I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Международное публичное право. Учебник / Отв.ред. К.А.Бекяшев. М., 2009, с. 17-18.
- 1 Международное право. Учебник / Отв. ред. Г.И.Тункин. М., 1982, с.217. 34
Tənzimetmə elə müə>'yənetmə deməkdir. Buna görə də beynəlxalq hüququn tənzimetmə funksiyasının mahiyyəti onun döv- lətlərarası sistem iştirakçılan üçün (xüsusən də dövlətlər üçün) hüquq və vəzifələr, davranış qaydalan müəyyənləşdirməsindən ibarətdir. Belə
müəyyənetmənin sayəsində yalnız dövlətlərarası sistemdə deyil, ümumiyyətlə, bütövlükdə qlobal beynəlxalq münasibətlər sistemində qayda-qanun yaradılır. Bunun nəticəsində isə beynəlxalq əməkdaşlığın və münasibətlərin, habelə beynəlxalq hüququn özünün inkişafı üçün əlverişli şərait təmin olunur. Beynəlxalq hüququn tənzimetmə funksiyası həm də bunda ifadə olunur ki, o, beynəlxalq fəaliyyəti, dövlətlərarası əlaqələri və bütövlükdə beynəlxalq münasibətləri, ayn-ayn müxtəlif sahələrdə beynəlxalq əməkdaşlığı idarə edir. Buna görə də bir sıra müəllifin beynəlxalq hüququn ayrıca olaraq, idarəetmə funksiyasmı yerinə yetirməsi barədə fikir söyləməsinin də elə bir elmi zəmini yoxdui’. Məsələn, inqilabaqədərki Rusiya müəlliflərindən ERMartens qeyd edir ki, beynəlxalq hüquq dövlətlərin beynəlxalq fəaliyyətini idarə edir.’ Tanınmış fransalı professor G.Agnel göstərir ki, beynəlxalq hüquq dünya birliyini idarə etmək üçün nəzərdə tutulan norma və institutlardan ibarətdir.^ Söylənilən bu fikirlərdən belə çıxır ki, beynəlxalq hüquq idarəetmə funksiyasını yerinə yetirir. Müəlliflərdən K.A.Bekyaşevə görə, subyektlərin beynəlxalq münasibətlərin müvafiq sahələrində fəaliyyətini idarə etmək beynəlxalq hüququn əsas funksiyası sayılır; alim belə hesab edir ki, müasir hüququn funksiyasına beynəlxalq münasibətləri tənzimetmə ilə bərabər, onlan idarə etmək də daxildir.^ Doğrudan da, nəzərə almaq lazımdır ki, beynəlxalq hüquq dövlətlərarası beynəlxalq münasibətləri idarə edir; buna görə də o, idarəetmə funksiyasım yerinə yetirir ki, bunu inkar etmək
33
olmaz. Digər tərəfdən, unutmamalıyıq ki, beynəlxalq hüquq qlobal xarakter almış beynəlxalq münasibətləri idarəetmə sisteminin vacib elementidir. Lakin bunlar heç də belə bir fikir söyləməyə əsas vermir ki, beynəlxalq hüquq aynca olaraq və müstəqil surətdə idarəetmə funksiyasını yerinə yetirir. Məsələ burasındadır ki, beynəlxalq münasibətləri idarəetmə beynəkalq hüququn tənzimetmə funksiyasına daxildir. Başqa sözlə, beynəlxalq hüququn idarəetmə funksiyası elə onun tənzimetmə funksiyası ilə əhatə olimur. Ona görə ki, idarəetmə tənzimetmənin formalanndan biridir. Əgər dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlər idarə olunursa, deməli, həmin münasibətlər tənzimlənir. Beynəlxalq hüququn mühafızəetmə funksiyası dövlətlərarası sistem iştirakçılarının, xüsusən də dövlətlərin qanuni hüquq və mənafelərinin qorunmasında, onlar pozulduqda isə müdafiə edilməsində ifadə olunur; həmin funksiya dövlətlərarası sistem iştirakçıları tərəfindən hüquqazidd davranışa yol verilməsinin qarşısının alınmasına və belə davranışın aradan qaldırılmasına yönəldilmişdir. Beynəlxalq hüquq özünün mühafızəetmə funksiyasını, əsasən, iki yolla həyata keçirir. Qadağan etmək (qadağa qoymaq) həmin yollardan biridir (məsələn, dövlətlərarası mübahisələrin zorla həll olunmasını qadağan etmək və s.); bu yolun mahiyyəti bu və ya digər hüquqazidd hərəkətin edilməsini yasaqlamaqdan ibarətdir (məsələn, bəzi silah növlərini, təcavüzkar müharibəni və s. qadağan etmək). Bununla beynəlxalq hüquq dövlətlərarası sistem iştirak- çılannm qanuni hüquq və mənafelərini mühafizə edir, beynəlxalq münasibətləri qoruyur. İkinci yolun mahiyyəti hüquqazidd hərəkətlərin edilməsinə görə beynəlxalq-hüquqi sanksiyalar müəyyən edilməsindən ibarətdir. Beynəlxalq-hüquqi sanksiyalar (beynəlxalq hüquqda sanksiyalar) dedikdə hüquq pozımtusu törədən dövlətə qarşı tətbiq edilən hü- quqauyğun məcburiyyət tədbirləri başa düşülür.'
Beynəlxalq-hüquqi sanksiyalar BMT-nin Nizamnaməsində nəzərdə tutulmuş və müəyyən edilmişdir. Belə ki, BMT Nizamnaməsinin 39, 41 və 42-ci maddələrinə görə. Təhlükəsizlik Şurası üç halda hərbi və qeyri-hərbi xarakterli məcburiyyət tədbiri (yəni beynəlxalq sanksiya) tətbiq edə bilər. Həmin hallara aşağıdakılar aiddir: -
sülh üçün təhlükə yarandıqda; -
sülh pozulduqda; -
təcavüzkar akt həyata keçirildikdə. Beynəlxalq hüququn mühafızəetmə funksiyası nəinki beynəbcalq- hüquqi sanksiyalarm müəyyən edilməsi, həmçinin hüquqazidd hərəkətlər etmiş, yəni beynəlxalq hüquq pozuntusu törətmiş subyektə qarşı belə sanksiyalann bilavasitə tətbiq olunması yolu ilə yerinə yetirilir; bunun nəticəsində subyektlərin qanuni hüquqlan müdafiə edilir, zərərçəkən subyektin pozulmuş hüquqları bərpa olunur və hüquq pozuntusu törədən subyekt tərəfindən öz üzərinə düşən vəzifələrin icra edilməsi təmin olunur. Beynəlxalq-hüquqi sanksiyalar üçün tipik cəhət ondan ibarətdir ki, onlar yalnız beynəlxalq hüquq pozuntusuna cavab olaraq tətbiq edilir.' Göstərilənlərdən başqa, beynəlxalq hüquq daha iki funksiya yerinə yetirir. Həmin funksiyalara aşağıdakılar aiddir: -
-
restitusiya funksiyası. Beynəlxalq hüququn kompensasiya funksiyası özünün hüquqazidd beynəlxalq-hüquqi əməli nəticəsində başqa dövlətə zərər vuran dövlətin bu zərərin əvəzini tam həcmdə ödəməsində ifadə olunur. Hüquqazidd beynəlxalq-hüquqi əməl törədən dövlət həm maddi (əmlak), həm də mənəvi (qeyri-əmlak) zərəri kompensasiya etməlidir. Beynəlxalq hüququn restitusiya funksiyası isə hüquqazidd beynəlxalq-hüquqi əməl törədilməsinə kimi mövcud olan vəziyyətin
35
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|