Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 55 keçir ərək çox maraqlı nəticəyə gəlmişdir: “Öz milli şəx- siyy ətlərinə təmas etdikləri zaman almanlar məfkurələrini, əfsanəvi dastanların ehtiva etdiyi milli məhsullar ətrafında qurdular. O zaman Almaniyada iki c ərəyan müşahidə olu- nurdu: biri, eyn ən Azərbaycanın rus müstəmləkəçiliyindən v ə rus mədəniyyətindən ruhlanmaq istəyənləri kimi, Fransa inqilabının təsirinə düşmüş, doğrudan doğruya Qərbdən, Fransadan v ə fransız mədəniyyətindən məlhəm arayırdı. Dig əri isə tarixin ən uzaq və qaranlıq dövrlərindəki ictimai yaşayışı və milli müəssisələri aramaqla məşğul idi. Belə- likl ə, alman millətinin birləşdirici müştərək ruhunu – al- man mill ətini oyandırıcı və yüksəldici daxili atəşini bu in- sanlar tapdılar. On doqquzuncu yüzilin millətpərvərləri h əmişə bu tərzdə düşündülər. Hər yerdə milliyyət fikri, tarixi m ənşələri, həyatı və ictimai müəssisələri tədqiq etmək vasi- t əsiylə inkişaf etmiş oldu” 54 . Bel əliklə, bütün açıqfikirli ziyalılar kimi, M.B.Məm- m ədzadə də xalq yaradıcılığının milli şüurun oyanışı, mil- l ətlərin azadlığı, birliyi üçün əvəzsiz rolu olduğunu düşünür v ə rus köləliyində yaşayan Azərbaycanın da əsarətdən qur- tarma yolunda folklora vacib şərtlərdən biri kimi baxırdı. Bunu t əkcə M.B.Məmmədzadənin məqaləsinin adına (“Mil- l ətlərin oyanmasında dastanlar”) diqqət yetirməklə də müəy- y ənləşdirmək mümkündür. Az ərbaycanın rus-sovet əsarətindən qurtarma yollarını arayark ən məhz müstəmləkəçi “ağa”nın tarixini nəzərdən keçir ən M.B.Məmmədzadə Avropa xalqlarının mədəni irsini 54 Mirza Bala Mehmetzade. Milletlerin uyanmasında destanlar, “Azer- baycan”, Ankara: 1 970, yıl 18, sayı 191-196, s.11 Almaz H əsənqızı 56 müqayis ə edərək müəyyən elmi nəticələr çıxarmanın vacib- liyini bildirm ək istəmişdir. Dünyanın ən məşhur folklor mətnləri ilə türk, o cüm- l ədən, Azərbaycan xalq ədəbiyyatı örnəklərinin müqayisəsi bir çox hallarda q ənaətbəxş səviyyədə deyildir. Məsələn, əs- lind ə islandlara məxsus olsa da, yalnız onların və ya skan- dinavların, hətta ümumgermanların deyil, bütövlükdə Hind- Avropa xalqlarının ən böyük abidələrindən olan “Kiçik Edda” əsərini yazıya alan Snorri Sturluson türklərlə bağlı çox maraq lı faktlar irəli sürmüşdür. Snorri skandinavların allahlarının nəsli hesab edilən asların və baş allah Odinin Troyadan çıxdıqlarını və sonradan şimala getmələrindən b əhs edir. Sturluson yazır ki, “Onlar – aslar, hətta Odin Troyadan çıxmışlar, indi orada türklər yaşayır”. Bu fakta müxt əlif tədqiqatçılar diqqət yetirmişlər və Avropadan olanların əksəriyyəti onu inkar etməyə çəhd etmişlər. Hətta M.İ.Steblin-Kamenski deyir ki, Snorri Troyanın türklərin yaşadığı ölkə kimi göstərib, çünki türklər də Kiçik Asiyada yaşayırdılar. Burada söhbət Asiyadan gedir 55 . Bundan əlavə, skandinav dastanlarında, xüsusən ümum german dastan qəhrəmanı Siqurdla bağlı yerlərdə hun- lardan, onların igid başçısı Atilladan bəhs olunur. Bir sıra hallarda mənfi istiqamətdə verilsə də, onun hamıya qələbə çalması, məğlubedilməzliyi etiraf olunur. Həmçinin bu mətnlərdə bir sıra məqamlar, Atillanın ölümü (dastanda Atli) tarixi hadisələrlə uyğun təsvirini tapır. Bütün bu sadala- nanlar Azərbaycan və bütövlükdə türk xalqları üçün də “Kiçik Edda” və “Böyük Edda”nın müqayisəli tədqiqini zə- ruri edir. 55 Младшая Едда. http://www.biblio.nhat-nam.ru/ pdf Folklorşünaslığa giriş 57 Baxmaya raq ki, Azərbaycan və Skandinaviya həm əra- zi, həm iqlim şərtlərinə, həm dininə görə çox fərqlənirlər, la- kin hər iki xalqın mifoloji düşüncə sistemində xeyli uy- ğunluqlar vardır. Lakin təəssüf ki, haqqında bəhs olunan prob lemlə bağlı lazımi səviyyədə tədqiqatlar yazılmamışdır. Bu və bu kimi faktlar qohum, qonşu xalqlarla yanaşı, tam fərqli mədəniyyətlərin müqayisəsinin vacib olduğunu göstə- rir. Qeyd etm ək lazımdır ki, folklorun ayrı-ayrı janrları arasında müqayisə apararaq, bir sıra məsələlərə də aydınlıq g ətirmək olar. Alan Dandesin (Alan Dundes) “Oyunların morfologiyası: qeyri-verbal folklorun strukturunun tədqiqi” (“ О морфологии игры: исследование структуры невер- бального фольклора”) məqaləsində uşaq oyunları ilə sehrli nağıllar arasında çox maraqlı paralellər aparılmışdır. Müəllif Vladimir Proppun “Sehrli n ağılların morfologiyası” (“Мор- фология "волшебной" сказки”) əsərinə istinad edərək bəzi uşaq oyunlarının sehrli nağıllara oxşar struktura malik oldu- ğunu, hətta onlarda ənənəvi formullardan (Məsələn, “Dov- şan və ov köpəkləri” oyununda işlədilən “Kim gizlənmədisə, m ənim suçum deyil”) istifadə edildiyi qənaətini irəli sürmək- d ədir. Tədqiqatçı sonda öz təhlillərini yekunu olaraq yazır: “Oyun v ə nağılların arasındakı morfoloji yaxınlığın kökündə folklorun dig ər formalarına tətbiq edilə bilən ən vacib prin- sip dayanır. Bu fərqli formalar əsasən sözlər və hərəkətlər arasında, daha doğrusu, verbal və qeyri-verbal folklor ara- sında olan müxtəlifliklərdən qaynaqlanır. Fərqlər çox vaxt Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|