I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 Фельдман Д.И. Система международного права. Казань, 1983, с.47. 57
- М.М. Международное экономическое право. М., 1986, с. 30-31; Борисов К.Г. Международное таможенное право. М., 1997, с.10- 11; Шумилов В.М.
Beynəlxalq hüququn sahəsinə elmi (doktrinal) tərif verilməsinə gəldikdə isə, qeyd etməliyik ki, deyilən sözləri eyni ilə, olduğu kimi beynəlxalq hüququn sahəsinə də aid etmək olar. Belə ki, beynəlxalq hüququn nizamasalma predmetinə daxil olan dövlət- lərarası beynəlxalq münasibətlər məzmunca müxtəlif növlərə bölünür: beynəlxalq müqavilə münasibətləri, xarici əlaqələr üzrə münasibətlər, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər, beynəlxalq təhlükəsizlik münasibətləri, beynəlxalq humanitar münasibətlər, beynəlxalq cinayət münasibətləri, beynəlxalq kosmos münasibətləri və s. Göstərdiyimiz və digər beynəlxalq münasibət növləri döv- lətlərarası beynəlxalq əməkdaşlığın ayn-ayn, müxtəlif sahələrində (məsələn, xarici əlaqələr, iqtisadi, ekologiya, humanitar, cinayətkarlıqla mübarizə və digər sferalarda) yaranır. Beynəlxalq hüququn sahəsi dedikdə beynəlxalq hüquq sisteminin müstəqil əhəmij^ətə və rola malik olan elə bir struktur elementi (hissəsi) başa düşülür ki, bu element (hissə) özündə döviətlərarası be 3 məlxalq münasibətlərin müə)^ən növünü tənzimləyən hüquq normalarını birləşdirir. Məsələn, xarici əlaqələr (diplomatiya və konsulluq) üzrə münasibət döviətlərarası beynəlxalq münasibətlərin növlərindən biridir; bu münasibətləri tənzimləyən beynəlxalq hüquq normalanmn sistemi (kompleksi) xarici əlaqələr hüququ adlanır; xarici əlaqələr hüququ isə beynəlxalq hüququn sahələrindən biridir. Döviətlərarası bejməbcalq iqtisadi münasibət də döviətlərarası beynəlxalq münasibətlərin növüdür; həmin münasibətləri tənzimləyən beynəlxalq hüquq normalanmn qrupu (məcmusu) beynəlxalq iqtisadi hüquq adlanır; beynəlxalq iqtisadi hüquq isə beynəlxalq hüququn sahəsi sayılır və s. Hüquq sahəsi beynəlxalq hüquq sisteminin vacib struktur elementidir; beynəlxalq hüququn digər struktur elementlərindən fərqli olaraq, o, öz funksiyasını müstəqil surətdə yerinə yetirə bilir. Bu onunla izah edilir ki, beynəlxalq hüququn sahəsi beynəlxalq münasibətlərin müəyyən növünü az və ya çox «muxtar» şəkildə tənzimləyən hüquq normalarının məcmusudur.' 1 Фельдман Д.И. Система международного права. Казань, 1983, с.47. 57 Beynəlxalq hüququn sistemində bu və ya digər sahənin ayrılmasına, başqa sözlə, beynəlxalq hüququn sahələrə bölünməsinə gəldikdə isə, qeyd etməliyik ki, bunun üçün müəyyən meyarlann olması tələb edilir. Dövlətdaxili (milli) hüquq sisteminin sahələrə bölünməsi üçün iki əsas meyarın mövcud olması vacibdir. Həmin meyarlara aşağıdakılar aiddir:' -
hüquqi nizamasalma predmeti; -
hüquqi nizamasalma metodu. Dövlətdaxili (milli) hüquq sisteminə daxil olan hər bir hüquq sahəsi özünəməxsus nizamasalma predmetinə malikdir; istənilən hüquq sahəsinin həm də, eyni zamanda, özünəxas, spesifik nizamasalma metodu vardır. Göstərilən hər iki əsas amil (nizamasalma predmeti və metodu) dövlətdaxili (milli) hüquq sisteminin sahələrə bölünməsini şərtləndirən və belə bölünməyə səbəb olan meyar rolunu oynayır. Lakin bu meyarlar beynəlxalq hüquq sisteminin sahələrə bölünməsi, başqa sözlə, beynəlxalq hüququn tərkibində müxtəlif sahələrin ayniması üçün kifayət etmir; çünki beynəlxalq- hüquqi tənzimetmə mexanizmi, ümumiyyətlə, bütövlükdə beynəlxalq hüququn özü spesifik əlamətlərlə xarakterizə olunur. Bunun üçün Rusiya və başqa ölkələrin beynəlxalq hüquqa dair elmi ədəbiyyat səhifələrində digər meyarların da mövcud olması göstərilir.^ Beynəlxalq hüququn sistemində bu və ya digər sahənin mövcud olub-
58
olmaması məhz həmin meyarlann köməyi və vasitəsi ilə müəyyənləşdirilir. Gəlin, həmin meyarlarla tanış olaq; onlar beynəlxalq hüququn sahələrə aynimasım və bölünməsini şərtləndirən əlavə (yardımçı) meyarlar hesab edilirlər. Beynəlxalq hüququn sistemində bu və ya digər sahənin ayrılmasına səbəb olan əsas meyar hüquqi nizamasalma predmeti sa- yılm Təsadüfi deyil ki, sovet dövrünün beynəlxalq hüquq doktrinası beynəlxalq hüququn sahələrə bölünməsinin ən vacib və mühüm meyan kimi məhz onu (nizamasalma predmetini) tanıyırdı. Doğrudan da, beynəlxalq hüququn sistemində bu və ya digər sahənin ayrılması üçün həmin sahənin özünəxas nizamasalma predmeti, yəni tənzimlədiyi dövlətlərarası beynəbcalq münasibətlərin müəyyən növü olmalıdır; həmin növ münasibət bu və ya digər hüquq sahəsinin mövcud olmasını şərtləndirən obyektiv meyardır. Belə ki, dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlərin bu və ya digər növü obyektiv surətdə hüquqi tənzimlənməyi tələb edir; əks halda beynəlxalq münasibətlər sistemində qayda-qanun olmazdı və xaos-anarxiya kimi arzuolunmaz vəziyyət yaranardı. Həmin növ münasibət isə, təbii ki, müvafiq hüquq normaları ilə tənzimlənir; bu normalar birləşərək beynəlxalq hüququn bu və ya digər sahəsini yaradır. Deməli, beynəlxalq hüququn sahəsi obyektiv surətdə hüquqi cəhətdən tənzimlənməyi tələb edən dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlərin müəyyən növünü nizama salan hüquq normalarmın birləşməsidir. Lakin bu birləşmə hüquqyaratma subyektlərinin mülahizəsindən asılı deyildir və obyektiv xarakter daşıyır. Qeyd etməliyik ki, beynəlxalq hüququn sahələrini bir-birindən ayırmağa imkan verən başlıca amil həmin sahələrin tənzimlədiyi dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlərin özünəməxsusluğudur. Belə ki, beynəlxalq hüququn ayn-ayn sahələri tərəfindən tənzimlənən həmin münasibətlər öz məzmununa, konkret məqsəd və vəzifələrinə görə bir-birlərindən fərqlənir. Məsələn, «beynəlxalq iqtisadi hüquq» kimi sahə dövlətlərarası beynəlxalq iqtisadi münasibətləri tənzimlədiyi halda, «xarici əlaqələr hüququ» adlı sahə dövlətlərarası 59
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|