Фяхряддин вейсялли
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА
Ы. Ц НСИЙЙЯТИН МОДЕЛИ 31 dəfələrlə səhnəyə qoyulub oynanılmazdan qabaq onun qavranılması taleyinin bir anlamı var. Ancaq müəllif öz əsərinin ilk resipiyentidir. Buradan belə nəticə çıxır ki, bütün ünsiyyətlərdə məlumatın qəbuledilməsi vacibdir. Göndərilən hər bir məlumatın qəbuletmə aktında deĢifrələnməsi vardır. Oxuma və eĢitmə zamanı tam həcm və ya məzmun açılır, yalnız qəbuledilən respiyalaĢmıĢ mətn olur (qatarda qəzeti vərəqləyirsən, Ģeirin bir misrasını oxuyursan, televiziyada veriliĢin bir parçasına baxırsan). Qəbul edən öz səviyyəsinə görə mətni aktuallaĢdırır və onun növünü müəyyənləĢdirir. Nəhayət, o, mətndəki boĢluqları doldurur və ondan nəticə çıxardır. Semiotik baxımdan anlamın baĢa düĢülməsi vacibdir. Bu da mətni olduğu kimi qəbul etməyə imkan verir (sintaqmatik fərq- lənməyə görə, yəni kontekstdəki müxtəlifliyi, sonra paradiqmatik (onun yerində nə gələ bilərdi). BaĢqa sözlə, əsas və yardımçı fərziyyələrin Ģəbəkəsi müəyyən edilir. Bunun özülündə təcrübə, heyranolma, yəni fəlsəfi əsas durur ki, bunun da təsir prinsipini relevantlıq, kontekstdə nəzərə çarpmalıq, yəni tipikləĢmiĢ eyniləĢdirmə və fərqləndirmə təĢkil edir. Bütün mətnlər dil kodları əsasında qurulur və gerçəklik haqqında bilikləri ehtiva edir ki, bunlar da adresata məlum olmalıdır. Dialoqda olan persepsiyanın fikir və mülahizələrini baĢa düĢən qəbuledəni U.Eko (1932-) nümunəvi oxucu adlandırır 17 . Bununla yanaĢı mətndə bir obraz da gizlənir, ona təsvir olunan adresat deyilir. Məsələn, televiziya veriliĢindəki qonaqlara aparıcı ikinci Ģəxsdə müraciət edir. Qəzetdə müxtəlif oxucu məktubları sütunda verilir. Belə halı izahla yanaĢı təsvir də adlandırırlar. Deməli, resepsion fəal prosesdir, özü də o, çoxĢaxəli, çoxtərəfli, çoxsaylı səviyyə və qatlarla bağlıdır. O tək bir subyekt deyil, mətnə, cəmiyyətə və baĢqalarına yönəlikli bir aktdır. Buraya biliklə yanaĢı qabaqcadan yaranmıĢ münasibət, maraq və s. aspektlər aiddir. Burada həmçinin gözləmə mövcuddur. Resipiyentə qabaqcadan məlum olanla hazırkı mərhələ arasında bir daxili bağlılıq yaranır. Deməli, qəbuletmədə bir mürəkkəblik mövcuddur. Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА 32 Qeyd edək ki, təmiz perseptiv qəbuletmə ola bilir. Məs., kontrol lövhəsində iĢığın yanması. Ola bilər ki, maĢının tablosunda benzin göstərən yanıb-sönür və müasir avtomobillərdə neçə km-lik benzin qalması konkret bildirilir. Yəni mürəkkəblikdə bir ölçü və meyar olur. Qəbuletmənin olması üçün kanallar və kodlar olmalıdır. Mənbə olaraq burada görmə, eĢitmə və toxunma mümkündür. Həm də ikonik, indikativ və simvolik resepsiyalar var. Kodun və tətbiq olunmanın mürəkkəbliyindən asılı olaraq məlumatın məzmun mürəkkəbliyi və onun aktuallaĢması müxtəlif olur. Oxucu mətni oxuyarkən müxtəlif mövqe nümayiĢ etdirə bilər. Mətnin müəllifi müəyyən edilir, digər tərəfdən, rezistent oxu növü, yəni mətnin tənqidi dərkinə yönəlmiĢ qəbuletmə olur. Birinci qurma, ikinci isə dağıtma məqsədi güdür. Bu ikisinin arasında mətnin iĢlədilməsində və ondan həzz almada müxtəlif keçidlər durur. Mətni oxuyan üçün oxucunun nə gözlədiyi yox, oxuyanın onu necə baĢa düĢməsi vacibdir. Hələ ötən əsrin əvvəllərində K.Büler (1879-1963) ünsiyyətin modelini aĢağıdakı kimi nümayiĢ etdirirdi. Təsvir (məlumat) Göndərən Qəbul edən (Ġfadə) (Müraciət) 18 Göründüyü kimi, bu modeldə məlumatın yalnız xarakteri açılır. Ünsiyyətin mahiyyəti bu modeldə tam əks olunmur. Ona görə də biz ötən əsrin 90-cı illərində aĢağıdakı ünsiyyət modelini təklif etmiĢdik: Ы. Ц НСИЙЙЯТИН МОДЕЛИ 33 Kanal DanıĢan Məlumat Dinləyən (Məlumatı göndərən) (Məlumatı qəbul edən) Dil sistemi 19 Dinləyən qəbul etdiyi informasiyanın gerçəkliyə uyğun olub- olmamasını müəyyən edir. Bununla o, məlumatın kontekstə uyğunluğunu və məzmununu , məlumatın düz və ya səhv olduğunu yoxlayır. Məlumat Adresat Kontekst sxemi deyilənləri aydın göstərir. Lakin burada məlumatı göndərən əks olunmayıb. R.Yakobson(1896-1982) kontekstə uyğun məlumatı siqnifikat adlandırır. Ç.Pirs (1839-1914) və Q.Freqe isə onu predmet adlandırırlar. 20 Bu, iĢarənin tanınması üçün çox vacibdir. ĠĢarə kiminsə nəyisə göstərməsi üçün baĢqa cür tanınan Ģeydir. Yunanca buna aliquid pro aliqui deyirlər. Deməli, iĢarə ümumilikdə elə bir kiçik elementdir ki, ona bu cür iĢarələmə əlaqəsi Ģamil edilıir. Bir az sadələĢdirsək deyə bilərik ki, qəzet və ya film iĢarədir. Ancaq daha doğru olar ki, onları məlumat adlandıraq, çünki onlar bir-birinin yanında yerləĢən müxtəlif iĢarələrdən təĢkil olunub. Bunu mətn də adlandırmaq olar.Ancaq yaxĢı olar ki, yanğına iĢarə edən tüstünü, təslimi bildirən ağ bayrağı, iĢıqforda maĢının dayanmasını və hərəkətini göstərən qırmızı və yaĢıl iĢığı iĢarə adlandıraq. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|