ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
rabərdir. S.Zamyatnin Axştır paleolit düşərgəsinin çöküntülərində 7 təbəqə qeydə alaraq tədqiq etmişdir. Üst təbəqələrdən orta əsrlər, neolit dövrlərinə aid, III təbəqədən üst paleolit, aşağı təbəqələrdən isə mustye mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Sonralar düşərgədə arxeoloji qazıntılar aparan E.A.Vəkilova buranın çöküntülərindən eneolit, me- zolit, üst paleolit və mustye mədəniyyətinə aid 5 təbəqə qeydə almışdır. Axştır mağara düşərgəsində aparılan bütün qazıntılar müddətində düşərgənin çöküntülərindən 6 mindən artıq fauna qalıqları aşkar olunmuşdur. Fauna qalıqlarının 92,4%-i mağara ayılarının sümük məmulatı təşkil edir. Bu düşərgə sakinlərinin ovçuluq təsərrüfatında mağara ayılarına üstünlük verdiklərini göstərir. Arxeoloji qazıntılar zamanı Axştır paleolit düşərgəsindən 3598 ədəd daş məmulatı tapılmışdır. Düşərgənin daş məmulatının əksəriyyəti çaxmaq daşından hazırlanmışlar. Daş məmulatının əksəriyyəti əmək alətlərindən ibarətdir. Maraqlıdır ki, düşərgənin daş alətləri içərisində 4 ədəd əl çapacağı qeydə alınmışdır. Düşərgənin əmək alətlərinin əksəriyyəti dişli və gəzli alətlərdən ibarətdir. Düşərgədən əsasən müstye və aşel mədəniyyətlərinə aid maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. 1991-2002-ci illərdə Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində daha zəngin arxeoloji tapıntılar əldə olunmuşdur. Dmanisi paleolit düşərgəsi Tbilisi şəhərindən 90 km aralıda olub, Cavaxeti dağları ərazisində yerləşir. Burada paleolit dövrü üzrə arxeoloji qazıntı işləri 1980-ci ildən aparılır. Aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı düşərgənin çöküntülərində 6 təbəqə qeydə alınmışdır. Dmanisi paleolit düşərgəsində çöküntünün ümumi qalınlığı 4 metrə bərabərdir. Düşərgədə aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar zamanı çaydaşlarından hazırlanmış əmək alətləri ilə birlikdə ovlanmış heyvan 106 sümükləri aşkar olunmuşdur. Heyvan sümükləri içərisində əsas yeri at, etrus kərkədanı və cənub filinin sümük qalıqları təşkil edir. Dmanisi paleolit düşərgəsində arxeoloji qazıntı işlərini professor David Lordkipanidze başda olmaqla Gürcüstanın arxeoloji tədqiqat mərkəzi ilə birlikdə Almaniya alimləri aparmışlar. Düşərgənin ən aşağı təbəqəsi olan VI təbəqə vulkan külündən iabərtdir. Düşərgədə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı II, III və V təbəqələrdən zəngin arxeoloji və paleontoloji maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Düşərgədən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları içərisində əsas yeri çay daşlarından hazırlanmış kobud çapma alətləri təşkil edir. Düşərgənin daş məmulatı içərisində nüvələr, dişəklənmiş qəlpələr və istehsal tullantıları da qeydə alınmışdır. Dmanisi paleolit düşərgəsində 1991-2002-ci illərdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı qədim insanlara məxsus paleoantropoloji tapıntılar da əldə edilmişdir. Bu günə qədər Dmanisi paleolit düşərgəsindən qədim insanlara aid 4 kəllə qapağı və 4 çənə tapılmışdır. Düşərgədən tapılmış paleoantropoloji tapıntılar üzərində gürcü antropoloqu D.K.Qabunya elmi tədqiqat işləri aparmışdır. Onun elmi tədqiqinə görə Dmanisidən tapılmış paleoantropoloji tapıntılar analoji cəhətcə Şərqi Afrikanın Olduvay (Homo habilis) və Asiyanın (Yava) pitikantrop tipli qədim insan qalıqlarına yaxınlıq təşkil edir. Eyni zamanda antropoloq Qabuniyaya görə Dmanisidən tapılmış paleoantropoloji tapıntılar Ho- mo-habilisdən - Homo erektusa keçid mərhələsindədir. Dmanisidən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqlarının dövrü paleomaqnit yolu ilə təyin olunmuş və düşərgədə qədim insanların 1,7-1,8 milyon il bundan əvvəllərdən məskunlaşması müəyyən edilmişdir. Dmanisidən tapılmış paleoantropoloji qalıqlara şərti olaraq Homo Dmanisi adı verilmişdir (Şəkil 128). 107 ARXEOLOJİ DÜŞƏRGƏLƏRDƏN TAPILMIŞ QƏDİM İNSAN QALIQLARI Son 150 ildə, yəni 1856-cı ildən dünyanın müxtəlif ölkələri ərazilərində aparılan arxeoloji qazıntıları zamanı paleolit düşərgələrindən arxeoloji materiallarla yanaşı zəngin paleoantropoloji tapıntılar aşkar olunmuşdur. Həmin paleoantropoloji materiallar dünyanın müxtəlif ölkələrinin arxeoloq və antropoloları tərəfindən elmi əsaslarla tədqiq edilmişdir. 1856-cı ildə Almaniyanın Düşeldorf yaxınlığında Neandertal kəndi ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı daş məmulatı ilə birlikdə qədim insana məxsus çənə tapılmış və ona Neandertal tipli insan adı verilmişdir. Elmi tədqiqatlar zamanı alimlər müəyyən etmişlər ki, neandertal tipli insanların boyu 160 sm, beyin tutumu isə 1700 sm^ olmuşdur. 1856-cı ildən başlayaraq arxeoloqların apardıqları elmi tədqiqatlar zamanı dünyanın 156 paleolit düşərgəsindən neandertal tipli insana məxsus paleoantropoloji tapıntılar aşkar olunmuşdur. 1951-1960-cı illərdə İraqın Şanidar mustye düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı əmək alətləri ilə birlikdə 9 neandertal tipli insanın sümük qalıqları, kəllə qapaqları və skeletləri tapılmışdır. Elmi araşdırmalar zamanı müəyyən edilmişdir ki, Şanidar düşərgəsinin mağara tavanının uçması nəticəsində neandertal tipli insanlar burada həlak olmuşlar. 1891-ci ildə Hollandiyalı həkim Dyuba İndoneziyanın Yava adasında pitikantrop tipli insan qalığı aşkar etmişdir. Sonralar arxeoloqların apardıqları tədqiqatlar zamanı dünyanın müxtəlif paleolit düşərgələrindən pitikantrop tipli insanlara məxsus olan paleoantropoloji qalıqlar tapılmışdır. Elmi araşdırmalar nəticəsində an- tropoloqlar müəyyən etmişlər ki, pitikantrop tipli in 108 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|