Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

257 
 
yaradılmışdır. Hazırda onlarla dövlət bu koalisiyanın 
üzvüdür. 
 
Beynəlxalq terrorizm probleminin həlli sahəsində  
KİV-in vəzifələri 
 
 Beynəlxalq terrorizm probleminin tədqiq olunması və 
işıqlandırılması sahəsində  KİV-in vəzifələri bütövlükdə 
bəşəriyyətin qarşısında, ilk nsvbədə isə KİV nümayəndələri 
qarşısında duran problemlər aspektində müəyyən olunur. 
Burada iki fərqləndirici cəhət  əsas rol oynayır:  Birinci – 
dünya informasiya məkanının total qloballaşması;  ikinci – 
dünya ictimaiyyətinin olduğu xüsusi vəziyyət.  
Bununla  əlaqədar 3 zümrənin - beynəlxalq terrorist 
qruplaşmalarının, cinayətkar sindikatların və  KİV-lərin 
dolayı, birbaşa, düşünülmüş  və ya düşünülməmiş  şəkildə 
qarşılıqlı  fəaliyyətləri xüsusi rol oynayır. Terrorizm 
aktlarının təhlili dünya informasiya məkanının getdikcə 
daha da qloballaşması  şəraitində  KİV-in xüsusi rol 
oynadığını gsstərir. Şünki, terror aktlarının bsyük hissəsi bu 
hadisələrə  KİV tərəfindən kütləvi  şəkildə  əks-sədanın 
olacağı düşünülərək həyata keşirilir. 
Bu, aşağıdakı aspektlərlə izah olunur: 
Birinci aspekt: Jurnalistika nəzəriyyəşiləri belə bir 
qənaətə  gəlirlər ki, əgər  qlobal KİV-lər, məsələn müasir 
televiziya olmasa, bəlkə  də bu qədər çox sayda terror 
aktları  həyata keçirilməzdi, terrorizm bu qədər geniş vüsət 
almazdı. Terrorçular qəti  şəkildə inanırlar ki, onların 
əməlləri haqqında məlumat bütün dünyaya yayılacaqdır.  İş 
burasındadır ki, terrorçuların əsas, bəlkə də yeganə məqsədi 
terror aktlarına ictimaiyyətin  əks-sədasına nail olmaqdır. 
Onların gözlədiyi ictimai sosial-psixoloji reaksiya özündə 
hədəf ölkədə panikaya çevrilən kütləvi qorxu, siyasi qeyri-
stabillik yaratmaq və  həmin ölkənin siyasi, iqtisadi, sosial 
və mənəvi dayaqlarını sarsıtmaq və s.-dən ibarətdir. 
258 
 
KİV qlobal terrorizm təzahürünün mövcudluğunun və 
geniş yayılmasının  əsası kimi xarakterizə olunur. 
Terrorçular prim-taimlarda televiziya ekranlarında 
görünmək, jurnalistlər isə  kəskin süjetli, aktual məzmunlu 
reportajlar hazırlamaq istəyirlər. Belə  təəssürat yaranır ki, 
onlar bu işdə biri-birlərinə yaxından kömək edirlər. 
Jurnalistlər özləri də hiss etmədən bu prosesin iştirakçısına 
çevrilir və onun inkişafına  şərait yaradırlar. Məhz, hədəf 
auditoriyada təşviş yaratmaq sonrakı məqsədə çatmaq üçün 
terrorun ilkin vəzifəsidir. 
Beynəlxalq terrorizmin ideoloqları dünya informasiya 
məkanının qloballaşmasından məharətlə istifadə edirlər, 
şünki DİMQ psixoloci müharibə aparmaq üşün  ən effektiv 
alətidir. Terror aktları  nəticəsində  əmələ  gələn bsyük 
dağıntılar və  şxsaylı qurbanlar haqqında dərhal 
ictimaiyyətə, xüsusilə  də elektron KİV-lərdə real zaman 
recimində bsyük informasiya axını  təqdim olunur. Bu 
mənada dünya KİV-i beynəlxalq terrorizmin ksnüllü və 
məcburi iştirakşısına şevrilir və onunla sıx əlaqədə işləyir.  
Müasir kommunikasiya vasitələrindən biri olan 
internet də beynəlxalq terrorist qruplaşmaları və təşkilatları 
arasında əlaqə vasitəsi kimi geniş istifadə olunur. Müxtəlif 
ölkələrdəki terroristlər arasında bir-birnə  şifrlənmiş 
məlumatların gsndərilməsi adi praktikaya şevrilmişdir - 
«Qırmızı briqadalar»dan tutmuş  «Əl-Qaidə»yə  qədər. Bu 
həm mütəxəssislərə, həm də mətbuata yaxşı məlumdur. 
İkinci aspekt: Dünya ictimaiyyətinin bu və ya digər 
siqmentlərində (lat: segmentum – parşa, hissə) - konkret 
ölkələrdə, dinlərdə  və s. olan sosial-psixoloci atmosfer 
terroristlərin meydana gəlməsəinə 
şərait yaradır. 
Cəmiyyətdə istifadə olunan qanunvericilik və terminlər 
KİV-də, xüsusilə  də elektron mətbuatda və  həmşinin 
ədəbiyyatdə  və kinoda zorakılığın apologetikasını (mədh, 
tərif) və qəhrəmanlıq kimi təqdim olunmasını, «yumruq və 

---

259 
 
xəncər» dünyagsrüşüşnün hər vəchlə  təbliğ olunmasını 
inkar edir.  
Buna aid şoxlu misallar şəkmək olar və onların 
dağıdıcı nəticələri insanların pixologiyasına mənfi təsir edir. 
Üşüncü aspekt: Dsvlət təhlükəsizliyinin mühafizə 
olunması  məqsədi ilə mülki və siyasi hüquq, mətbuat 
azadlığı da daxil olmaqla, insan haqlarının qorunması 
məsələləri beynəlxalq qanunvericilik və hüquq aktları 
səviyyəsində  həyata keşirilməlidir. 1948-ci ildə  qəbul 
olunmuş Ümumi insan haqqları deklarasiyasında sz əksini 
tapmış byenəlxalq normalar «informasiya axtarmaq, almaq 
və yaymaq azadlığı»nı  bəyan edir. Lakin bəzi curnalistika 
nəzəriyyəşiləri bəşəriyyət üşün bu azadlıqlardan daha 
əhəmiyyətli  şeylər vardır. Bu hər  şeydən  əvvəl hər bir 
insanın yaşamaq və  təhlükəsizlik hüquqları, ayrı-ayrı 
dsvlətlərin və beynəlxalq orqanların bu hüquqların 
qorunması sahəsində vəzifələrindən ibarətdir. Bütün bunlar 
informasiya yayımı sahəsində  tənzimləyici aktların ksməyi 
ilə yerinə yetirilməlidir. 
Dördüncü aspekt: Jurnalistika nəzəriyyəsi və 
praktikası üzrə bəzi alimlər hər hansı bir unifikasiya edilmiş 
(lat:-vahid sistemə, formaya, şəklə salınmış) 
terimnologiyaın  əleyhinə  şıxış edir və eyni zamanda KİV 
sahəsində beynəlxalq hüququn unifikasiyasını təklif edirlər.  
Bu iş dünya ictimaiyyəti  şərşivəsində yerinə 
yetirilməli və bütün sivil dsvlətlərə istiqamətləndirilməlidir. 
Bu orientirlərə riayət etməyən slkələrə qarşı sanksiyalar 
nəzərdə tutan beynəlxalq hüquqi qanuveri-cilik işlənib 
hazırlanmalıdır.  
Beşinci aspekt: Müasir dsvrdə yeni texniki vasitələrin 
potensial cinayətkarlıq məqsədləri üşün istifadə olunmasını 
qadağan edən üsullar yoxdur, lakin bu cür hərəkətlərə gsrə 
sanksiyaların tətbiqi mexanizmi msvcuddur. Ona gsrə  də 
mütəxəssislər həm  ənənəvi, həm də yeni KİV-də ictimai 
260 
 
təhlükəsizliyə təhdid yarada bilən publikasiyalara gsrə cəza 
nəzərdə tutan yeni qanunvericilik təşəbbüslərinin 
hazırlanmasını təklif edirlər.  
Bu qanuna internet də daxil ediləmlidir. Bu təşəbbüsə 
uyğun olaraq hər bir publikasiyanın müəllifi, yəni ona ca-
vabdehlik daşıyan insan olmalıdır.  Əgər kimsə qanunu və 
ya etik kodeksi pozarsa, bu şəxsə qarşı hüquqi və ya əxlaqi-
etik xarakterli sanksiyalar, yəni szü-szünü tənzimləyən 
curnalistika dünyasında msvcud olan sanksiyalar tətbiq 
olunmalıdır. Ona gsrə  də yeni texnologiyaların tətbiqini 
qadağan edən və bu texnologiyaların insanlara və cəmiyyətə 
ziyan verməməsi üşün xəbərdaredici tədbirlərin həyata 
keşirilməsi təklif olunur. 
Beynəlxalq terrorizm və KİV problemləri beynəlxalq 
konfransların, simpoziumlların və s. müzakirə mövzusuna 
çevrilir. 
Buna misal kimi, 2002-ci il mayın 5-7-də Bonnda 
«KİV, münaqişələr və terrorizm» mövzusunda keçirilmiş 
beynəlxalq konfransı göstərmək olar.  Konfransda Avropa 
ölkələrinin və  Mərkəzi Asiya dövlətlərinin nümayəndələri 
iştirak etmişlər. 
Terrorizmlə mübarizədə jurnalistlərin rolu məsələləri 
müzakirə olunmuşdur. KİV-lərin gəldiyi nəticə: KİV-lər ob-
yektiv və vicdanlı olmalıdır. Lakin, diskussiya zamanı aydın 
olmuuşdur ki, terrorizmlə bağlı obyektivliyi müxtəlif 
ölkələrin və  KİV-lərin nümayəndələri müxtəlif cür başa 
düşürlər. Məsələn, Rusiya və Çində hökumət jurnalistləri öz 
alətinə çevirmək üçün hər  şeyi edir. Jurnalistlər naşirin 
iqtisadi xəttindən və ya telekanalın sahibindən nə dərəcədə 
azad ola bilərlər? Jurnalistlər sülhpərvər və vasitəçi 
missiyasını yerinə yetirə bilərlərmi? Bu suallar ətrafında 
müzakirələr  Əfqanıstanda, Rusiyada və Yaxın  Şərqdə baş 
verən münaqişələrin timsalında aparılmışdır. 

---