ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
kəsici alətlər, bizlər və bıçaq tipli alətlər qeydə alınmışdır. Maraqlıdır ki, alətlərin əksəriyyəti çaxmaq və də- vəgözü daşlarından hazırlanmışdır. Damcılı düşərgəsinin maddi mədəniyyət nümunələri qarışıq haldadır. Ona görə də ancaq tipoloji metod əsasında əmək alətləri tədqiq olunmuşdur. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda hələlik üst Paleolit mədəniyyəti olduqca zəif öyrənilmişdir. Ona görə də respublikamızın ərazisində bu mədəniyyətin xarakterik xüsusiyyətlərini geniş tədqiq etmək üçün arxeoloji material olduqca azdır. Bunun üçün arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılması məqsədəuyğundur. Maraqlıdır ki, üst Paleolit mədəniyyətinə aid əmək alətləri Masallı rayonu Hişkədərə kəndi ərazisində, Kəlbəcərin Zar və Qobustan yaşayış düşərgələrindən də tapılmışdır. Hişkədərədən tapılmış bu alətlər olduqca nəcim işlənmiş və hər ikisi çaxmaq daşından hazırlanmışdır. Gələcəkdə Azərbaycan ərazisində aparılacaq arxeoloji tədqiqat işləri üst Paleolit mədəniyyətinə aid yeni abidələrin tapılmasına şərait yaradacaqdır. 78 MEZOLİT VƏ NEOLİT MƏDƏNİYYƏTLƏRİ Arxeoloji tədqiqatlar zamanı aydın olmuşdur ki, 12 min il bundan əvvəl üst Paleolit Mezolit mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Mezolit yunan sözünün birləşməsindən əmələ gəlib orta Daş dövrü deməkdir. Avropada aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı Mezolit dövrünə aid bir neçə mədəniyyət qeydə alınmışdır. Mezolit dövrünə aid abidələrdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Artıq Mezolit dövründə ox və yay geniş yayılmışdır. Bu dövrdə daş alətlər olduqca təkmilləşmiş və daha nəcim alətlər hazırlanmağa başlanmışdı. Mezolit dövründə at, donuz və s. heyvanlar əhliləşdirilmişdi. Azərbaycan respublikası ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Mezolit dövrünə aid maddi mədəniyyət nümunələri Qazax rayonu ərazisində yerləşən Damcıh mağarasında və Qobustanda aşkar olunmuşdur. Damcıh mağarasında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı əsasən hazırlanmış itiuclular, üçbucaq, seqment, trapes kimi həndəsi formalı alətlər, bıçaqlar, kəsici alətlər, bizlər və s. tipli əmək alətləri tapılmışdır. Azərbaycan ərazisində Mezolit dövrünə aid ən zəngin arxeoloji tapıntılar Qobustandan əldə olunmuşdur. Qobustan Bakı şəhərindən 65 km cənubda, Xəzər dənizinin sahilində yerləşir. Burada ən mühüm arxeoloji tapıntılar Böyükdaş, Kiçikdaş və Çingirdağ sahələrindən aşkar olunmuşdur. Bu abidələrdən Azərbaycan xalqının Mezolit dövründə başlanmış tarixi mədəniyyəti və incəsənəti ilə bağlı çoxlu yaşayış düşərgələri, kurqanlar, qayaüstü təsvirlər qeydə alınıb tədqiq olunmuşdur. Qobustanda ilk dəfə arxeoloji tədqiqat işlərini mərhum, arxeoloq, etnoqraf və tarixçi alim İ.Cəfərzadə 79 1939-cu ildə aparmışdır. Bu ilin elmi tədqiqatları olduqca uğurlu olmuşdur. Ona görə də İ.Cəfərzadə burada uzun müddət 1940-1965-ci illərdə arxeoloji tədqiqat işləri aparmışdır. İ.Cəfərzadə ilə birlikdə onun həyat yoldaşı rəssam Sofiya xanım Cəfərzadənin Qobustan qayaüstü rəsmlərinin tədqiq və təbliğ olunmasında böyük zəhməti olmuşdur. Məhz onların apardıqları elmi tədqiqat işləri nəticəsində 1973-cü ildə «Qobustan qayaüstü təsvirləri» adlı mühüm elmi əsər çapdan çıxmış və tez bir zamanda geniş elmi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. Qobustan ərazisində İ.Cəfərzadənin apardığı elmi tədqiqat işləri nəticəsində 750 daş üzərində 3500-dən artıq qayaüstü təsvir qeydə alınıb tədqiq olunmuşdur. 1966-cı ildən bu günə qədər Qobustan ərazisində arxeoloji qazıntı işləri C.N.Rüstəmov və F.M.Muradova tərəfindən aparılır. Onların Qobustanda apardıqları arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində «Ana zağa», «Ovçular zağası», «Firuz», «Sonqar», «Ceyranlar», «Böyükdaş», «Dairə», «Çapmalı» yaşayış yerlərində və 30-dan artıq kurqanlarda arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Qeyd olunan abidələrdə tədqiqat işləri aparılmışdır. Tədqiqatlar zamanı 55 mindən artıq maddi mədəniyyət nümunələrinin qalıqları tapılmışdır. Bunlar çaxmaqdaşı, çaydaşı və sümük məmulatından hazırlanmış əmək alətləri, ox ucları, tunc silahlar, gil qab nümunələri, müxtəlif materialdan bəzək əşyaları və başqa predmetlərdən ibarətdir. Çaxmaqdaşından hazırlanmış əmək alətləri sırasına əsasən mikroölçülü iti udular, üçbucaq, seqment, trapes kimi həndəsi formalı yığma alət dişləri, bıçaqlar, qaşovcuqlar, bizlər, kəsərlər, isgənə tipli alətlər və s. daxildir. Maraqlıdır ki, daş məmulatı içərisində kiçik nukleuslardan qoparılmış bı- çaqvarı lövhələr xüsusilə diqqəti cəlb edir. Qobustanda aparılmış arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində aşkar olunmuş qayaüstü rəsmlərin sayı 6 mindən 80 artıqdır. Tədqiqatçıların fikrinə görə yumşaq əhəng daşları üzərində qazılmış bu şəkillər heç də o dövr rəssamlarının bizim üçün yadigar qoyduğu qədim həyat dastanı - daş kitab vərəqələrinin hamısı deyil. Onların demək olar ki, cəmi 5-10 faizi qalmış, qalanları minilliklər boyu yağış sularının yuması, külək və tufanların təsiri nəticəsində əhəng daşı ilə birlikdə ərimiş, aşınmış, lay-lay qopub düşmüş və bizə gəlib çatmamışdır. Qayaüstü rəsmlərin bir hissəsi isə qədim düşərgə və yaşayış yerlərində əmələ gəlmiş mədəni torpaq təbəqələrinin altında qalmışdır. Qobustan qədim yaşayış düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində məlum olmuşdur ki, Me- zolit və Neolit mədəniyyətləri dövründə Qobustan sakinləri əsasən daş alətlərdən istifadə etmiş, ovçuluq və balıqçılıqla məşğul olmuşlar. Qobustanda aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində ən mühüm tapıntılardan biri Mezolit dövrünə aid qəbir abidəsinin aşkara çıxarılmışdır. Burdan 12 insan skeleti aşkar olunmuşdur. Firuz düşərgəsində açılmış son Mezolit dövrü qəbrindəki insanların kəllə sümüklərinin antropoloji quruluşu, onların elmi tədqiqi zamanı müəyyən olunmuşdur ki, onlar müasir azərbaycanlıların ulu babalarıdır. Məhz bu insanlar Qobustanın maddi mədəniyyət abidələrini yaratmış və burada uzun müddət məskunlaşmışlar. Azərbaycan ərazisində Mezolit dövrünə aid aşkar olunmuş maddi mədəniyyət nümunələrinn bir-biri ilə oxşar və fərqli cəhətləri vardır. Xüsusilə Damcıh mağarasının daş məmulatı ilə Qobustanın əmək alətləri içərisində oxşar və fərqləndirici xüsusiyyətlər müəyyən olunmuşdur. Maraqlıdır ki. Qobustanda çaydaşı, əhəngdaşı alətləri, zəngin olduğu halda Damcılmm daş məmulatı içərisində isə belə alətlər qeydə alınmamışdır. Maraqlıdır ki. Qobustanda aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı çoxlu heyvan sümükləri də tapılmışdır. 81 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|