I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq hüququn göstərilən sahəsini həm də, eyni zamanda, «diplomatiya və konsul hüququ» və ya «səfirlik və konsulluq hüququ» da adlandırırlar (bax
- Шибаева Е.А. Право международных организаций. М., 1986; Зайцева О.Г. Международные межправительственные организации. М., 1983.
də, beynəlxalq hüquq normalan beynəlxalq hüquq subyektlərinin özləri, hər şeydən əwəl, dövlətlər tərəfindən yaradılır; bu normaların yaradılmasında həm də, eyni zamanda, be 5 məlxalq təşkilatlar iştirak edir.‘ Əgər beynəlxalq hüquq subyektləri tərəfindən müvafiq münasibət növünü tənzimləməkdən ötrü yaradılan beynəlxalq hüquq normalannın həcmi kifayət dərəcədə geniş olarsa, bu, beynəlxalq hüququn sistemində müəyyən sahənin ayrılması üçün lazımi əsasın olmasını göstərir. Nəhayət, beynəlxalq hüququn sistemində bu və ya digər hüquq sahəsinin ayniması üçün onun özünəxas sahəvi (xüsusi) prinsiplərə malik olması tələb edilir. Bu, beynəlxalq hüququn sistemində müəyyən hüquq sahəsinin ayrılmasına səbəb olan beşinci əlavə (yardımçı) meyardır. Doğrudan da, beynəlxalq hüququn sistemində hər hansı hüquqi qurumun «sahə» statusu ilə tanınması üçün tələb edilir ki, həmin qurum özünəxas sahəvi (xüsusi) prinsiplərə malik olsun. Sahəvi (xüsusi) prinsiplər odur ki, onlar yalnız müvafiq hüquq sahəsini xarakterizə edir və onun hüquqi mahiyyətini müəyyənləşdirir. Əgər belə prinsiplər varsa, onda müvafiq hüquqi qurum beynəlxalq hüququn sahəsi sayılır.^ Beynəlxalq hüququn konkret olaraq, hansı hüquq sahələrindən ibarət olmasına gəldikdə, qeyd etməliyik ki, bu, beynəlxalq hüquq ədəbiyyatı səhifələrində elmi mübahisəyə səbəb olan məsələlərdən biridir. Belə ki, bu məsələdə müəlliflərin mövqeləri üst-üstə düşmür. Digər tərəfdən, beynəlxalq hüquq normativ qaydada özünün ibarət olduğu hüquq sahələrinin dəqiq və hamılıqla qəbul edilmiş rəsmi siyahısını vermir. Beynəlxalq hüquq həm də normativ qaydada, rəsmən müəyyənləşdirmir ki, o, hansı dəqiq və dürüst para- 1 Daha ətraflı: Морозов Г.И. Международные организации. M., 1969, c.44 və b. 2 K.A.Bekyaşev beynəlxalq hüquqim sahələrə bölünməsinin üç meyarmı göstərir: hüquqi nizamasalma predmeti, hüquqi nizamasalma metodu, sahəvi (xüsusi) prinsiplər (bax: Межд)шародное публичное право. Учебник / Отв. ред. К.А.Бекяшев. М., 2009, с.22-23). Zənn edirik ki, hüquqi nizamasalma metodu kimi meyar yalnız dövlətdaxili (milli) hüquqda müvafiq sahələrin aynimasmda əsas rol oynayır. 63
metrlər əsasında sahələrə bölünür. Buna görə də, beynəlxalq hüququn hansı sahələrə ayniması məsələsini beynəlxalq hüquq doktrinası (elmi) həll edir. Beynəlxalq hüquq doktrinası (elmi) isə beynəlxalq hüququn sisteminə daxil olan sahələrin hamılıqla qəbul olunmuş siyahısını konkret müəyyənləşdirmir. Odur ki, beynəlxalq hüququn hansı sahələrdən ibarət olması barədə elmi polemika və diskussiya alimlər arasında bu gün də davam edir. Qeyd etmək lazımdır ki, dövlətdaxili (milli) hüquq sistemlərinin sahələrə bölünməsi tarixi heç də yaxın dövrlərə təsadüf etmir. Beynəlxalq hüququn sahələrə bölünməsi tarixinə gəldikdə isə, deməliyik ki, beynəbcalq hüququn özü tarixən çoxdan yaranmışdır. Lakin müasir beynəlxalq hüququn sahələrə bölünməsi tarixi, əsasən, XIX - XX əsrlərə təsadüf edir. Əgər XIX əsrdə beynəlxalq hüquq sülh hüququ, müharibə hüququ, habelə diplomatiya və konsul hüququ kimi ənənəvi sahələrə aynlırdısa, BMT Nizamnaməsi qəbul olunduqdan sonra keçən yüzilliyin ortalannda beynəlxalq hüququn sahələri, əsasən, bunlardan ibarət oldu: beynəlxalq dəniz hüququ, beynəlxalq hava hüququ, diplomatiya və konsul hüququ. XX əsrin ortalarından etibarən beynəlxalq hüququn yeni sahələri yaranmağa başladı (məsələn, beynəlxalq insan haqlan hüququ, beynəlxalq ekologiya hüququ və s.). Biz, beynəbcalq hüquqa dair ədəbiyyat səhifələrində göstərilənləri nəzərə alaraq, qeyd edirik ki, beynəlxalq hüquq hal-hazırda aşağıdakı sahələrdən ibarətdir; beynəlxalq hüququn sistemində həmin sahələrin mövcud olması, demək olar ki, bütün alimlər tərəfindən tanınır və hər hansı elmi diskussiyaya səbəb olmur: -
beynəlxalq müqavilələr hüququ; -
xarici əlaqələr hüququ;' -
beynəlxalq təşkilatlar hüququ; ' Beynəlxalq hüququn göstərilən sahəsini həm də, eyni zamanda, «diplomatiya və konsul hüququ» və ya «səfirlik və konsulluq hüququ» da adlandırırlar (bax: Блищенко И.П. Дипломатическое право. M., 1990; Сабинин А.В.Посольское и консулское право. М., 1934 və Ь.). 64
-
beynəlxalq humanitar hüquq; -
beynəlxalq insan haqlan hüququ; -
beynəlxalq təhlükəsizlik hüququ; -
beynəlxalq dəniz hüququ; -
beynəlxalq hava hüququ; -
beynəlxalq kosmos hüququ; -
beynəlxalq cinayət hüququ; -
beynəlxalq iqtisadi hüquq; -
beynəlxalq ekologiya hüququ və s. İndi isə beynəlxalq hüququn sadaladığımız sahələri barədə, qısaca da olsa, məlumat verək. Beynəlxalq müqavilə hüququ dedikdə beynəlxalq müqavilələrin bağlanma, qüvvədə olma və ləğv edilmə qaydalanm müvəyyənləşdirən hüquq normalannm sistemi başa düşülür; bu sahə beynəlxalq hüququn sistemində əsas və mərkəzi yer tutur.' Xarici əlaqələr hüququ beynəlxalq hüququn elə bir sahəsidir ki, 0 ,
nümayəndəlik münasibətlərini tənzimləyən hüquq normalannı birləşdirir; beynəlxalq hüququn bu sahəsi, əsasən, diplomatiya və konsulluq münasibətlərini tənzimləmək funksiyasını yerinə yetirir.^ Beynəlxalq təşkilatlar hüququ beynəlxalq hüququn subyektlərindən biri olan dövlətlərarası beynəlxalq təşkilatlann fəaliyyəti ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarından ibarət olan hüquq sahəsidir; beynəlxalq hüququn bu sahəsi dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlər sistemində vacib rol oynayır. Ona görə ki, beynəlxalq təşkilatlar dövlətlərarası ünsiyyət və əlaqənin əsas təşkilatçılarıdır.^
65
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|