GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
13 Arap sözlüğünde de mevcuttur. Peçenek diline ait kalıntılar ve ilk bilgiler ise, Peçenek definesi adı ile anılan eşyalar üzerindeki bazı yazılardan ibarettir. Her iki dilin söz varlığı ve dil bilgisi özellikleri üzerinde yapılan detaylı araştırmalar bu iki halk arasındaki benzerliği ortaya koymaktadır. 56
Harita 3: Cengiz İmparatorluğu ve Parçalanışı
Kendi rivayetlerine göre Karakalpaklar, Nogaylardan kopmadır ve kendilerince malûm olan en eski vatanları İtil Nehri’nin sağ tarafı yani Kazan ile Astrahan hanlıkları arasıdır. 57 Eski vatanlarını terk etme sebepleri bir rivayete göre, Emîr Timur’un Bulgar şehrini harap etmesi; diğer bir rivayete göre Rusların Kazan şehrini gasp etmeleri dolayısıyla vuku bulan hadiselerdir. Bir başka rivayete göre de Karakalpakların ataları Kazan şehrini kurmuşlar, sonraları buralarda meydana gelen kargaşalıklarda vatanlarını terk etmeğe mecbur kalmışlardır. Böylece İtil’in sol sahili, yani Buhara’ya geçerek rivayete göre Aral Gölü’ne doğru ilerlemiş; bu gölün
56 S. E. Malov, “Karakalpakskiy Yazık” (Karakalpak Dili), Karakalpakiya, Trud. Konf., AN SSSR, Po izuçen, Proizvoditel sıl Karakalpak ASSR, Cilt II, Leningrad 1934, s. 200-207; P. P. İvanov, ayn. mkl., s. 23; S. E. Malov, Zametki o Karakalpakskom Yazıke (Karakalpak Dili Hakkında Notlar), Nukus 1966, s. 44. 57 M. K. Nurmuhamedov-T. A. Jdanko-S. Kamalov, Karakalpaki (Karakalpaklar), İzdatelstvo Fan Uzbekskoy SSR, Taşkent 1971, s. 15. Aral Gölü Cent K ı r g ı z l a r İsfahan Gazne
HİNT OKYANUSU
H İ N D İ S T A N TİBET
Tangutlar Moğolistan ÇİN Lasa
(Hanbalık) Pekin İRAN ARABİSTAN Ankara KA RA DE NİZ
AK DE NİZ Macaristan Kazan
Ba tı T
ürk ista
n Do ğu Tür kis
tan Taşkent
Kaşgar Naymanlar Karakurum Kerayitler Buyurnor
Baykal Gölü Tunguzlar Sung İmparatorluğu 0 500 1000 1500 2000 Km GÜNEY ÇİN DENİZİ BÜYÜK
OKYANUS K U ZE Y Ç
İN D EN İZ İ Bakû Tebriz Azak
Saray ALTIN ORDA DEVLETİ İLHAN LI DE VLETİ ÇAĞATAY HANLIĞI İlhanlı Devleti Altın Orda Devleti Çağatay Devleti Kubilay Hanlığı Cengiz İmparatorluğu H AZ
R G
Ö L Ü 14 kuzeyinden geçerek Sırderya Nehri’nin aşağı taraflarına yerleşmiş; Karakalpak adını da burada almışlardır. 58 1863 tarihinde Buhara’da bulunan Vambery’nin, eski zamanlarda Nogay sultanlarının Karakalpaklardan çıktığını işitmesine dair kaydı da Karakalpak-Nogay bağlantısını desteklemektedir. 59
Bugünkü Karakalpakların ata mekânı şu anda yaşadıkları yerlerdir. Yani Amuderya ve Aral boylarıdır. Karakalpakların bir topluluk olarak ortaya çıkışları bu topraklardadır. Karakalpakların etnik kökeni içerisinde Aral Gölü çevresinde yaşayan kabilelerin rolü büyüktür. Peçenekler de şimdiki Karakalpakların atalarındandır. Ayrıca Türkmenlerin oluşumunda büyük rol oynayan Oğuzlar, Karakalpakların oluşumunda da etkilidir. Yine Kazakların oluşumunda baş etken olan Kıpçaklar da Karakalpak etnik kökeni içerisinde yer alır. Karakalpaklar Özbeklerin oluşumunda büyük pay sahibi olan Harezm’li kabilelerle de akrabadırlar. Bugünkü Özbeklerin boy birliği içerisinde Karakalpaklar da vardır. Harezm topluluklarından olan Karakalpak, Özbek, Kazak ve Türkmen kabileleri tarihte aynı kaderi paylaşmıştır. Aral Gölü ve çevresi bu toplulukların oluşumunda temel etkendir. Karakalpakların asıl oluşum sürecini Altın Orda Devleti içerisinde aramamız doğru olacaktır. Altın Orda Devleti yıkıldıktan sonra birçok Türk kabilesi bazı beylerin etrafında toplanarak bu beylerin adı ile yeni devletler kurmuşlardır. Bunlardan en önemlileri Nogay Hanlığı ve Özbek Hanlığı’dır. Karakalpaklar bu dönemde Nogaylarla hareket ederek diğer devletlere karşı seferler düzenlemişlerdir. Nogay Hanlığı’nın yıkılmasıyla bir kısım Türk toplulukları doğuya yani Amuderya ve Sırderya boylarına gelmiştir. Bu bölgeye geldiklerinde diğer Türk kabileleri bu toplulukları, başlarına taktıkları kara kalpaklarından dolayı “Karakalpaklılar” olarak adlandırmıştır. 60 Kıpçak unsurlarının çoğunlukta olduğu bu kabileler zamanla Özbekler, Kazaklar ve Türkmenlerle karışarak yeni bir etnik topluluk olmuşlardır. Bu topluluğun günümüzdeki adı Karakalpaklardır. Karakalpakların yakın tarihteki kökenleri Nogaylara dayanmaktadır. Çünkü Nogay Ordası’ndan kopan ve Aral Gölü
58 P. P. İvanov, ayn. mkl., s. 24; Salih Yılmaz, “Karakalpak Türkleri ve Bugünkü Karakalpakistan”, Yeni Türkiye Dergisi, Türk Dünyası Özel Sayısı, sayı:16, Ankara 1997, s. 1322. 59 A. Vambery, ayn. esr., s. 374; Sabır Kamalov, Vambery Karakalpaklar Turalı, Nökis 1995, s. 23; Salih Yılmaz, “Armin Vambery’nin Türkistan Seyahatnamesi ve Karakalpak Türklerine Dair Kayıtlar”, Belleten Dergisi, sayı: 255, Ankara 2005, s. 599-628. 60 H. Howorth, ayn. esr., s. 1056. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|