G9az(titul)
Yüklə 4,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Xəritə-sxemdə qeyd olunan məntəqələri zonal, azonal, intrazonal landşaftların yayılmasına görə qruplaşdırın
- • Böyükşor gölü, 2000-ci il.
- Mәtn vә şәkil üzrә iş a b • Böyükşor gölü sahilindә “Olimpiya” stadionu, 2015-ci il.
119 • IV fəsil • Bioehtiyatların müxtəlifliyi və ondan istifadə • 4 2. Mətndəki şəkillərə əsasən azonal landşaftlar üzrə yayılan landşaft tiplərini müəyyən edin və cədvəli tamamlayın: Landşaft tipi Böyük Qafqaz Kiçik Qafqaz Naxçıvan Talış 1. Nival + + 2. Subnival 3. Alp çəmənləri 4. Subalp çəmənləri 5. Dağ meşələri 6. Dağ çölləri və kserofit kolluqlar 7. Yarımsəhra 3. Xəritə-sxemdə qeyd olunan məntəqələri zonal, azonal, intrazonal landşaftların yayılmasına görə qruplaşdırın: zonal azonal intrazonal “E KOLOJİ SİYASƏT ” XX əsrdə elm və texnikanın sənaye və kənd təsərrüfatının intensiv yollarla inki- şafı, həmçinin dünya əhalisinin sayının kəskin artması insanın təbiətə təsirini güc- ləndirmişdir. Bir çox ekoloji problemlər kəskinləşmiş, bəziləri isə ekoloji böhran xarakteri almışdır. Ekoloji böhran – ətraf mühitin böhran vəziyyətində nəzərəçarpacaq dərəcədə də- yişməsidir ki, nəticədə təbii komplekslər, oradakı canlı orqanizmlərin gələcək mövcud- luğu təhlükə altında qalır. Yer kürəsində ekoloji vəziyyətin dərəcələri müxtəlifdir. Ətraf mühiti ekoloji vəziyyətinə görə 5 qrupa ayırmaq olar: 1. Tәbii vәziyyәt – insan fəaliyyətinin olmadığı və ya çox zəif olduğu ərazilərdir. Yer kürəsinin ekstremal ərazilərində (yüksək dağlar, arktik səhralar, ekvatorial cən- gəlliklər və s.) təbii şərait, demək olar ki, dəyişməmişdir. 33 • Aral dənizinin quruması, Afrikada səhralaşma, Amazon meşələrinin qırılması problemlərinin yaranma səbəblərinə aid mülahizələrinizi şərh edin. Müzakirә edin: 1. Bu problemlərin qarşısını almaq üçün hakimiyyət orqanları nə etməlidir? 2. “Ekoloji siyasət düzgün aparılsa idi, bu problemlər yaranmaz- dı” fikrinə münasibət bildirin. • A • B • C • D • E • F LAYİHƏ 120 2. Müvazinәt vәziyyәti – insan fəaliyyətinin təsiri olsa da, təbiət özünü bərpa edə bilir. Müvazinət vəziyyəti mülayim qurşağın iynəyarpaqlı meşələrində, rütubətli ekvatorial meşələrin savanna ilə sərhədində müşahidə olunur. 3. Böhran vәziyyәti – insan fəaliyyətinin təsiri böyükdür. Belə ərazilərdə təbiətdə dəyişiklik dərəcəsi yüksək olur. Lakin ilkin təbii komplekslərin mövcudluğu hiss olunur. Böhran vəziyyətinə çöl, meşə-çöl, savanna və seyrək meşələr aid ola bilər. 4. Faciәli vәziyyәt – özünün əvvəlki vəziyyətinə bərpa olunması qeyri-mümkün mühiti əks etdirir. Belə mühitdə əhalinin yaşaması çətinləşir. Təbiətin özünü bərpa etməsi üçün illər tələb olunur. Adətən, iri şəhərlərin kənarlarında, faydalı qazıntıla- rın çıxarıldığı ərazilərdir. 5. Kollaps vәziyyәti – bioloji məhsuldarlığını əbədi itirən ərazilərdir. Kollaps və- ziyyətə malik olan ərazilərdə insanların yaşaması təhlükəlidir. Belə ərazilərə misal olaraq Çernobılı göstərmək olar. Bu şəhərdə atom-elektrik stansiyasında baş verən partlayışdan sonra yaşamaq təhlukəli hal almışdır. Kollaps vəziyyətində təbii mü- hitin özünü bərpa etməyə gücü çatmır. Əhatə etdiyi əraziyə görə ekoloji böhran qlobal, regional və lokal ola bilər. Qlobal ekoloji böhranla mübarizə aparmaq çox çətindir, onun həlli üçün dövlət- lərin birgə fəaliyyəti vacibdir. Hazırda qlobal ekoloji böhrana nümunə kimi Avro- pada “turşulu yağışları”, “istixana effekti” və Antarktidada “ozon dəliyi”ni göstərmək olar. Regional ekoloji böhran bəzi dövlətləri və ya dövlətin regionlarını əhatə edir. O həmçinin qonşu regionlara da mənfi təsir göstərə bilər; lakin onu bir və ya bir neçə dövlətin səyi ilə həll etmək mümkündür. Lokal ekoloji böhran daha kiçik əraziləri əhatə edir. Buna nümunə kimi dağ-mədən sənayesinin çirkləndirdiyi landşaftları, sənaye tullantıları ilə çirklənmiş su hövzələrini və torpaq örtüyünü göstərmək olar. Bu problemlərin həlli torpaqların rekultivasiyası və pozulmuş landşaftların bərpası ilə mümkündür. Atmosfer, litosfer və hidrosferin sənaye müəssisələrinin zəhərli tullantıları ilə çirklənməsi dövrümüzün qlobal probleminə çevrilmişdir. Avropada bir çox məşhur memarlıq abidələri turşulu yağışların təsirindən dağılır. LAYİHƏ 121 • IV fəsil • Bioehtiyatların müxtəlifliyi və ondan istifadə • 4 Regional ekoloji problemlərə əyani misal kimi Abşeronun neftlə çirklənmiş əra- zilərini göstərmək olar. Azərbaycan hökuməti dövlət və özəl şirkətlərlə birgə tor- paqların rekultivasiyası ilə bağlı qərar qəbul etmişdir. Görülən tədbirlər torpaq və su hövzələrinin təmizlənməsinə, bitki örtüyünün bərpasına imkan vermişdir. Neft və neft məhsulları ilə çirklənmiş 1430 hektar torpaq sahəsi Azərbaycan hökumətinin 2006–2013-cü illər ərzində həyata keçirdiyi tədbirlər nəticəsində təmizlənmişdir. Bu tədbirlər Azәrbaycanın ekoloji siyasәtinin tərkib hissəsinə aiddir. Hazırda ekoloji siyasət hər bir dövlətin siyasətində mühüm yer tutur. Lokal ekoloji böhran daha kiçik ərazi əhatə edir. Böyük Şor gölünün əvvəlki vəziyyəti buna misal ola bilər. Ekoloji siyasәt – ətraf mühitin mühafizəsi və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi üçün siyasi, iqtisadi, qanunverici, maarifləndirici-təbliğat xarakterli tədbirlər sistemidir. Bütün dövlətlər, xüsusilə iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş döv- lətlər mütərəqqi ekoloji siyasəti formalaşdırmağa çalışır. Ekoloji siyasətin məqsədi tәbiәtin, cәmiyyәtin vә iqtisadiyyatın balanslı inkişafı üçün şərait yaratmaqdır. № Ekoloji siyasətin istiqamətləri Ekoloji siyasətin məqsədi 1. Siyasi ətraf mühitin mühafizəsi uğrunda hökümətlərin siyasi və ictimai təşkilatların fəaliyyəti 2. İqtisadi ətraf mühiti çirkləndirən müəssisələrin ödəmə və vergi sistemlərinin yenidən işlənməsi, həmçinin təbiətdən səmə- rəli istifadə edənlər üçün güzəşt və imtiyazların tətbiqi 3. Qanunverici cəmiyyət, istehsalat və təbiət arasında münasibətlərin tənzimlənməsinə yönəldilmiş qanunların qəbul edilməsi 4. Maariflәndirici vә tәbliğat əhalinin ekoloji biliklərinin və mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasına kömək edilməsi 5. İnzibati nәzarәt təbiəti mühafizə qanunvericiliyinə əməl olunmasına və təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət, ekoloji monitorinqi Müzakirә edin: – Yaşadığınız əraziyə yaxın yerləşən hansı çirklənmiş ərazini (su hövzəsi, mədən, tala, küçə və s.) yeniləşdirmək istərdiniz? Onun yerində hansı layihəni həyata keçirərdiniz? • Böyükşor gölü, 2000-ci il. Beynəlxalq ekspert- lərin fikrincə, Böyükşor gölü dünyanın ən çirk- lənmiş su hövzələrindən biri olub Abşeronun ekoloji vəziyyətinə mənfi təsir göstərirdi. Yarım əsrdən çox müddətdə gölə neft-mədən suları və ətraf yaşayış məntəqələrinin çirkab suları axıdılıb. Mәtn vә şәkil üzrә iş a b • Böyükşor gölü sahilindә “Olimpiya” stadionu, 2015-ci il. Gölün təmizlənməsi problemi Bakı şəhəri və ətraf qəsə- bələrin sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı dövlәt proqramı çərçivəsində öz həllini tapmışdır. Nəticədə Böyükşor gölü sahilində bulvar və park salınmış, I Avropa Oyunlarının keçirildiyi “Olimpiya” stadionu tikilmişdir. LAYİHƏ Yüklə 4,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|