124
latlarının sayı çoxalmış, bir çox ölkələrdə qanunvericilik orqanları ekologiyanı çirk-
ləndirən idarə və təşkilatların özlərinin məhz bu problemlərlə məşğul olması tələbini
irəli sürmüşdür. Ekoloji qiymətləndirməni aparmaq üçün lazımi avadanlığa tələbat
artmış, həmçinin dünya bazarına bu avadanlıqların təklifi də bir xeyli çoxalmışdır.
Hazırda ekoloji monitorinq üç səviyyədə aparılır:
stasionar (daşınmaz) və
mobil
(daşınan), mini-laboratoriyalar.
Stasionar laboratoriya
Mobil laboratoriya Mini-laboratoriya
• Stasionar laboratoriya günboyu,
aramsız şəkildə sanitar-mühafizə
zonalarının hüdudlarında atmosfer
havasının yoxlanılmasını
həyata
keçirmək məqsədilə şəhərin yaşayış
rayonlarının, həmçinin neft-qaz
mənbələrinin mövcud olduğu
ərazilərin, kimya və
digər istehsal
sahələrinin yerləşdiyi məkanda
fəaliyyət göstərir.
• Təbii komponentlərin təd-
qiqini aparan
mobil post elə
yerindəcə,
su və torpaq örtü-
yünün hazırkı durumunu
müəyyən etməyə və nümu-
nəni daha detallı təhlil üçün
stasionar laboratoriyaya
göndərmək olar.
• Mini laboratoriya – ye-
rində su və ya süxurdan
nümunələr götürmək və
təhlil etmək
üçün istifadə
olunur.
Müzakirә edin:
1. Sadalanan laboratoriyaların üstün və çatışmayan cəhətlərinin göstərin.
2. Sadalanan laboratoriyalardan hansı vəziyyətlərdə və nə məqsədlə istifadə olunduğunu söyləyin.
3. Laboratoriyalardan alınan məlumatlara uyğun olaraq meyarlarla müqayisə aparılır,
tәbii mәnbәlәrin әvvәlki vәziyyәtinә nisbәtәn dәyişmә və
çirklәnmә dәrәcәlәri müәy-
yәnlәşdirilir.
İki şəkli müqayisə edin və hansı şəraitlərdə mobil, hansında isə stasionar ekoloji
stansiyalardan istifadə etməyin daha əlverişli olduğunu müəyyənləşdirin.
Biliklərin tətbiq edilməsi və yoxlanılması
a
b
LAYİHƏ
125
• IV fəsil •
Bioehtiyatların müxtəlifliyi və ondan istifadə
•
4
T
ƏBİƏTƏ EKSKURSIYA
Ekskursiya üç mәrhәlәdә aparılır:
• Ekskursiyaya hazırlıq mәrhәlәsi. Sizə məktəbin yerləşdiyi məkanın vəziyyətini
öyrənmək tapşırığı verilmişdir. İlk növbədə, ekoloji monitorinq keçirməlisiniz. Mo-
nitorinq keçirmək üçün siz fəaliyyət planı hazırlamalı, ekosistemin pozulmasını
müəyyənləşdirən avadanlıqların siyahısını tərtib etməlisiniz.
Plan:
1. Obyektin adı
2. Ünvanı
3.
Əhatə etdiyi ərazi
4. Obyektin şəhər (kənddə) tutduğu mövqe
5. Obyektin planın sxemi və ya şəkli
6. Sxem-şəkildə açıq sahələrin, o cümlədən, bitki ilə örtülü hissələrin (təbiət komp-
leksləri, yaşıllıq dairələri) və su hövzələrin təsviri.
• Ekskursiya. Ətrafdakı komponentlərin çirklənmə dərəcəsini
təqribi olaraq müəy-
yən edin və qiymətləndirmə cədvəlini dəftərinizdə tamamlayın.
Göstəricilər
Risk hədləri
Norma
Böhranlar
Fəlakətlər
Su
Torpaq
Hava
Bitkilər
• Ekskursiyanın yekunu. Aparılan ekoloji monitorinqin müqayisəli olaraq (məktə-
bin yerləşdiyi məkan ilə qoruq, yasaqlıq və milli park) nəticələrinə və onun əhəmiy-
yətinə dair hesabat hazırlamalısınız. Hesabat müxtəlif formalarda (təqdimat, nümu-
nələr və s.) ola bilər.
35
I
mәrhәlә
II
mәrhәlә
III
mәrhәlә
LAYİHƏ
126
1. Sxemi dәftәrinizә çәkib tamamlayın:
2. Cәdvәli tamamlayın:
Məntəqə Təbii
zona
Bioehtiyatlarla
təminatolunma
yüksək
zəif
1. ...
2. ...
3. ...
3. Ekoloji qiymәtlәndirmәnin mәrhәlәlәrini ardıcıl qeyd edin:
1) Qiymətləndiriləcək təbii komponentlər seçilir.
2)
...
3)
...
4)
...
5)
...
4. Сәdvәli tamamlayın:
№ Ərazi
Landşaft
Landşaft
tipi
Yaranma
səbəbləri
1 Kür-Araz
ovalığı
Tuqay
meşələri
İntrazonal
Kür cayının
suları
2
Çəmən-
meşə
3 Talış dağları Dağ kserofit
bitkiləri
4 Cənub-Şərqi
Şirvan
5
Alp,
subalp
çəmənlikləri
5. Ekoloji monitorinqin keçirilmәsindә stasionar, mobil vә mini laboratoriyaların necә
işlәdiyini müqayisә edin.
Ü m u m i l ә ş d i r i c i t a p ş ı r ı q l a r
BİOEHTİYATLAR
Bitki ehtiyatları
...
...
...
Xəz və ov üçün nəzərdə tutulan heyvanlar
...
5
2
1
4
3
9
10
11
8
7
6
2
1
5
4
3
LAYİHƏ
