Farmakologiya

Prof. BAXTIYOR. SHOABDURAXMONOVICH. SHOISLAMOV.

2. 
   ToshFarmI farmakologiya va klinik farmatsiya kafedrasi dotsenti,
   

t.f.d. ZIYODA. TO’RAYEVNA. FAYZIYE
QISQARTMA SO’ZLAR

Aa	Anna	Dan (baravariga)
Ac	Asidum	Kislota
Amp	Ampula	Ampula
Antogonizm		2 dori birga qo’llanilganda organizmda qarama qarshi jarayon hosil qilishi.
Aq	Aqua	Suv
Aq. Dest	Aqua	Distillangan suv
But	Butyrum	Qattiq yog’
Cum	Cum	Bilan
Comp	Compositus (a um)	Murakkab (aya oe )
Caps	Capsula	Kapsula
Caps. Amyl.	Capsula Amylum	Kraxmal kapsula
Caps. Gelat.	Capsula Gelatinosa	Jelatin kapsula
Ch. Cer	Charta Cerata	Mum qog’oz
Cito	Cito	Tez
Cort	Cortex	Po’stloq
D	Da (detur)	Ber, berilsin
Dil	Dilutes	Eritish
D.K		O’rtacha davo kons.
Y U S M		Yuqori sutkalik miqdor
D.M		O’rtacha davo miqdori
Doza		Bir martada shifobaxsh ta’sir ko’rsatadigan miqdor
Min. doza		Farmakologik ta’sir yuzaga chiqadigan minimal miqdor
Dav. Ter. Doza		Rosmona shifo ko’rsatadigan miqdor
D.t.d.N	Detur tales dosis numero	Shunday dozalardan shunchasi berilsin
Decoctum	Decoctum	Qaynatma
D.S.	Detur signatur	Berilsin, ko’rsatilsin
Dragee	Dragee	Draje
Empl	Emplastrum	Plastir
Emuls	Emulsum	Emulsiya
Eliminatsiya		Dori xususiyatini to’qimada yo’qolishi va organizmdan chiqib ketishi-ekskretsiya natijasi.
Extr.	Extraktum	Ekstrakt
Ex	Ex	Dan
Ex tem.	Ex tempore	Zaruriyatga qarab qilsin
F	Fiat	Ber
Farmakokinetika		Dori moddalarni organizmga yuborish, so’rilishi, taqsimlanishi, organizmdan chiqishini o’rganadi.
Farmakodinamika		Dori moddalarni ko’rsatadigan ta’sirini, kuchini, mexanizmini o’rganadi
Fl	Flos	Gul
Fluid	Fluidum	Suyuq
Fol	Folium	Barg
Gtt	Gutta	Tomchi
Hb	Herba	Ut, giyoh
In	In	Da
In. Ch. Cer	In charta cerrata	Parafinlangan qog’ozda
Inf	Infusum	Damlama
Konyugatsiya		Dori yoki uning metaboliti boshqa kimyoviy guruxlar bilan birikishi.
Kumulyatsiya		Dorini takror qo’llanilganda organizmda yig’ilib ta’sir kuchi va muddatini oshib borishi
M	Misce	Aralashtir
M – N xolinomimetiklar		M- N xolinoreseptorlarga stimullovchi ta’sir etadi
M – N xolinoblakatorlar		M – N xolinoreseptorlarni ingibirlovchi ta’sir etadi
Metabolik transformatsiya		Moddalar asosan qaytarilish gidrolizlanish va oksidlanish hisobiga gidrolizga uchrashi.
mucil	Mukilogo	Shilliq
M.D.S.	Misce. Da .Signa	Aralashtirish uchun
ml		Millilitr
Liq	Liquor	Suyuqlik
Mixt	Mixtura	Aralashtir
O`rganib qolish. Tolerantlik		Uzoq muddat takror qo’llanilganda dorining ta’siri susayishi
Ol	Oleum	Yog’
Pil	Pilula	Pilyulia
pulver	Pulveratus	Parashoksimon
Pulv	Pulvis	Kukun
q.s	Quantum satis	Kerak bo’lguncha
Rad	Radix	Ildiz
Rp.	Recipe	Ol
s.	Signa	Belgila ko’rsatib qo’y
Sensibilizatsiya		Organizmga takror dori moda yuborilganda ularga nisbatan butun organizm sezuvchanligining oshib ketishi
Sem.	Semen	Urug’
Sinergizm		Birga qo’llanilganda bir dorini 2-ni tasirini oshirib yuborishi

MUNDARIJA

1. KIRISH…………………………………………….………………...….10

1. Farmakologiy fanining maqsad va vazifalari. Uning boshqa tibbiy fanlar orasidagi o‘rni………………………………………….………………………..10

2. Farmakologiya fani rivojlanishining tarixi_………………………….….12

3. Yangi dori vositalarini yaratish to‘g‘risida_…………………………….23

4. Farmakologiyaning b‘limlari. Dori vositalarini tasniflash tamoyillari………………………………….……………………………………26

2. UMUMIY FARMAKOLOGIYA…………..…………………...…......27

1. 
   Dori vositalarining farmakokinetik parametrlari ……………………....27
   

2. Dori vositalarini organizmga kiritish yo‘llari. So‘rilish_………………..27

3. Dori vositalarining organizmda taqsimlanishi.biologik to‘siqlar. Depolanish ………………………………………………...………………..… 34

4. Dori vositalarining organizmda parchalanishi (biotransformatsiyasi, metabolizmi………………………………………….……………………...…..36

5. Dori vositalarining organizmdan chiqarilish yo‘llari……..……………..38

6. Dori vositalarining farmadinamik parametrlari……………………….....42

   1. Dori vositalarining ta’sir mexanizmi va lokalizatsiyasi..…………....42

   2. Ta’sir turlari……………….…………………………………..…….45

   3. Dori vositalari ta’sirining yuzaga chiqishida organizm individual xususiyatlarining va holatining ahamiyati ……………...…………… 61

7. Dori bilan davolashning asosiy turlari….……….……………………….64

8. Dori vositalari bilan o‘tkir zaharlanishlarni davolashning umumiy tamoyillari .. …………………………….…………………………………….….65

3. 
   XUSUSIY FARMAKOLOGIYA…………..….…………………72
   

1. 
   Periferik nerv tizimiga ta’sir etuvchi vositalar ……….……………73
   

1. 
   Afferent nerv tizimiga ta’sir etuvchi vositalar ……………..….73
   

2. 
   Afferent nervlar oxirlarining sezuvchanligini susaytiruvchi yoki ularning qo‘zg‘alishiga to‘sqinlik qiluvchi vositalar……………......73
   

1.2. Efferent innervatsiyaga ta’sir etuvchi vositalar ……………………78

1. 
   Xolinergik sinapslarga ta’sir etuvchi vositalar………………………..87
   

2. 
   Muskaringa va nikotinga sezgir xolinoretseptorlarga ta’sir qiluvchi vositalar ……………………………………….……………….…………...91
   
3. 
   Antixolinesteraz vositalar…………………….……………………….93
   

4. 
   M-xolinoretseptorlarga ta’sir etuvchi vositalar ………………………98
   
5. 
   M-xolinoblokatorlar ……………………………….…………………99
   
6. 
   N-xolinoretseptorlarga ta’sir etuvchi vositalar………….…………..105
   
7. 
   N-xolinoblokatorlar ..………………….…………………………….112
   
2. 
   Adrenergik sinapslarga ta’sir etuvchi vositalar….………………….117
   

2. Markaziy nerv sistemasiga ta’sir etuvchi vositalar………………...138

2.1. Narkoz vositalari. Etil spirti. Uxlatuvchi vositalar……………….……….138

2.2. Analgetiklar …………………………….……………………….………………156

2.3. Neyroleptiklar …………………………….……….……………….…...181
2.4. Antidepressantlar …………………………….………………………………..192

2.5. Nootrop vositalar…………………………….…………………………………..200

3 Yurak qon-tomir sistemasiga ta’sir etuvchi moddalar ………...……..202
3.1. Kardiotonik moddalar. Yurak glikozidlari …………………………….........204
3.2. Antiaritmik vositalar…………………………….……………………………...217
3.3. Toj tomirlar yetishmovchiligida ishlatiladigan vositalar ...........................242
3.4. Gipotenziv vositalar. …………………………….……………………………………………………246
3.5. Venoskleroterapiya…………………………….………………………............………. 263
4. Nafas a’zolarifaoliyatiga ta’sir etuvchi vositalar …………………………….….267
4.1. O’pka shishida qo‘llanadigan vositalar…………………………..…………..283

5. Me’da va ichak tizimiga ta’sir etuvchi vositalar. ………………………….287

5.1. Ishtahaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar. …………………………….…….….287

5.3. Me’da funksiyalarini buzilishida qo‘llanuvchi vositalar………………..290

5.4. Safro chiqarish yo‘llaridagi toshlarni erituvchi vositalar……………….307

5.5. Ichakning harakat faoliyatiga ta’sir etuvchi vositalar……………………311

5.6. Me’da osti bezining ekskretor funksiyasi buzilganda

qo‘llaniladigan vositalar …………………………….……………………….…..316

6. Diuretik vositalar. Bachadon mushaklariga ta’sir etuvchi ……………...322

6.1. Peshob xaydovchi vositalar…………………………….……………………… 322

6.2. Miometriyga ta’sir ko‘rsatuvchi dori vositalari……………………... 329

7. Qon tizimiga ta’sir etuvchi vositalar ………………………………334

7.1. Trombotsitlar agregatsiyasi, qonivishi va fibrinolizga
ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar. …………………………….…………………………… 339

8. Moddalar almashinuvini boshqaruvchi dorivositalari…………………345
8.1. Oqsil popipeptid tuzilishga ega bo’lgan gormonalpreparatlar…………...345
8.2. Giperlipoproteinemiyada qo’llaniladigan dori vositalar ……………..409
8.3. Semirishda qo’llaniladigan vositalar…………………………………... 424
8.4. Osteoporoz va podagrada qo’llaniladigan dori vositalar ……………... 430
8.5. Yallig’lanishga va aterosklerozga qarshi vositalar……………………. 442
9. Mikroblarga qarshi vositalar. …………………………………………..477
9.1. Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalari. Kimyoterapiyaning asosiym ezonlari va talablari. ………………………………………………………….478
9.2. Antibakterial ximioterapiya vositalari . ………………………………..480
9.3. Antibiotiklar . …………………………………………………………..492
9.4. Sulfanilamid preparatlar. ……………………………………………...537
9.5. Xinolon unumlari. ……………………………………………………..544
9.6. Turli kimyoviy tuzilishga ega bo‘lgan sintetik antibakterial vositalar. ..548
9.7. Tuberkulyozga qarshi vositalar. Virusga va zaxmga qarshi vositalar. ...550
9.8. Zaxmga qashi vositalar. ……………………………………………….552
9.9. Silga qarshi vositalar. ………………………………………………….552
9.10. Viruslarga qarshi vositalar . …………………………………………….565
9.11. Sodda jonivorlarga va zamburug’larga qarshi vositalar ……………….582


SO’Z BOSHI
Amaliy tibbiyot famakologiya fanining ildam rivojlanishi tufayli samaradorligi yuqori bo’lgan ko’p dori vositalari bilan boyidi. Dori moddalarining ta’sir tarzida aniqlashga yo’naltirilgan fundamental sohadagi izlanishlarda erishilgan yuksak natijalar hastaliklarni davolash va profilaktik qo’llash uchun samarali asos yaratdi. Farmakoterapiyaning deyarli barcha hastaliklarni davolashda universal uslub ekanligi hisobga olinganda, farmakologiya fanini chuqur va atroflicha bilish har qanday mutahassis shifokor uchun juda ham zarurdir.
Hozirgi zamon preparatlari juda yuqori faollikga ega ekanligi tufayli ularni qo’llashga ko’rsatmalar berishdagi kamchiliklar be’morga juda katta zarar keltirishini inobatga olib, farmakologiya fani o’rgatadigan dori vositalarining barcha xossalari to’g’risida to’liq ma’lumotlarga ega bo’lishi talab etiladi. Shundan kelib chiqib, bo’lajak shifokor talabalarni farmakologiya sohasida muntazam va jiddiy tayyorligi juda ham muhimdir. Talabalar farmakologiyaning fundamental mu ammo larini III –bosqichda o’zlashtiradilar, keyin uni amaliy tomonlarini farmakoterapiyada chuqurroq o’rganishadilar.
Tabiiyki farmakoterapiya III-bosqichdan VI-bosqichgacha barcha klinik kafedralarning diqqat markazida bo’lishi lozim. Farmakologiya fanini o’qitishdagi aynan shunday ketma-ketlik va uzluksizlik ushbu muhim fanni o’qitish va olgan bilimlarini farmakoterapiyaning aniq masalasini yechishda samarali qo’llashni taminlaydi.
Ushbu darslik farmakologiya asoslari va farmakoterapiyaning ba’zi tomonlarini qamrab olgan, unda hozirgi zamon farmakologiyasining eng zarur bo’limlari bayon etilgan va dori vositalari guruhlarining asosiy namoyondalari ta’riflangan. Darslik tibbiyot oliy o’quv yurtlari va universitetlarning tibbiyot fakulteti talabalariga mo’ljallangan. Tuzilishi va mazmuni bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan III-bosqich talabalari uchun farmakologiyadan namunaviy dasturga mos keladi.