Фяхряддин вейсялли
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА
Ы. Ц НСИЙЙЯТИН МОДЕЛИ 37 olmaz. Ġki tərəfi bir-birinə bağlayan üçüncü elementi interpretant (interpretin eyni deyil - F.V.) adlandırırlar. Deməli, iĢarə əlaqəsi üçtərəflidir: Ġnterpretant ĠĢarə Predmet (Reprezantem) (Referent) Reprezantem baĢqa bir Ģey üçün mövcud olandır, yəni pred- met(siqnifikat) üçün mövcud olandır. Xəstənin dərisindəki qızartını həkim qızılca hesab edir. Burada həkim interpretdir, xəstəlik siqnifikatdır, ləkə isə siqnifikantdır. Simptom və səbəb iĢarənin interpretantıdır. Eləcə də /it/ sözü- nün dördayaqlı heyvanlardan olan heyvanla əlaqəsi interpretantdır. Bu ingilis dilində /dog/, alman dilində /Hund/, ispan dilində /perro/, rus dilində /собака/, fars dilində /sək/ vasitəsilə həyata keçir. Bu əlaqə təkcə sözlə deyil, həm də Ģəkillə ola bilər. Deməli, interpretant obyektə və ya siqnifikata aid əlaqə olduğu üçün onu təsvir də adlan- dıra bilərik. Ġnterpret siqnifikantla siqnifikat arasındakı əlaqəni tutandır, interpretant isə elə bir siqnifikantdır ki, o hansı anlamda müəyyən bir siqnifikantın verilmiĢ siqnifikata vasitəçi, təmsilçi kimi xidmət göstərir. Azərbaycanda bostan bitkilərini quĢ aparıb yeməsin deyə bostanın içində belə bir oyuq qoyurlar, bu insan təsəvvürünü yaradan bir oyuqdur: BaĢ, iki qol və iki ayaq əsl ieroqlif yazısı kimi insan təsəvvürü yaradır. Bu, insan anlamının ümumi cizgiləridir, çünki hər zaman Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА 38 məna və ya kommunikasiya yarananda bildirilməli olan, qabardıl- malı olan Ģeyin qabaqca seçimi, yəni aidliyi (Pertinence) və baĢqa Ģeylərdən fərqi olmalıdır. I.5. Üns I yyət və digər motivli işarələr a) İkonik işarələr Ünsiyyətdə iĢarənin funksiyasından danıĢarkən ənənəvi olaraq onun daha üç növünü fərqləndirirlər. Siqnifikant öz siqnifikatına oxĢayırsa, ikonik, bu əlaqə hər hansı bir təbii yollasa bunu göstərici (iĢarələyici), əgər siqnifikantla öz siqnifikatı arasında heç bir bağlı- lıq yoxdursa, bunu kortəbii əlaqə və ya simvolik (rəmzi) iĢarələr ad- landırırlar. Birinci halda siqnifikantla siqnifikat arasındakı obyektiv ox- Ģarlığı və ya iĢarəni iĢlədən cəmiyyət bu oxĢarlığı tanıyır, qəbul edir, bu zaman söhbət ikonik və ya inikas əlaqəsindən gedir. BaĢqa sözlə desək, ifadə öz məzmununa oxĢayır. Məsələn, illüstrasiyalar, Ģəkillər, karikaturalar, tikinti sxemləri, xəritəlr, həmçinin səs təqlidi yolu ilə yaranan sözlər və metaforlar. Bu o deməkdir ki, oxĢarlıq nə qədər yaxın olsa da , o heç vaxt əĢyanın, predmetin və ya obyektiv varlığın özü ola bilməz. Rəssamın çəkdiyi portret heç zaman insanın eyni olmur. O hərəki deyil, ikiölçülüdür, insan isə hərəki və üçölçülüdür (bax: Ģəkil 1). ġəkil 1. Ġnsan və onun Ģəkli Ы. Ц НСИЙЙЯТИН МОДЕЛИ 39 Karikatura da belədir. Sənətkar nə qədər çalıĢsa da, onun ka- rikaturası yaratdığı adamı yüzdə-yüz əks etdirə bilməz. Bu zaman müəyyən cizgilər dərindən öyrəniləndən sonra rəssamın fırçası ilə kətan üzərinə köçürülür. Özü də bəzi əlamətlər daha qabarıq verilir ki, interpret çətinlək çəkmədən onu tanıya bilsin. Məsələn, Qorbaçovun baĢının qabaq hissəsində saçın olmaması, arxadan isə çallaĢmıĢ saçlarının qabarıq verilməsi. Ancaq nə qədər canlı olsa da, bu, Ģəxsin özü deyildir, görünən əyanilik bütün qrafik, tablolarda, onomatopeyalarda və metaforlarda müəyyən konvensionallıq sayə- sində ikoniklik özünü büruzə verir ki, bu da onları tanımağa əsas verir. Absolut oxĢarlıq dubletlərdə və replikalarda mümkündür. Məs., sənədin üzünün çıxarılması və ya bircə nüsxə çap olunan nəĢr məhsulu (kitab, qəzet və s.). OxĢarlıq cəmiyyətlə bağlıdır. Hətta səs təqlidilə yaranan sözlər müxtəlif xalqlarda müxtəlif cür səslənir (Azərbaycan dilində xoruz banı /quqquluqu/, alman dilində isə /Kikeriki/ kimi ifadə olunur). Elə buna görə də U.Eko belə iĢarələri hipoikonlar adlandırır. 22 Ancaq ikonlar Ģəffafdır, onlar ünsiyyətdə bildirilən əĢyaya bilavasitə yönəldirlər. Buna tez-tez filmdə və televerliĢdə rast gəlmək olur. Bəzən onlar yanıltmaq üçün mühüm rol oynayırlar. Son illərdə rəqəmsal yolla Ģəkillər çəkilir və kompüterdə yayılır. Onlar fiziki analoqiyaya deyil, rəqəmli hesablamalara əsaslanır. b) Deyktik işarələr Ġkinci növ motivli iĢarələrə göstərici (lat. ostensiv) və ya deyktik iĢarələr aiddir. Bu iĢarələrdə proses siqnifikantla siqnifikat arasında bu və ya digər dərəcədə aydın oxĢarlığa deyil, fiziki yaxınlığa söykənir. Bu əlaqə iĢarə olunan predmet və hadisənin izinə və ya əksinə əsaslanır, bu predmet və hadisəyə bağlı anlamdan doğur. Nümunə kimi insanların imzasını, barmaq Ģəklini, dialoqda /mən/ və /sən/ əvəzliklərini, küləyin hərəkətini göstərən bayrağı göstərmək olar. Film və ya fotosu çəkilən predmet kamera Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|