Firudin Ağasıoğlu (Cəlilov)

 
97
Nyu-York Metropoliten muzeyində saxlanan etrusk güz-
güsündəki kimi bəzi güzgülərdə adlar aydın göründüyündən 
asanlıqla oxunur. Çərçivənin üst tərəfində sağdan sola yazıl-
mış 
NEPLE, ELİNEİ, URSTE, THETHİS, AQLE
 adları burada 
aydın görünür: 
Uzmanlar burada təs-
vir olunmuş personajı da 
çətinlik çəkmədən tanı-
yır, onların yunan-latın 
deyimini bərpa edə bilir-
lər:  
Neoptolemus (Neple), 
Helen (Elinei), Orestes 
(Urste), Thetis (Thethis), 
Axilles (Aqle).
 
 
Etrusk yazılarına müxtəıif heykəllər üzərində də rast gəl-
mək olur. Etrusklardan qalma heykəllər sırasında mükəm-
məlliyilə seçilən və meteliş, orator epitetilə tanınan m.ö. II 
əsrə aid heykəlin ətəyində sağdan sola yazılmış belə bir mətn 
vardır: 
 
97

---

 
98
Etruskoloji ədəbiyatda buradakı yazı adətən m/ş, v/g, q/x 
kimi fərqli oxunan hərflər nəzərə alınaraq iki-üç variantda 
transkripsiya olunur:   
1)  auleşi meteliş ve vesial clenşi cen 
flereş  tece sanşl tenine tuthineş xisv-
licm  
2) avleşi meteliş ge geşial plensi ken  
blereş teke sanşl tenine tuthineş  qıs-
glıkş (və ya 41, 49, 51 sğlıkş) 
3) avleşi meteliş ge geşial pilensi ken  
bilereş teke sanşıl tenine tutineş  qıs-
glıkş 
Tanrı Marisin 520-də hazırlanmış 
tunc heykəlinin ayağındasa bu sözlər 
yazılmışdır: 
THUCER HERMENAS TU-
RUCE 
(Tuker Hermenin sunağı)   
 
Kortona muzeyində saxlanan m.ö.III 
əsrə aid bu tunc heykəlin budunda yuxa-
rıdan aşağıya belə sözlər yazılmışdır:  v. 
cvinti. arntiaş. culşanşl alpan. turce.  
Larisa Bonfante buradakı yazının bu 
anlamda tərcümə olunduğunu qeyd edir: 
“V[elia] Cuinti, Arnt`s (daughter) to 
Culśanś (this object) gladly gave”.  
Yazıda keçən  köl-san (adlı-sanlı),  al-
pan, turke (sunaq) sözlərini diqqətə ala-
raq bütöv yazını belə oxumaq olar:  
V(el) Kvinti Arntiaş kulşanşl alpan 
turke (O, Kvinti Arntinin köl-sanlı alpan 
sunağı). 
 
98

---

 
99
Üzərində yazı olan kiçik heykəlciklərdən 
biri də başında türk (qırğız-qazax) qadınları-
nın saukele adlanan başörtüyünə bənzər pa-
pağı olan kahin və ya tanrı fiqurudur. Onun 
paltarında sol ayağı boyunça tanrıadı (Tin) 
ilə başlanan yazı var: tn. turce gel. sgeitus. 
Göründüyü kimi, burada etruskca “yaşam” 
(sgal//sval) sözünə yaxın sgeitus sözü keçir. 
Əgər bu yozum doğrudursa, onda sağlıq ilə 
bağlı Tinə xitab olunur: Tin turke gel sağey-
tus. 
Etrusk yazılarının çoxu basırıqlarda daş 
qutular (sarkofaq), külqabılar və başdaşları 
üzərində epitafiyalardır. Bunların sırasında 
yas törənilə bağlı deyimlər və sadəcə, ölənin adı, soyadı və 
yaşı haqqında bu sarkofaq üzərindəki yazıda olguğu kimi 
yazılar vardır: 
 
Larke Tutnaş Lathalisa skl abra 
Başqa bir daş qutu üzərində m.ö. 
III-II əsrə aid yazı: 
 
Bu epitafiyada belə 
deyilir:  
arnt hele herinial 
(Arnt Hele herinalı) 
 
 
99

---

 
100
Tarquinada bir basırıq 
yazısında
 
verilən mətndə 
“Anina Arnt velu Tanqvilu 
atial il 39” deyimi belə 
verilmlşdir:  anina 
(
s
)
  ar-
nth velu 
(
s
)
 thanqvilu 
(
s
) 
atial avil 
(
s
) 
XXXIX. 
Buradakı epitafiyada isə belə yazılmışdır: (t)ana vipinei 
ranatunia (Tana Vipinei Ranatunia). Bu daş qutunun bir 
xanıma aid olduğunu nəzərə alsaq, th hərfini ath (ad) kimi 
də oxumaq olar: Ad, Ana Vipiney Ranatunya. 
Bir başqa daş qutunun 
üzərində epitafiya belə-
dir: 
36
AR : NAFLIS: CAINA Le: 
 
şəklində oxunmuş bura-
dakı yazını belə oxumaq 
olur: ath: naglis kayınal 
(Adı. Naglis Kayılı).
 
                                                           
36
  Script NC (photo www.  bstorage.com). 
 
 
100

---

 
101
Bizim  Bəsti qadın adına ox-
şar Bastia adlı bir xanımın daş 
qutusu üzərindəki yazını belə 
oxumuşlar:
37
VASTIA (8ASTIA) FELSI: 
LARS (or LARI) LEFVS (or 
LEFES) 
Yazı pozuq görünsə də, onun 
transkripsiyası 
 
Bastia Velsi : 
larzl evus kimi verilə bilər. Bu 
Bastia adı başqa bir etrusk ya-
zısında da (ETP.306) qarşımıza 
çıxır: mi bastial vestrknal 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kaeradakı daş üzərində yazılmış bu mətndə keçən larisal 
klenar sğal  (yaşayan Laris oğlanları),  suthi  (məzarı) kimi 
sözlər həmin daşın qoyulduğu yerin Larisoğulları üçün bası-
rıq yeri kimi ayrılmasına işarə edir.  
                                                           
37
 Museum Fine Arts. Boston: http://www.mfa.org. 
 
101

---