Əsmər Sadıq qızı Bədəlova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adolf Disterveq
- Əqli tərbiyə
- 2.Əqli tərbiyənin başlıca vəzifələri.
182 İnsan onu əhatə edən mühitlə təmasda olur və müxtəlif adamlarla ünsiyy ətə girir. Bu prosesdə onun əqli qabiliyyəti formalaşır. Həmin prosesdə iki istiqamət diqqəti cəlb edir: 1) əqli inkişaf; 2)əqli tərbiyə. Bu iki istiqamət arasında incə f ərq var. Əqli inkişaf yalnız müəllim və tərbiyəçinin məqsəd- yönlü r əhbərliyi altında deyil, eyni zamanda uşağı əhatə edən bütün ətraf mühitin təsiri altında baş verir. Əqli inkişaf prosesind ə insan onu əhatə edən mühitlə təmasda olur və müx- t əlif adamlarla ünsiyyətə girir, onun əqli və təfəkkür qabiliyyəti formalaşır. T əcrübə göstərir ki, əqli inkişaf məntiqi düşüncənin nəti- c əsidir; bu da təfəkkürdəki inkişafın göstəricisidir. Təfəkkürün inkişafı isə ağlın inkişafı deməkdir. Təsadüfi deyil ki, alman pedaqoqu Adolf Disterveq yazırdı ki, uşaqlara fikirləri deyil, fikirl əşməyi öyrətmək lazımdır. Bilikləri deyil, bilikləri tapıb öyr ənməyi öyrətmək lazımdır. Ağlın inkişafı müstəqil düşüncə t ərzi ilə bərabər, mühitdən, ağıllı olmağını istədiyimiz insana ağıllı təsirdən də asılıdır. Əqli tərbiyə böyüməkdə olan nəslin təfəkkürünü və ağlını inkişaf etdirmək üçün sistemli, məqsədyönlü və planlı şəkildə həyata keçırilən pedaqoji təsirdir. Tərif olaraq desək, Əqli tərbiyə müəllim və tərbiyəçinin rəhbərliyi altında şagirdin əqli qüvvələrinin və təfəkkürünün məqsədyönlü inkişaf etməsi, onlarda elmi dünyagörüşünün formalaşması prosesidir. O, idrak prosesini inkişaf etdirir. İnsanın kamilləşmə- sind ə, dünyagörüşünün formalaşmasında, mənəvi yetkinliyində çox böyük rol oynayır; təfəkkür hadisələri ilə bağlı məsələləri özünd ə birləşdirir. Bu da fərdi düşüncə və şüurlarda üzə çıxır, insanların f əallığını təmin edir. B əzi mənbələrdə əqli tərbiyə anlayışı ağıl tərbiyəsi, zehni t ərbiyə kimi də işlədilir. Əqli səciyyələndirən əlamətlər bunlardır: görəcəyi işin, deyəcəyi sözün nə ilə nəticələnəcəyini 183 qabaqcadan düşünmək, öz nöqsanını görmək, etiraf edib düz əltməyə səy göstərmək, yumşaq və məntiqli danışmaq, daim t əmkinli, səbirli və bilikli olmaq, seçdiyi peşənin zirv əsinə ucalmağa çalışmaq. 2.Əqli tərbiyənin başlıca vəzifələri. Əqlin (ağlın, zehnin) hansı göstəricilər əsasında inkişaf etməsi haqqında elmi fikirl ər yekdil deyil, müxtəlifliklər var. Onlardan ən ağlabatanı öyrənməyə qabillik anlayışıdır. Ən sadə təzdə desək, y əni insan öyrənməyə qabil olarsa, əqli cəhətdən yaxşı inkişaf ed ər. Bəzi tədqiqatlara görə, insan beyninin fəaliyyəti 120 funksiyaya ayrılır. Onlardan 26-sı müvəffəqiyyətlə oxuyub öyr ənmək üçün həlledici əhəmiyyət daşıyır. İnsan özü və ətraf al əm haqqında bilikləri isə 13 kanal vasitəsi ilə alır və yaddaşa ötürür. Onlar hansılardır? -görmə, eşitmə, iybilmə, dadbilmə, lamis ə, temperatur, ağrı, tarazlıq, hərəki, titrəmə və s. Bu ka- nallar vasit əsi ilə beynə ötürülən informasiya insanın intellek- tual - əqli və zehni inkişafına kömək edir. Ağıl beynin məhsulu olan təfəkkürə əsaslanır. Əqli t ərbiyə təfəkkür əməliyyatlarını təcəssüm etdirir. Təfəkkür cism v ə hadisələrin mahiyyətinin, onlar arasında əlaqə və aslılıqların insan şüurunda ümumiləşmiş inikasından ibarət olan idrak prosesidir.T əfəkkür insanlara mənsubdur. İnsan m əhz təfəkkür sayəsində gerçəkliyi daha dərin, tam və dəqiq d ərk edir.Təfəkkürün aşağıdakı növləri vardır: m əntiqi təfəkkür, mücərrəd təfəkkür, tənqidi təfəkkür, n əzəri təfəkkür, texniki təfəkkür, dialektik təfəkkür, bədii t əfəkkür, əyani-əməli təfəkkür, əyani-obrazlı təfəkkür və s. On lar hamısı bir –biri ilə əlaqəlidir və şagirdlər arasında m əqsədyönlü, mütəşəkkil, fasiləsiz və sistemli aparılan təlim – t ərbiyə işləri onların inkişafını təmin edir. Təfəkkür növlə- rind ən bir neçəsinin xüsusiyyətinə diqqət yetirək: -Obyektiv gerç əkliyin düzgün inikas etdirilməsi ilə əlaqədar olan təfəkkürə məntiqi təfəkkür deyilir. Məntiqi 184 t əfəkkür köhnə biliklərlə yeni biliklər arsında sıx bağlılığın yaradılması şəklində təzahür edir. -Müc ərrəd təfəkkür zamanı fikri fəaliyyət əsasən ümumi v ə mücərrəd məhfumlara istinad edir. Mücərrəd t əfəkkür sayəsində təbiətin, cəmiyyətin, insanın özünün inkişafının ümumi qanunauyğunluqlarını ümumiləşdirmək mümkündür. - Əyani-əməli təfəkkür cism və hadisələrin dərk edilməsi il ə əlaqədar, yəni əşyalar üzərində praktik fəaliyyətlə bağlı t əfəkkür növüdür. T əfəkkür insanlara məxsus mürəkkəb psixi proses hesab olunur. Lakin o hamıda eyni səviyyədə olmur. Çünki insanların təfəkküründə bir sıra fərdi xüsusiyyətlər mövcuddur. Bu f ərdi xüsusiyyətlər ağlın keyfiyyətində daha qabarıq təzahür edir. Buray a ağlın müstəqilliyi, tənqidiliyi, çevikliyi, genişliyi, d ərinliyi, fikrin sürəti daxildir. Qeyd olunan bu keyfiyyətlər şagirdlərin təfəkkürünün fərqli cəhətlərə malik olduğunu göst ərir və təlim-tərbitə prosesində onları nəzərə almaq təlabatı doğurur. Təfəkkür növlərinin sırasına ümumiləşmiş təfəkkür, kateqoriyal t əfəkkür, nəzəri təfəkkür, induktiv təfəkkür, deduktiv t əfəkkür, alqoritmik təfəkkür, reproduktiv təfəkkür, produktiv t əfəkkür və sistemli təfəkkürün adını əlavə edə bilərik. Əqli tərbiyə və əqli inkişafa nail olmaq üçün bir sıra fikri əməliyyatları uğurla aparmaq yollarını şagirdlərə öyrətmək lazımdır. Onlar cism və hadisələri fikrən hissələrə bölməyi (t əhlil, analiz), hissələrdən tama doğru irəliləməyi (tərkib, sintez), cism v ə hadisələrin oxşar və fərqli cəhətlərini müəyyən etm əyi (müqayisə), cism və hadisələrin xüsusiyyətlərini fikrən h əm ayırmaq, həm də birləşdirə bilməyi (ümumiləşdirmə) bacarmalıdırlar. Fikri əməliyyatlara həm də mücərrədləşdirmə, konkretl əşdirmə və sistemləşdirmə (təsnifat) daxildir. T əfəkkürün yüksək səviyyədə inkişaf etməsi üçün hök- m ən əqli keyfiyyətlərin -ağlın müstəqilliyinin, dərinliyinin, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|