Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağac üzərində oyma bəzəklər.
302
yonulmuĢ Zabux at fiqurlarının uzunluğu 1,5 metr, hündürlüyü 85 santimetr, eni isə 35 santimetrd ir. Fiqurlar oy ma üsulu ilə insan, quĢ təsviri, nəbati, həndəsi naxıĢlar və süls-nəsx yazıları ilə bəzəd ilmiĢdir. Nəzərdən keçirilmiĢ qoç və at fiqurları yalnız bir sənət əsəri kimi deyil, tarixi fakt kimi də maraq lıd ır. Çünki bu sənət əsərləri tariximizin Səfəvi dövrünün əski ümu mtürk tarixi ilə sıx, üzv i bağlılığını təsdiq etməkdədir.
dekorativ-tətbiqi sənət üçün qiymətli ağacla rla zəngin bir ölkədir. XVI-XVII əsrlərdə xalq sənətimizin baĢqa növlərinə nisbətən bədii taxta emalı ölkədə tələbatın az olması ilə əlaqədar zəif inkiĢaf etsə də, yalnız sırf yerli xüsusiyyət daĢımamıĢ, ona bir ço x xarici ö lkələrdə ehtiyac olmuĢdur. Səfəv i dövründə hazırlan mıĢ taxta məmu latı ü zərindəki bəzəklər əsasən üç texnoloji üsulla icra edilird i: oy ma, Ģəbəkə və xatəmkarlıq. Bu tarixi mərhələnin bədii taxta tərtibatı sənətinin ən çox yayılmıĢ üsulu Ģəbəkə idi. ġəbəkəçilik dekorativ-tətbiqi sənətin böyük məharət tələb edən gözəl sahələrindən birid ir. ġəbəkənin baĢlıca xüsusiyyətlərindən ümdəsi odur ki, hazırlan mıĢ kiçik taxta parçalarının bir-birinə bənd edilməsində nə mismardan, nə də yapıĢqandan istifadə olunur. ġəbəkə bəzəyin in əsasını həndəsi naxıĢlar təĢkil edir. XVI-XVII əsrlərdən dövrümüzə qədər Ģəbəkəçilik sənətinin iki gözəl nümunəsi gəlib çatmıĢdır. Bunlardan biri Qusar bölgəsinin Həzrə kəndindəki ġey x Cüneyd türbəsindəki sənduqə, o birisi isə Gəncədə Cü mə məscidinin minarəsidir. Ker amika. XVI-XVII əsrlə rdə Azərbaycan Ģəhərlərində istehsal olunan keramika məmu latı ticarət vasitəsilə mü xtəlif Qərb və ġərq ölkələrinə yayılmıĢdı. Yazılı mənbələrə görə, bu dövrdə ölkədə saxsı qabların, həm də memarlıq abidələrində tətbiq olunması kaĢı məmu latı istehsalının əsas mərkəzləri Təbriz, Ərdəbil, ġamaxı Bakı, Naxçıvan və Gəncə Ģəhərləri olmuĢdur. Əvvəlki əsrlərə nisbətən keramika məmulatı ticarət vasitəsilə mü xtəlif Qərb və ġərq ölkələrinə yayılmıĢdı. Yazılı mənbələrə görə, bu dövrdə ölkədə saxsı qabların, həm də memarlıq abidələrində tətbiq olunan kaĢı məmu latı istehsalının əsas mərkəzləri Təbriz, Ərdəbil, ġamaxı, Bakı, Naxçıvan və Gəncə Ģəhərləri olmuĢdur. Əvvəlki əsrlərə nisbətən keramika məmu latı üzərində üslub baxımından xeyli real təsvir edilmiĢ bəzəklər arasında biz mah ir sənətkar əli ilə yaradılmıĢ, ço xlu gül -çiçək, quĢ, heyvan və bəzi məiĢət əĢyaların ın da təsvirini görürük. Bundan əlavə, saxsı məmu latı ü zərində Səfəvi zadəganlarının həyat və məiĢətindən götürülmüĢ süjetlərə də təsadüf olunur. Hazırda bu dövrün bədii keramika əsərlərinin gö zəl nümunələri dünyanın bir ço x tanın mıĢ mu zeylərində saxlan ılmaqdadır. XVI-XVII əsrlə rdə Azərbaycanda olmuĢ əcnəbi səyyahlar burada sarayların, hama mların və baĢqa ictimai t ikililərin bədii tərt ibatında yüksək keyfıyyətli bəzə kli
303
kaĢılardan istifadə olunduğunu qeyd etmiĢlər. Öv liya Çələbin in məlu matına görə, o öz gözü ilə yaln ız Təbrizdə bədii kaĢılarla bəzədilmiĢ 700-dən artıq hamam görmüĢdür. KaĢı bəzəklərinin rəngarəngliy i, bədii ornamental xüsusiyyətlərinə görə Ərdəbildəki ġey x Səfi ko mpleksi görkəmli yer tutur. AraĢdırmala r göstərir ki, XVI-XVII əsrlərdə Azərbaycanda hazırlan mıĢ keramika sənəti nümunələri əsasən üç texniki üsulla bəzədilird i. Bunlardan mina ilə boyanmıĢ, kobalt boyalı və çini rəsmli iĢləri göstərmək olar. Əgər memarlıq abidələrinin tərtibatında tətbiq olunan mina boyalı keramika sənəti nümunələri daha çox yerli ənənələrlə bağlı idisə, kobalt boyalı keramika nümunələrin in yaranmasında Çin kera mika sənəti ənənələri baĢlıca rol oynamıĢdır. Mənbələr göstərir ki, bu əsrlərdə Azərbaycan Ģəhərlərində kobalt boyalı Çin keramikası geniĢ yayılmıĢdı. Qeyd etmək lazımd ır ki, Uzaq ġərq, xüsusilə Çin mədəniyyətinə xas olan rəng və ornament motiv ləri yalnız keramikada deyil, baĢqa sənət nümunələrində də özünü büruzə vermiĢdir. Lakin Azərbaycan sənətkarları bu yeniliy i heç zaman kortəbii Ģəkildə təqlid etməmiĢ, daim doğ ma mühitə, verli ənənələrə uyğunlaĢdıraraq istifadə etmiĢlər. Zaman keçdikcə isə gəlmə bədii ənənələr bütünlüklə öz keçmiĢ forma və mənĢəyini itirərək, Azərbaycan bəzəklərinin ü zvi, ayrılmaz ünsürlərinə çevrilirdi. XVII əsrin sonları - XVIII əsrin əvvəllərində öncə Qərbi Avropada, sonra isə Rusiyada çini və saxsı qabları kütləvi Ģ əkildə istehsal edən bir sıra müəssisələrin fəaliyyətə baĢlaması A zərbaycan keramika sənətinin də inkiĢaf zəminini məhdudlaĢdırmıĢdır. Kütləvi Ģəkildə istehsal olunmuĢ Avropa və Rusiya çini qabları ucuz q iy mətə satılır, A zərbaycan bazarlarında da əlveriĢli alıĢ obyektinə çevrilir, xüsusi emalatxanalarda əllə hazırlan mıĢ çin i qablara ehtiyac qalmırdı. XVI-XVII əsrlərdə dekorativ-tətbiq i sənətin digər növləri müəyyən dərəcədə inkiĢaf etmiĢdir. Lakin eldə kifayət qədər material o lmaması sənətin bu növləri haqqında daha aydın təsəvvür yaratmağa imkan vermir. Bu zaman sənətlə incəsənətin sıx əlaqəsi özünü parlaq Ģəkildə büruzə vermiĢdir. Bu dövrün dekorativ-tətbiqi sənət əsərləri yalnız sənətkarların deyil, rəssamların, xəttatların ko llektiv fəaliyyətinin məhsulu id i. Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənəti tarixində bu dövrdə ilk dəfə olaraq insan təsviri qabarıq Ģəkildə ön plana çıxd ı. Dekorativ sənət əsərlərin in klassik ġərq poeziyası ilə bağlılığ ı, realizmi Səfəv i dövrünün nəzərəçarpan cəhətlərindən idi. Təhlil etdiyimiz sənət nümunələri göstərir ki, əsərlərin forması, materialı və icrasından asılı olmayaraq eyni süjet, kompozisiya quruluĢu, ornament motivləri bütün əĢyalarda öz əksini tapmıĢdır. Bu isə Səfəvi dövründə özünəməxsus ümu mi üslub xüsusiyyətinin olduğunu təsdiq edir. Lakin bu bədii üslub da baĢqa Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|