I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 Məsələn, bax: Курс международного права. Том 1. M., 1989, с.242.
Beynəlxalq hüququn sistemi üçün bir neçə əlamət səciyyəvidir; məhz bu əlamətlər beynəlxalq hüququn sistemini xarakterizə etməyə imkan verir. Birinci, beynəlxalq hüququn sistemi obyektiv olaraq mövcud olan sosial-hüquqi hadisədir və buna görə də, o, obyektivliyi ilə xarakterizə olunur. Bu o deməkdir ki, beynəlxalq hüququn sistemi ayn-ayrı fiziki şəxslərin subyektiv mülahizəsi, şəxsi istəyi, fərdi düşüncəsi və şüuru əsasında formalaşmır. Əksinə, beynəlxalq hüququn sistemi real surətdə mövcud olan gerçək dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlər sistemi ilə müəyyən olunur və şərtlənir. Belə ki, məhz həmin sistemin obyektiv qanunauyğunluqlan əsasında və təsiri altında beynəlxalq hüququn sistemi yaranır. Buna görə də, beynəlxalq hüququn sistemi obyektiv əsasa və təmələ malikdir. Bunu nəzərə alaraq, bir sıra müəllif düzgün olaraq göstərir ki, beynəlxalq hüququn sistemi obyektiv xarakter daşıyır.' Beynəlxalq hüququn sistemi mürəkkəb xarakterli elə bir sosial- hüquqi hadisədir ki, bu hadisə obyektiv qanunauyğımluqlan normativ formada ifadə edir. Hüquq sisteminin normativ forması, bir qayda olaraq, əsas və vacib sayılan konkret bir normativ hüquqi aktla müəyyən olunur. Ayrı-ayn ölkələrin hüquq sistemində belə akt qismində, adətən, konstitusiya çıxış edir. Beynəlxalq hüququn sisteminin normativ forması isə konstitusiya ilə müəyyənləşdirilmir. Ona görə ki, dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlər sistemində «konstitusiya» kimi hüquqi akt mövcud deyildir. Hələ indiyə kimi dövlətlərin beynəlxalq birliyi üçün müvafiq konstitusiya qəbul edilməmişdir. İkinci, beynəlxalq hüququn sistemi vahid, tam və bütöv sosial- hüquqi hadisədir. Belə ki, beynəlxalq hüquq daxilən, üzvi cəhətdən vahid, tam və bütöv olması ilə xarakterizə olunur. Ona görə ki, o, bir-biri ilə qarşılıqlı dialektik əlaqədə və vəhdətdə olan beynəlxalq hüquq normalarından təşkil olunmuşdur. Təsadüfi deyil ki.
45
beynəlxalq hüququn sistemi üçün beynəlxalq hüquq normalannın vəhdəti və qarşılıqlı əlaqəsi xarakterikdir; həmin normalar eyni təyinata malik olub, vahid məqsədə, yəni dövlətlərarası beynəlxalq münasibətləri tənzimləmək məqsədinə xidmət edir. Üçüncü, beynəlxalq hüququn sistemi özündə beynəlxalq hüququn müxtəlif struktur elementlərini birləşdirən sosial-hüquqi hadisədir. Belə ki, beynəlxalq hüququn sistemi belə bir suala cavab verir: tam və bütöv olan beynəlxalq hüquq hansı struktur elementlərdən təşkil olunmuşdur və bu elementlər arasında qarşılıqlı əlaqə necədir? Beynəlxalq hüququn struktur elementləri dedikdə, onun daxili qumluşuna aid olan tərkib hissələri başa düşülür. Həmin elementlər bunlardan ibarətdir: -
-
hüquq yarımsahəsi; -
hüquq institutu; -
beynəlxalq hüquq normaları. Beynəlxalq hüquq müstəqil hüquq sahələrinə, hüquq sahələri yanmsahələrə, yanmsahələr institutlara, institutlar isə, öz növbəsində, beynəlxalq hüquq normalanna bölünür. Buna görə də, beynəlxalq hüquq ayn-ayn sahələrdən, yanmsahələrdən, hüquq mstitutlanndan və hüquq normalanndan təşkil olunmuşdur. Beynəlxalq hüququn struktur elementləri onun ayrılmaz tərkib hissəsidir. Beynəlxalq hüquqla onun struktur elementləri arasındakı münasibət fəlsəfi planda «tam» və onun «hissələri» arasındakı əlaqə kimidir. Fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən «tam»ı onu təşkil edən «struktur element»lərsiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür; ayrı- ayn «struktur element»lər də, öz növbəsində, «tam»sız öz funksiyasını müstəqil surətdə yerinə yetirə bilməz. Beynəlxalq hüquq norması beynəlxalq hüquq sisteminin ilkin struktur elementi sayılır; onlar eyninövlü dövlətlərarası beynəlxalq münasibətləri tənzimləyir. Eyninövlü münasibətləri tənzimləyən 46
beynəlxalq hüquq normalan birləşərək hüquq institutlanm, hüquq institutlan birləşərək yarımsahələri, yanmsahələr birləşərək hüquq sahələrini formalaşdırır. Beynəlxalq hüququn sistemi onun bir-biri ilə daxilən qarşılıqlı əlaqədə olan struktur elementlərinin bütövlüyü deməkdir; obyektiv xarakter daşıyan bu bütövlüyün əsasında beynəlxalq hüquq normalarının nizamla və qaydaya salınmış halda düzlənməsi, başqa sözlə, onlann sistemli şəkildə yerləşməsi durur. Beynəlxalq hüquq normalarının sistemli şəkildə yerləşməsinin isə, ilk növbədə, nəzəri əhəmiyyəti vardır. Sistemli şəkildə yerləşmənin həm də
beynəlxalq hüquq
normayaradıcılığı, habelə hüquqtətbiqetmə prosesi üçün praktiki əhəmiyyəti vardır. Belə ki, əgər beynəlxalq hüquq normalan müəyyən sistem üzrə yerləşərsə, praktikada tətbiq edilməli olan nonnalan seçmək və müəyyənləşdirmək, təbii ki, asandır. Əksinə, beynəlxalq hüquq normalan xaotik halda yerləşərsə, onda tətbiq edilməli olan normaları müəyyənləşdirmək son dərəcə çətinlik yaradacaqdır. «Beynəlxalq hüququn sistemi» anlayışını «beynəlxalq hüquq müstəqil hüquq sistemi kimi» anlayışı ilə qanşdırmaq olmaz; on- lan bir-brindən fərqləndirmək lazımdır. Belə ki, birinci halda söhbət beynəlxalq hüquq normalannm sistemli şəkildə yerləşməsindən, ikinci halda isə dünyada mövcud olan iki müstəqil hüquq sisteminin birindən, yəni beynəlxalq hüquqdan gedir. Əvvəllərdə qeyd etdiyimiz kimi, beynəlxalq hüquq müxtəlif ölkələrin daxili (milli) hüquq sistemləri ilə paralel olaraq, mövcud olan müstəqil hüquq sistemidir. Beynəlxalq hüququn sistemi daim inkişafda olması ilə xarakterizə edilir. Belə ki, dövlətlərarası münasibətlər, yəni beynəlxalq hüququn nizamasalma predmetinə daxil olan beynəlxalq əlaqələr genişləndikcə, beynəlxalq hüququn sistemi də inkişaf edir. Məlum məsələdir ki, dövlətlərarası münasibətlərin inkişafı beynəlxalq hüququn sisteminə təsir göstərməyə bilməz. Buna görə də beynəlxalq hüququn sisteminin inkişafi dövlətlərarası münasibətlərin inkişafından asılıdır. Bu səbəbdən beynəlxalq hüququn bu gün 47 Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|