GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 beyler ise sık sık değişmektedir. Şibanî sülâlesi arasındaki savaşlar sonucunda II. Abdullah Han (1557–1598) tahta geçmiştir. II. Abdullah Han zamanında devletin başkenti Buhara’da ekonomi ve yönetim bakımından olumlu gelişmeler yaşanmaya başlanmıştır. 69 Ancak askerî seferlerin masraflarının ağır olması, devlet ekonomisinin gelişmesini engellemiştir. II. Abdullah Hanın ölümünden sonra devlette düzensizlikler baş göstermiştir. 70 Buradan da anlaşılıyor ki II. Abdullah Han, devleti sağlam temellere oturtamamış, sadece askerî gücüyle ayakta tutmak istemiştir.
Karakalpaklarla Buhara Hanlığı arasındaki ilişkiler II. Abdullah Han zamanında başlamıştır. Karakalpaklar, Sığnak 71 bölgesinde Sırderya’nın sağında, Türkistan’ın kuzeyine doğru yerleşmişlerdir. 72 Buralarda yerleşen Karakalpakların, Sırderya’nın aşağı akıntısındaki Karakalpakların önemli bir kısmıyla sıkı bağları vardı. Buradaki Karakalpaklar, Kazakların Buhara ile olan ticarî alışverişlerinde aracı durumdaydılar. Karakalpaklar, Kazak sultanlarıyla (İşim-Sultan, Bahadır Sultan vd.) birlikte hareket ederek Buhara içerisinde II. Abdullah Hanın istikrarsızlığından yararlanmak suretiyle kendi aralarında bazı beylere taç giydirip Şibanî Hanın soyundan geldiklerini söyleyerek, hanlık için hak iddia etmişlerdir. Örneğin 1578'de Şayhim Sultan, 1582 yılında Barak Han, 1604 yılında Astarhanlı (Astrahan) Bakî Muhammed Han zamanında Abd-al-Gaffar Han, taç giydirilmiş hanlardandır. 73
siyasî çekişmelerde aktif rol almışlardır. 74 Bazı âlimler bugünkü Karakalpaklar hakkında yazılı metinlerde geçen ilk tarih olarak yukarıdaki 1578 tarihini kabul etmektedirler. Bu yıllarda Karakalpaklar Buhara Hanlığı’ndaki siyasî olaylara katılmışlardır. Şibanîlerin Buhara hanlarından II. Abdullah Hanın imzaladığı bir fermanda Karakalpaklardan bahsedilmektedir. Karakalpak ismi Abdullah Han tarafından Sığnak’ta Ziyaeddin Mezarlığı ile ilgili bir fermanda da geçmektedir. Bu fermanda yer alan çeşitli yerli, yarı yerli, göçebe kabilelerin arasında
69 İstoriya Buhari (Buhara Tarihi), Taşkent 1976, s. 110–111. 70 S. Kamalov-J. Ubbiniyazov-A. Koşanov, ayn. esr., s. 36. 71 Şimdiki Sunak Kurganı’ndan geriye kalanlar Sığnak şehrinin kurulduğu yerdir. 72 P. P. İvanov, ayn. mkl., s. 33. 73 Rıza Nur, Türk Tarihi, Cilt X, İstanbul 1925, s. 327–328; S. Kamalov-J. Ubbiniyazov-A. Koşanov, ayn. esr., s. 37; B. Ahmedov, İstoriko-Geografiçeskaya, s. 62. 74 B. Ahmedov, ayn. esr., s. 65. 22 Karakalpaklardan da bahsedilmektedir. Burada; “Karakalpaklar yarı yerlilerdir.” denmektedir. 75 Karakalpakların Sırderya bölgesinde yaşadıkları dışında, yerleşim ve nüfusları hakkında herhangi bilgi bulunamamıştır.
XVII. yüzyılın başında Mukim (Mühim) Han Muhammed Münşi tarihinde Karakalpakların Buhara Hanlığı’nın politik hayatında rol oynamaları anlatılırken Buhara hanı Bakî Muhammed’in (1599–1605) sağlık sorunlarına da değinilerek şöyle denilmiştir: “Hanın hastalığı uzayınca (1605) hanlığın değişik bölümlerinden
76 Aynı kaynakta Buhara hâkimi Mukim Hanın 1611 yılında Kazaklara, Karakalpaklara ve Kalmuklara karşı sefere çıktığı (Türkistan ve Karatav 77 bölgesine) yazılmaktadır. 78 Karakalpaklar XVII-XVIII. yüzyıllarda Buhara Hanlığı’nın politik hayatında önemli rol oynamıştır. Buhara Hanlığı’nın XVIII. yüzyılda politik gücünün çökmesi ile birlikte Kazak hanları da bu durumdan yararlanarak Taşkent’e sahip olmuşlardır. Taşkent bölgesinden Türkistan’ın merkez bölgelerine (Semerkant vb.) saldırmışlardır. Bu seferlerde Karakalpaklar da Kazaklara yardım etmişlerdir. 79 Buhara Hanlığı vakayinamelerinden birinde, Karakalpakların Kazaklarla birlikte XVII ve XVIII. yüzyıl arasında yetmiş yıl süre içerisinde aralıklarla Buhara’ya saldırdıkları yazılmaktadır. 80
XVII. yüzyılın sonlarından itibaren Orta Zarefşan’da yaşayan Karakalpaklarla ilgili bilgiler ortaya çıkmaktadır. Karakalpaklar “Buharalı uluslar” içerisinde adlandırılmıştır. Buharalı ordulara “savaşta en güvenilir kişiler” olarak katılmış ve tanınmıştır. Fakat Karakalpakların Buhara Hanlığı’na olan bağlılığı samimî
75 İstoriya Karakalpakskoy ASSR, 1974, s. 94. 76 P. P. İvanov, ayn. mkl., s. 38. 77 Karatav, eski adıyla Oğuzların meşhur yaylası Karaçuk’tur. 78 L. S. Tolstova, Karakalpaki za Predelami Horezmskogo Oaziza v XIX. i naçale XX. veka (XIX-XX. Yüzyıllarda Harezm Vadisi Dışında Yaşayan Karakalpakların Tarihi), Nukus 1963, s. 15; S. Kamalov-J. Ubbiniyazov-A. Koşanov, ayn. esr., s. 38. 79 Hive Hanlığı’nda ve Buhara Hanlığı’nda yaşayan Kazakların ve Karakalpakların hanlıktaki faaliyetleri hakkında kısa arşiv bilgileri ünlü Türkolog P. P. İvanov tarafından toplanarak kitap hâlinde sunulmuştur. Fakat İvanov’un verdiği bu arşiv bilgileri sadece belgelerin özetini ve arşiv yerlerini kapsamaktadır. Bununla birlikte araştırmacılara yön göstermesi açısından oldukça değerlidir. Bunun için bk. Pavel Petroviç İvanov, Arhiv Hivinskih Hanov XIX. v.; issledovaniye i opisaniye dokumentov s istoriçeskim vvedeniyem, Leningrad 1940, s. 208-231. 80 S. Kamalov-J. Ubbiniyazov-A. Koşanov, ayn. esr., s. 37. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|