G9az(titul)
Yüklə 4,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk xalqlarının dini mәnsubiyyәti
- Xәritә üzrә iş 1 4 2 3
- Avropa və Asiya arasında müxtəlif vaxtlarda qəbul edilən sərhəd xətləri
134 Türk xalqlarının dini inanclarında da Avropa, Asiya mədəniyyətlərinin izi aydın görünür. Qədim türk xalqları Tenqriyə, yəni Tanrıya inanırdı. Onların fikrincə, Tenqri “әbәdi sәma ruhu” idi. Qonşu sivilizasiyaların inkişafı türk xalqlarının dini inanclarının təsiri altına düşməsinə və müxtəlif dinlərin yayılmasına səbəb oldu. Türk xalqlarının dini mәnsubiyyәti D i n l ə r İslam Buddizm Xristian İudaizm türklər azərbaycanlılar tatarlar özbəklər türkmənlər xakaslar altaylılar tuvalılar qaqauzlar çuvaşlar karaimlər Fərqli sivilizasiyalar arasında ticarət əlaqələrinin türk torpaqlarından keçməsi onların iqtisadi hәyatına təsirsiz qalmamışdır. Tarixən “İpək yolu” adlandırılan ti- carət əlaqələri bu ərazilərdə iri şəhərlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Türk tacirləri Avropada ehtiyac duyulan Çin və Hindistan mallarının mübadiləsində fəal iştirak edir və sürətlə varlanırdılar. Bu isə türk dövlətlərinin iqtisadi, sosial və mədəni sə- viyyəsinin yüksəlməsinə imkan verirdi. Türk xalqları Avrasiyada təqribən 12 mln. km 2 ərazidə yayılmışlar. Hazırda türk xalqlarının 6 müstəqil dövləti mövcuddur: Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qır- ğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan. Bəzi türk xalqları müəyyən özünüidarə hüquq səlahiyyətləri olan dövlət qurum- larına malikdir. Onların əksəriyyəti Rusiya Federasiyasında türk müxtar respublika dövlət qurumları aşağıdakı regionlarda qruplaşmışdır: Sibir regionunda – Altay, Tuva, Xakasiya, Saxa – (Yakutiya); Ural-Volqaboyu regionunda – Başqırdıstan, Tatarıstan, Çuvaşıstan; Şimali Qafqaz regionunda – Kabarda-Balkar, Qaraçay- Çərkəz. Çin Xalq Respublikasının tərkibindəki Sınsızyan-Uyğur Muxtar Vilayəti də türk dövlәt qurumlarından biridir. Bəzi türk xalqları isə yaşadıqları ərazilərdə yerli xalqlar hesab edilir. Onlar dövlət qurumuna malik olmayıb, Rusiya, İran, İraq, Əfqanıstan, Gürcüstan, Suriya, Ukray- na, Bolqarıstan, Macarıstan, Yunanıstan, Latviya və digər ölkələrin ərazisində yaşa- yırlar. Türk dövlətlərinin əksəriyyəti təbii ehtiyatlarla – neft, qaz, dəmir filizi, daş kömür və s. ilə zəngin, iqlimi kənd təsərrüfatı üçün əlverişlidir. Azərbaycan, Türkmənistan, Müstəqil türk dövlətləri İdarəetmə hüququna malik olan türk qurumları Yerli türk xalqları Xәritә üzrә iş 1 4 2 3 Türk dövlət qurumlarının yerləşdiyi regionları və oradakı muxtar respublikaları sadalayın: LAYİHƏ 135 • V fəsil • Qədim və müasir sivilizasiyalar • 5 Qazaxıstan, Özbəkistan kimi ölkələrə dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin marağı da bununla əlaqədardır. Hazırda türk dövlətləri dünyanın ən nəhəng layihələrində iştirak edir. 1. Mətndən istifadə edərək cədvəli tamamlayın: Müstəqil türk dövlətləri Rusiya Federasiyası tərkibində olan türk dövlət qurumları Çin Xalq respublikasının tərkibində olan türk dövlət qurumu Sibir Ural-Volqaboyu Şimali Qafqaz 2. Xəritə-sxemddə rəqəmlərlə qeyd olunan Rusiya Federasiyası ərazisindəki türk dövlət qurumlarını sadalayın, orada yaşayan xalqların hansı irqə mənsub olduğunu tapın: 3. Yerli türk xalqlarının yayıldığı ölkələrin iqtisadi inkişafını müqayisə edin. Biliklərin tətbiq edilməsi və yoxlanılması Azərbaycan dilinə daxil olan alınma ərəb, fars, rus və ingilis sözlərinə aid nümunələr yazın və təqdim edin. Dәrsdәn sonra LAYİHƏ 136 A ZƏRBAYCANIN SİVİLİZASİYALARARASI MÖVQEYİ Azərbaycanın ərazisi antik dövrlərdən “Böyük İpək yolu”nda olduqca önəmli, strateji mövqeyə malik bir region kimi qiymətləndirilir. Ölkənin Şərq və Qərbi bir- ləşdirən ticarət yolları üzərində yerləşməsi Bərdə, Şamaxı, Gəncə, Şəki, Ərdəbil, Təbriz, Naxçıvan şəhərlərinin inkişafına güclü təsir etmişdir. Müasir dövrdə Azərbaycan zəngin mədəniyyətə məxsusdur. Bu mədəniyyətə qonşu bir-birindən fərqli sivilizasiyaların təsiri də olmuşdur. Azərbaycanda mövcud olan müasir mədəniyyət uzun zaman ərzində formalaşmışdır: – Azәrbaycan xalqı tarix sәhnәsinә tәxminәn e.ә. III minilliyin orta- larında çıxmışdır. Azәrbaycan xalqı- nın formalaşmasında Mәrkәzi Asiya- dan Qәrbә doğru geniş miqyasda köç edәn oğuz, qıpçaq, qarluq vә digәr türk tayfaları mühüm rol oynamışdır. 38 Azәrbaycan Respublikasının coğrafi mövqeyi Xәritә üzrә iş A V R O P A A S İ Y A Avropa və Asiya arasında sərhəd bütün dövlərdə mübahisəli olmuşdur. Aşağıdakı xəritə-sxemdə iki qitə arasında müxtəlif illərdə qəbul edilmiş sərhəd xətləri təsvir olunmuşdur. Avropa və Asiya arasında müxtəlif vaxtlarda qəbul edilən sərhəd xətləri Ptolomey və Strabona görə. 1964-cü il. Londonda Beynəlxalq Coğra- fiya Konqresində qəbul olunmuş qərara görə. 2015-ci il. Rusiya, Qazaxıstan və Azər- baycan coğrafiyaçılarının Beynəlxalq Coğrafiya İttifaqına verdiyi təklifə görə. Müzakirә edin: – Sərhədlərin hansı coğrafi obyektlərdən keçdiyini müəyyən edin. Sizin fikrinizə görə, ən düzgün sərhəd xətti hansıdır? LAYİHƏ Yüklə 4,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|