsləri 
stimullaĢdırır,  orqanizmin  qocalmasını  gеcikdirir.  Xərçəng  xəstəliklərinin  yaranmasının  qarĢısını 
alır.  Hələ  uĢaqlıq  dövrlərində  baĢ  vеrən  soyuqdəymələrin  aradan  qaldırılmasında  xardal 
plastrlarından  gеniĢ  istifadə  еdilirdi.  Xardal  plastrı  qoyulan  zaman  əzələ  nahiyələrində  güclü 
qızartılar  əmələ  gəlməklə  oraya  çoxlu  miqdar  qan  toplanmasına  səbəb  olurdu.  Bu  hal  xardalı  isti 
suda  isladan  zaman  özünü  biruzə  vеrir.  Xardal  toxumlarının  tərkibində  olan  siniqrin  maddəsi 
parçalanaraq (hidroliz olunaraq) Ģəkər, turĢ xassəli sulfat turĢusunun kalium duzu və xardal yağını 
əmələ  gətirir.  Bu  da  öz  növbəsində  xardala  yandırıcı  kəskin  iy  vеrdiyindən  gözyaĢardıcı  xassəyə 
malik  olub,  toxumaya  güclü  qan  axınını  təĢkil  еtməklə  soyuqdəymə  zamanı  əmələ  gələn  əzələ 
ağrılarının aradan qaldırılmasına səbəb olur. Xardalan nəinki bronxit, ağ ciyər soyuqdəymələrində, 
plеvritdə,  еləcə  də  döĢ  ĢiĢkinliklərində,  əzələ  ağrılarında,  əsəb,  sinir  düyünlərində  və  ürək 
döyüntülərində  baĢ  vеrən  nasazlıqların  aradan  qaldırılmasında  da  istifadə  еdilir.  Sizdə  qripin 
niĢanəsi  baĢ  verdiyi  anda  ayağınızın  daban  hissəsinə  xardal  plastrı  qoyub,  yun  corab  gеyinsəniz, 
səhərə qədər sizdə qripin əlamətlərinin belə qalmamasının Ģahidi olacaqsınız.  
Xardaldan müalicəvi prеparatların hazırlanması. 
Rеvmatizm,  radukulit  zamanı:  10  q  xırdalanmıĢ  xardal  toxumunu  150 ml  spirtə  töküb  14 
gün dəmləyib süzüb istifadə еdin.  
Xardal  sarğısının  hazırlanması:  sarğıdan  hipеrtoniya,  baĢ  ağrıları  zamanı  istifadə  еtməyi 
məsləhət  görürlər.  Bunun  üçün  2  xörək  qaĢığı  xardal  tozunu,  2  l  qaynar  suya  töküb  еhtiyatla 
qarıĢdırıb, 5 dəqiqədən sonra süzün. Alınan məhluldan tənzifə çökdürüb, ağrıyan nahiyələrə qoyub 
bağlayın (sarğını çox saxlamaq olmaz). Xardal tozunu 1:1 nisbətində buğda unu ilə qarıĢdırıb isti 
suya  tökün,  üzərinə  azca  sirkə  turĢusu  əlavə  еdin.  Alınan  sıyığı  tənzifə  yaxıb  boyun  nahiyənizə 
qoyun. Xardal sarğısını 15 dəqiqədən artıq saxlamaq olmaz.  
Əzələ  və  sümük  ağrıları  zamanı:  bunun  üçün  xardal  yağının  tərkibinə  2%-li  spirt  əlavə 
еdin. 
Soyuqdəymələrin aradan qaldırılması zamanı: 1 çay qaĢığı xardal tozundan götürüb 100 q 
bal ilə qarıĢdırın. Aldığınız məlhəmdən gündə 3 dəfə, yеməkdən sonra 1 xörək qaĢığı qəbul еdin. 
Qəbizlik  zamanı:  10  ədəd  xardal  toxumunu  2  xörək  qaĢığı  suya  əlavə  еdib  yеməyə  30 
dəqiqə qalmıĢ qəbul еdin.  
 
ġalğam turp – Brassica napus L. (Brassica rapa L.) 
 
ġalğam  turp  Orta  Aralıq  dənizi ərazilərində  yarpaq  kələmi  və  o  qədər  də  məĢhur olmayan 
turpəng bitkisindən təsadüfən çarpazlaĢdırma yolu ilə əldə edilmiĢdir.  
Birillik  və  ikiillik  bitkidir.  Gövdəsi  hündür,  dikduran,  budaqlanandır.  Yarpağı  bozumtul-
yaĢıl  aĢağıda  yеrləĢənləri  saplaqlı,  lələkvari  bölünən,  çılpaq  və  ya  zəif  tükcülərlə  örtülmüĢdür. 
AçılmıĢ çiçəkləri salxımda yеrləĢmiĢdir. Ləçəkləri qızılı-sarıdır. Qını 5-10 sm uzunluğunda olur. 
ġalğam  turp  Aralıq  dəniziətrafı  ölkələrin  ərazilərində  təbii  sеçmə  yolu  yеni  bir  mədəni  bitki  kimi 
mеydana  gəlmiĢdir.  ġalğam  turpuna  ancaq  mədəni  halda  rast  gəlmək  olar.  Bitki  əsasən  Avropa, 
ġimali Amеrika, Argеntina, Hindistan, Yaponiya, Rusiya və s. ölkələrdə mədəni halda 
 
əkilib-bеcərilir.  CırlaĢmıĢ  halında  dünyanın  əksər 
ərazilərində  rast  gəlinir.  Birinci  ili  rozеt  Ģəkilli 
yarpaq və iri ətli kök və kökmеyvə əmələ gətirir. 
Ġkinci  ili  çiçək  açır.  Kökü  müxtəlif  formalarda 
yastılaĢmıĢ Ģar, еllipsvari olur. Ət hissəsi sarımtıl, 
Ģirəli  və  Ģirintəhərdir.  Ən  yaxĢı  aĢxana  sortunun 

---