Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının

201
Yaradılmış ehtiyat, qurğular və kəmərlərin gələcək xərcləri üzrə ən dəqiq təxminlərə 
və onların faydalı istifadə müddətinə əsaslansa da, bu xərclərin məbləği və yaranma 
müddəti ilə bağlı qeyri-müəyyənlik mövcuddur.
HPBS-lərə  aid  aktivlərin  ləğv  olunması  üzrə  öhdəliklər  podratçılar  tərəfindən 
çəkilmiş kapital məsrəflərinə əsasən müəyyən edilir. Bunlar podratçılar tərəfindən 
çəkilmiş kapital məsrəflərinin 10 faizi ilə məhdudlaşır və onların ödənilməsi müvafiq 
HPBS-lərın başa çatma müddətləri ilə əlaqədardır.  Hökumət orqanları qanunverici–
liyi və onun tətbiqini davamlı olaraq nəzərdən keçirir. Müvafiq olaraq, Qrupun əsas 
öhdəlikləri uçota alınmış məbləğlərdən fərqli ola bilər.
23  Öhdəliklər və məsrəflər üzrə sair ehtiyatlar 
Öhdəliklər və məsrəflər üzrə sair ehtiyatların hərəkəti aşağıda göstərilir:
Qeyd  
Ətraf mühit 
ilə 
bağlı 
öhdəliklər 
Əmək 
qabiliyyətinin 
itirilməsi 
ilə bağlı 
ödənişlər 
İstifadə 
edilməmiş 
məzuniyyətə 
görə 
öhdəliklər 
Cəmi 
1 yanvar 2009-cu il tarixinə balans 
dəyəri 
446,925
49,543
6,990
503,458
Təxminlərdə dəyişiklik
(51,172)
4,320
19,264
(27,588)
Öhdəliklərin tükənməsi 
(50,118)
(8,564)
(23,421)
(82,103)
Diskontlaşdırılmış dəyərə düzəliş 
32
35,754
3,960
-
39,714
Diskont dərəcəsindəki dəyişiklik 
35,155
(9,838)
-
25,317
31 dekabr 2009-cu il tarixinə balans 
dəyəri 
416,544
39,421
2,833
458,798
o cümlədən:
Cari
89,665
9,794
2,833
102,292
Uzunmüddətli
326,879
29,627
-
356,506
1 yanvar 2010-cu il tarixinə balans 
dəyəri 
416,544
39,421
2,833
458,798
Təxminlərdə dəyişiklik
(12,284)
11,013
28,836
27,565
Öhdəliklərin tükənməsi 
(33,810)
(7,647)
(23,363)
(64,820)
Diskontlaşdırılmış dəyərə düzəliş 
  32
34,990
3,215
-
38,205
Diskont dərəcəsindəki dəyişiklik 
10,979
10,544
21,523
31 dekabr 2010-cu il tarixinə balans 
dəyəri  
416,419
56,546
8,306
481,271
o cümlədən:
Cari
179,879
10,892
8,306
199,077
Uzunmüddətli
236,540
45,654
-
282,194

---

202
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  28  sentyabr  2006-cı  il  tarixli  1697  nömrəli 
Sərəncamına  uyğun  olaraq  Qrup,  Abşeron  yarımadasında  fəaliyyət  göstərməsi 
nəticəsində  ətraf  mühitin  çirklənməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  “Ətraf  Mühitin  Bərpası  üzrə 
Kompleks  Tədbirlər  Planı”  hazırlamış  və  təsdiqləmişdir.  2009-cu  ildə  Qrup  Tədbirlər 
Planında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 14 aprel 2009-cu il tarixli Sərəncamına 
uyğun olaraq düzəlişlər aparmışdır. Bu məqsədlə ayrılmış ehtiyat ətraf mühitin bərpası 
üzrə çəkiləcək gələcək xərclərin cari dəyərində uçota alınmışdır. Qrup, müvafiq xərclərin 
2011-2013-cü illər ərzində çəkiləcəyini proqnozlaşdırır.
Qrup,  əmək  funksiyasını  yerinə  yetirərkən  işçinin  sağlamlığına  və  səhhətinə  zi-
yan  vurulduqda,  habelə  bu  səbəbdən  həlak  olması  ilə  əlaqədar  onun  ailə  üzvlərinə 
kompensasiyanın  ödənilməsi  üçün  məsuliyyət  daşıyır.  Kompensasiya  məbləği  zərər 
çəkmiş  işçilərə  ödənilmiş  əmək  haqlarına  uyğun  olaraq  hesablanır.  ARDNŞ,  əmək 
qabiliyyətinin  itirilməsi  ilə  bağlı  ödənişlərin  cari  dəyərini  6.91  faizlik  diskont  dərəcəsi 
ilə hesablamışdır. Əmək funksiyasını yerinə yetirərkən sağlamlığına və səhhətinə ziyan 
dəymiş işçilərə ömürlük müavinətlərın hesablanması zamanı ARDNŞ ömür uzunluğunu 
kişilər üçün 70 yaş, qadınlar üçün isə 75 yaş müəyyən etmişdir. Qeyd 22-də göstərilən 
inflyasiya dərəcələri orta əmək haqqındakı artıma uyğun olaraq tətbiq edilmişdir. 
24.    Təxirə salınmış gəlirlər
Qrup Bakı şəhərinin ətraf qəsəbələrinin və Azərbaycan Respublikasının rayonlarının 
qazlaşdırılması məqsədilə dövlət qrantı almışdır və bu qrantları aşağıdakı cədvəldə 
göstərildiyi kimi təxirə salınmış gəlirlərdə uçota almışdır:
2010
2009
1 yanvar tarixinə balans dəyəri 
105,778
-
Müəssisələrin birləşməsi nəticəsində alışlar 
-
110,178
Müvafiq köhnəlməyə uyğun təxirə salınmış gəlirlərin amortizasiyası 
(4,595)
(4,400)
31 dekabr tarixinə balans dəyəri 
101,183
105,778
25  Sair Uzunmüddətli Öhdəliklər
Sair uzunmüddətli ö
h
dəliklərə aşağıdakılar daxildir:
2010
2009
Əmək fəaliyyətinə xitam verilməsi ilə bağlı ödənişlər üzrə ehtiyatın 
yaradılması 
39,529
39,095
Rəhbər işçilərə həvəsləndirici mükafatların verilməsi üzrə ehtiyatın 
yaradılması 
1,730
1,594
Sair öhdəliklər 
49,838
-
Cəmi uzunmüddətli öhdəliklər 
91,097
40,689

---

203
Qrup  Türkiyə  Respublikasının  Əmək  Qanununa  uyğun  olaraq  bir  il  əmək  fəaliyyəti 
göstərmiş  və  kifayət  qədər  əsaslandırılmamış  səbəbə  görə  əmək  müqaviləsinə  xitam 
verilmiş və ya hərbi xidmətə çağırılmış, vəfat etmiş və ya 25 illik əmək fəaliyyətindən 
(qadınlar üçün 20 il) sonra təqaüdə çıxmış hər bir işçiyə əmək fəaliyyətinin dayandırılması 
ilə bağlı təminatlar ödəməlidir. 31 dekabr 2010-cu və 2009-cu il tarixlərinə hər bir xidmət 
ili üzrə ödəniləcək məbləğ maksimum 1 AZN məbləğinədək məhdudlaşdırılmış bir aylıq 
əmək haqqından ibarətdir.
Maliyyə tələbləri olmadığına görə öhdəlik maliyyələşdirilmir. Ehtiyat işçilərin təqaüdə 
çıxması ilə bağlı Qrupun gələcəkdə yaranması ehtimal edilən öhdəliyinin cari dəyərinin 
təxmin edilməsi vasitəsilə hesablanır. 19 saylı BMS-ə uyğun olaraq müəssisələrin pensiya 
planında nəzərdə tutulan öhdəliyini hesablamaq üçün aktuari üsulları tətbiq edilməlidir. 
Müvafiq  olaraq,  ümumi  öhdəliyin  hesablanması  üçün  aşağıdakı  aktuari  fərziyyələri 
istifadə edilmişdir:
 
Qeyd
2010
2009
Diskont dərəcəsi (%)
4.66
5.92
Təqaüdə çıxma ehtimalı (%)
100
100
Əmək fəaliyyətinin hər bir ili üçün maksimal öhdəliyin inflyasiyaya görə artması əsas 
fərziyyə hesab edilir. Buna görə, tətbiq edilmiş diskont dərəcəsi gələcəkdə baş verəcək 
inflyasiyanın gözlənilən təsirinə düzəliş etdikdən sonra gözlənilən faktiki dərəcəni əks 
etdirir.
Əmək  müqaviləsinə  xitam  verilməsi  üzrə  təminatların  hərəkəti  aşağıdakı  cədvəldə 
göstərilir:
 
Qeyd
2010
2009
1 yanvar tarixinə balans dəyəri 
39,095
44,233
Aktuari zərəri və xidmətlərin dəyəri
5,998
4,032
İl ərzində ödənişlər
(6,031)
(11,789)
Sair
467
2,619
31 dekabr tarixinə balans dəyəri
39,529
39,095
Cəmi 5,998 AZN (2009: 4,032 AZN) məbləğində aktuari zərəri və xidmətlərin 
dəyəri ümu
mi və inzibati xərclərə daxil edilmişdir.
Sair  öh
dəliklər  əsasən  ayrı-ayrı  neft  və  qaz  layihələrinə  əsasən  Qrupun  öz 

---