ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
dən tapılmış paleoantropoloji tapıntılar analoji cəhətcə Şərqi Afrikanın (Java - pitikantrop) qədim insan tapıntıları ilə yaxınlıq təşkil edir. Eyni zamanda Qabunyanm elmi tədqiqinə görə Dmanisidən aşkar olunmuş paleoantropoloji tapıntılar Homo habilisdən - Homo erek- tusa keçid mərhələsinə aid olunur. Dmanisi paleolit düşərgəsindən aşkar olunmuş qədim insan qalıqların şərti olaraq Homo Dmanisi adlandırmışlar (Şəkil 127- 128). Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı burada qədim insanların 1,7- 1,8 milyon il bundan əvvəllərdə məskunlaşması müəyyən edilmişdir. 1992-2003-cü illərdə Şərqi Afrika ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində qədim insanın meydana gəlməsinə aid yeni arxeoloji və paleoantropoloji tapıntılar əldə olunmuşdur. 1992-ci ildə Efiopiyanın Aramis adlı paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı yaşı 4,4 milyon ilə bərabər olan «Ardipikekus ramidus» adlı qədim insan kəlləsi və primitiv hazırlanmış daş alətlər tapılmışdır. 1994-2002-ci illərdə Keniyanın Türkanə gölü yaxınlığında aparılan arxeoloji'tədqiqatlar zamanı qədim insana məxsus bir neçə çənə və kəllə qapaqları müəyyən edilmişdir. Aparılan elmi araşdırmalar zamanı kəllələrin birinin 3,5 milyon il, ikincisinin 4,4 milyon il, digərlərinin isə yaşının 6 milyon ilə bərabər olması müəyyən edilmişdir. 2001-2003-cü illərdə Şərqi Afrikanın Keniya, Efiopiya və Tanzaniya ərazilərində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı yaşı 6 milyon ilə bərabər olan qədim insana məxsus çənə və kobud hazırlanmış əmək alətləri tapılmışdır. Ümumiyyətlə aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Şərqi Afrikanın 21 paleolit düşərgəsindən yaşı 3 milyon illə 6 milyon arasında olan paleoantropoloji tapıntılar qeydə alınmışdır. 112 Beləliklə, son 10 ildə Şərqi Afrika ərazisində aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində əldə olunmuş arxeoloji və paleoantropoloji tapıntılar qədim insanın yaranma tarixinin və onun hazırladığı əmək alətlərinin yaşının 6 milyon ilə bərabər olmasını söyləməyə elmi əsas vermişdir. Qafqaz və o cümlədən Azərbaycan Respublikası ərazisində aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində bu ərazidə qədim insanların 2 milyon il bundan əvvəllərdən məskunlaşması sübuta yetirilmişdir. 113 ENEOLIT DOVRU Azərbaycan ərazisində aparılmış elmi tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, VII minilikdə Neolit dövrü Eneolit mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Eneolit sözünün mənası mis-daş dövrü deməkdir. Bəzən Eneoli- ti Neolitdən Tunc dövrünə keçid mərhələsi də adlandırırlar. Bu dövrdən etibarən mis alətlər meydana gəlməyə və daşdan hazırlanmış alətlər isə azalmağa başlayır.. Əvvəlcə misi daşın növlərindən hesab edən insanlar ilk dəfə metal alətləri mis külçəsindən döymə üsulu ilə almışlar. Lakin sonralar misi istidə yumşaldıb istənilən formaya sala bilmişlər. Bəşər cəmiyyətinin tarixində Eneolit dövrü mühüm ictimai-iqtisadi mərhələ təşkil edir. Məhz bu dövrdə ilk dəfə olaraq toxa əkinçiliyi meydana gəlməyə başlayır. Toxa əkinçiliyinin başqa təsərrüfat növlərindən üstünlüyü, inşaat işlərində çiy kərpicdən istifadə edilməsi, gildən qadın fiqurlarının düzəldilməsi, boyalı qabların geniş yayılması və mis əşyalarla yanaşı daş alətlərdən geniş istifadə olunması Eneolit dövrünün səciyyəvi cəhətlərindəndir. Azərbaycan ərazisində Eneolit dövrünün arxeoloji tədqiqi O.Həbibullayev və 1.Nərimanovun adları ilə bağlıdır. Məhz onların Azərbaycan ərazisində apardıqları arxeoloji qazıntılar nəticəsində Eneolit dövrünə aid zəngin maddi mədəniyyət abidələri aşkar olunmuş və tədqiq edilmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisində Eneolit dövrü abidələri Naxçıvan diyarında, Mil-Muğan, Gəncə- Qazax düzənliyində və Cəlilabad rayonunda qeydə alınıb və arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Bu abidələr əsasən Kültəpə, Şomupətə, Kamiltəpə, Əliköməktəpəsi və s. ibarətdir. Bu abidələrdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Eneolit dövrünə aid zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, bu abidələrin 114 sakinləri əsasən əkinçiliklə məşğul olmuşlar. Eneolit dövrü abidələrində aparılan arxeoloji qazıntılar Azərbaycanda əhalinin ilk dəfə bu dövrdə öz məişət və təsərrüfatında çiy kərpicdən istifadə etdiyini göstərir. Eyni zamanda məlum olmuşdur ki, tikilmiş evlər dairəvi planlı olmuşlar. Yaşayış məskənlərindən tapılmış toxalar, daşdan oraq dişləri və s. Eneolit dövründə Azərbaycan ərazisində əkinçiliyin inkişaf etdiyini göstərir. 115 AZƏRBAYCAN TUNC DÖVRÜNDƏ Tunc dövrü bəşəriyyətin inkişafında mədəni tarixi bir dövrdür. Bu dövr Azərbaycan ərazisində V minillikdən etibarən Eneolit dövrünü əvəz etmiş və eramızdan əvvəl I minilliyin əvvəllərinədək davam etmişdir. Tuncun alınması və ondan əmək alətləri istehsalında əsas material kimi istifadə olunması dövrün əsas xüsusiyyətindən ibarətdir. Bu dövrdə misə nisbətən üstün xüsusiyyətləri olan tuncun istehsalının kəşfi təkmilləşmiş, daha möhkəm əmək alətlərinin meydana çıxmasına zəmin yaranmış, bu isə oturaq əkinçi-maldar tayfaların mədəni tarixi inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır.* Tuncun istehsalının məniməsnilməsi sahəsində qədim insanlar ilk dəfə təbiətdə təsadüf olunmayan yüksək keyfiyyətli yeni bir metalın yaranmasına və qədim metallurgiyanın əsasının qoyulmasına nail olmuşlar. Mis ilə qalayın və ya başqa müəyyən metalın süni ərintisin- dən tunc əmələ gəlmişdir. Misdən fərqli olaraq tuncun əridilməsi üçün daha az istilik sərf edilir. Mis lOSS^S-də əridildiyi halda tuncun əridilməsi üçün cəmi 700°S lazım olmuşdur. Mövcud şəraitdə tuncun əridilməsi və ondan müxtəlif alət, silah və bəzək nümunələri hazırlanması misə nisbətən xeyli asan başa gəlmişdir. Aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində tunc dövrünə aid ən qədim alətlərə İranın, Türkiyənin, İraqın abidələrindən aşkar olunmuşdur. Tunc dövrü Azərbaycan tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edir. Arxeoloqlardan Q.İsmayılov, V.Əliyev, H.Kəsəmənli, F.Muradova, H.Cəfərov və başqalarının apardıqları arxeoloji tədqiqatlar zamanı tunc dövrünə aid maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Tunc dövrünə aid çay vadilərindəki qədim yaşayış yerlərinin qalıqları, saysız-hesabsız zəngin kurqan və digər qəbir abidələri həmin uzaq dövrdən bizə gəlib çatan qiymətli tarixi mənbələrdir. Qeyd olunan abidələrin ar 116 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|