Innovasiya menecmenti
Yüklə 1,46 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnnovativ məhsulların inkişafı
- Yeni ideyaların qəbul edilməsi istəyi
- Təşkilat daxilində işçilərin motivasiyası
- Yaradıcı insanların təşkilatda saxlanılması
| Təşkilati həvəsləndirmə
Bəzi təşkilatlar işçiləri həvəsləndirmək üçün yaradıcı-stimulyasiya texnikalarından istifadə edirlər. Məsələn: həftə sonları işçilərlə birgə şəhərətrarfı ərazilərə gəzintilər təşkil olunur və birlikdə müxtəlif ideyalar müzakirə olunaraq, fikir mübadiləsi aparılır. Bu isə təşkilatın innovasiya fəaliyyətinə çox güclü təsir göstərir. İnnovativ məhsulların inkişafı İnnovativ məhsul yaratmaq o demək deyil ki, məhsul istehsalında ən son texnologiyalardan istifadə olunmalıdır. Bu anlayış daha çox nəticə ilə bağlıdır. Yəni istehsal olunan məhsul rəqib məhsullara nisbətən daha keyfiyyətli və effektiv olmalıdır. Yeni ideyaların qəbul edilməsi istəyi Bir çox şirkətlər, həqiqətən yeni ideya çatışmazlığından əziyyət çəkir və bu da innovasiya prosesinə öz mənfi təsirini göstərir. Ona görə də şirkətlər daim yeni ideyaların axtarışında olmalı və faydalı ideyaları mütləq şəkildə dəyərləndirməlidir. Təşkilat daxilində işçilərin motivasiyası Əgər işçilər görsə ki, onların ideyaları təşkilatın biznes fəaliyyətində nəzərə alınır, bu onların işə daha da həvəslə yanaşmağına səbəb olacaq. Əks proses isə, müəssisənin fəaliyyətində olduqca mənfi məqamların yaranmasına gətirib çıxara bilər. Yaradıcı insanların təşkilatda saxlanılması Bu məsələ ilk növbədə yaradıcı insanar üçün əlverişli iş mühitinin yaradılmasını tələb edir. Çünki yaradıcı insan üçün onun işlədiyi mühit çox önəmlidir. İstehsalat innovasiyalarını radikal (əsaslı) və davamlı (artan) innovsiyalara bölmüşdük. Bundan başqa innovasiyanın daha geniş təsnifləşdirilməsi mövcuddur. Bir çoxlarına görə, innovasiya prosesi davamlı iqtisadi inkişafın əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Jozef Şumpeter 1943-cü ildə belə qeyd etmişdir: “Kapitalist mühərrikini hərəkətdə saxlayan impuls, kapitalist təşəbbüskarlar tərəfindən yaradılan yeni əmtəələrdən, bazarların, nəqliyyatın yeni formalarından irəli gəlir. ” Amma, yeni məhsulların, xidmətlərin, bazarların və ya təşkilatların yaradılmasını təmin edən potensial yenilik dünyanın hər yerində eyni deyildir. Bəzi ölkələr innovasiya prosesi ilə əlaqəli elmdə illər boyu toplanan təcrübə hesabına daha geniş imkanlara sahibdirlər. İnnovasiya qlobal proseslərdən kənarda düşünülə bilməz. Sahibkarların qısa müddətdə yüksək gəlir əldə etməyə meyilli olması innovasiyanın inkişafının qarşısında duran ən böyük problemlərdən biridir. Eyni zamanda bu səbəb nə üçün 2000-ci illərin əvvəllərinə qədər Yaponiya və şərqi Asiya ölkələrinin sürətlə inkişaf etməsi, lakin Türkiyənin isə innovasiya baxımından dəyişməz qaldığını açıqlayır? Baxmayaraq ki, lokal xarakteristikalar innovasiya prosesində önəmli rol oynayır, amma ümumi tendensiya ölkələrin innovasiyadakı uğurlarından asılıdır. Yaponiya kimi bəzi ölkələrdə dövlət innovasiya prosesində aktiv çıxış edir, ABŞ-ın daxil olduğu digər qrup ölkələrdə isə, dövlət azad bazar mexanizmlərinin işləməsini təmin edərək, bazarın ən optimal resurs bölgüsünü həyata keçirəcəyinə inanır. Dövlətin innovasiya prosesinə daha çox müdaxilə etdiyi ölkələrdə həvəsləndirmə birbaşa (subsidiya, ərazi təminatı), və ya dövlətin idarəedici və aparıcı rol oynaması ilə həyata keçirilir. Bu baxımdan Yaponiya olduqca önəmli nümünə təşkil edir. Yapon höküməti televizor bazarında 20 ilə yaxın diqtə etmiş Trinitron televizorların istehsalı zamanı dövlət müəssisələri, universitetlər, biznes müəssisələrini bir yerə toplamış və eyni zamanda maliyyə dəstəyi vermişdir. ABŞ mütəxəssisləri tərəfindən yapon sistemi daima tənqid olunur və bu sistem iqtisadi enmə dövrlərinin səbəbkarı kimi qələmə verilir. İnnovasiya prosesində dövlət son məhsul istehsal olunana qədər biliyin- universitetlər, dövlət institutları, müəssilər və korporasiyalar arasında axınını təmin etməlidir. İnnovasiya prosesində bəzi dövlətlər isə “Qarətçi dövlətlər” kimi tanınır. Onlar iqtisadiyyatda mövcud olan maliyyə ehtiyatlarını kiçik bir qrup arasında bölərək, innovasiyanın inkişafına mane olmaqla günahlandırılırlar. Bu ölkələrə Tayvan, Cənubi Koreya, Honq Konq, Sinqapur daxildir. Bütün bunlara baxmayaraq, bu ölkələr innovasiya prosesində imitasiya mərhələsindən öz yenilikçi məhsullarının istehsalı mərhələsinə keçmişdirlər.(Hal-hazırda bu ölkələrin innovasiyada keçdiyi inkişaf neqativ halların böyük həcmdə aradan qalxdığını deməyə əsas verir). Baxmayaraq ki, əksər ölkələr innovasiyaya münasibətdə eyni yolu izləyir, amma bəzi ölkələr(məsələn: Malayziya, Tayvan, Cənubi Koreya ) özəl sektorun innovasiya və texnoloji inkişafa münasibətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə nail ola bilmişlər. Bu qəbildən olan ölkələrin demək olar ki, hamısı sadə məhsulların istehsalı və ixracı ilə innovasiya biznesinə daxil olmuşlardır. Bu ölkələr əvvəlcə məhsulların imitasiyası (“tərsinə mühəndislik”) ilə ciddi məbləğdə vəsait toplamış, bundan sonra innovasiya sürətlə inkşafa keçmişdir. Bu da bir çox ölkələrdə dövlət tərəfindən vizyon müəyyənləşdirilməsindən asılıdır. Bəzi ölkələr bunun üçün “səhv qiymət” siyasəti həyata keçirməklə yeni müəssisələri qorumağa çalışır, bəziləri isə özü birbaşa firmalar yaradaraq innovasiya biznesində məsuliyyəti tamamilə üzərinə götürür. Baxmayaraq ki, Latın Amerikası və Cənub-Şərqi Asiya ölkələri arasında innovasiya cəhətdən ciddi fərqlər var, amma, bəzi eyniliklər də müşahidə olunur. İlk mərhələdə bütün ölkələr xam maddələrin ixracatçısı və yüksək texnoloji məhsulların isə idxalçısıidilər. Amma, sadə texnologiyadan yüksək dəyərli elmi məhsulların istehsalına transformasiya Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinin uğurunun əsası olaraq nəzərə çarpır. Şumpeterianlar, innovasiya prosesində kreativ individualları - əsas tərkib hissəsi olaraq müəyyən edirdilər. Təşkilat daxilində şəxslər problemləri müəyyən edir, ideyalar irəli sürür və ixtiralar edir. Bundan başqa, menecerlər rolunda individual şəxslər hansısa fəaliyyətin seçilməsi ilə bağlı qərar qəbul edir, resursları idarə edir. Şumpeter texnologiyanı böyümə və inkişafın mühərriki hesab etməklə bərabər qeyd edirdi ki, texnologiyaya investisiya etmək üçün ehtiyat resurslar və uzun müddət lazımdır. Eyni zamanda qısamüddətli və yüksək mənfəət verən sahələr mümkün qədər az olmalıdır ki, müəssisələr innovasiyaya sərmaye qoymaqda maraqlı olsunlar. Şumpeterianların firmaya baxışı fərqlidir – firmalar müyyən vaxt ərzində resurslarını idarə edir və onun innovasiya fəaliyyətinə təsir edən qabiliyyətlər inkişaf etdirir. Qrafik 1.1 təşkilat səviyyəsində innovasiyanın baş verməsini izah edir. Burada innovasiya prosesinə ilk növbədə firmanın daxili fəaliyyəti – iqtisadi perspektivi, idarəetmə strategiyası, təşkilati davranışı daxil edilir. Firmanın xarici fəaliyyəti digər firmalarla əlaqaləri və ticarəti, rəqabət və əməkdaşlığı təyin edir. Daha sonra firmanın innovativ fəaliyyətinə təsir edən ayrı-ayrı individual şəxslərin fəaliyyəti ayrılır. Qrafik 1.1. İnnovasiya prosesi İnnovasiyalar heç də hər zaman uğurlu olmur.Kommersiyası uğurlu olmayan bir çox innovasiyalar olmuşdur. Məşhur nümunə kimi- Kodak Disk kamera və ya Sinclair C5 göstərə bilərik. C5 kiçik, elektriklə işləyən 3 təkərli maşın idi. Təəssüf ki, C5-in yaradıcısı Clive Sinclairın məhsulu kommersiya uğuru qazana bilmədi. Kommersiya uğursuzluğu bu məhsulu elmi ixtira kimi uğursuz etmir. Lakin, yuxarıdakı təriflərə əsasən bu bir innovasiyadır, çünki həmin ixtira məhsul şəklinə salınıb bazara çıxarıldı, amma uğursuz bir növüdür. Əvvəlki bölmələr innovasiyanın vahid bir hadisə deyil, biri digərinə bu və ya digər şəkildə bağlı fəaliyyətlər seriyası olduğunu aydınlaşdırdı. Bu proses kimi təsvir oluna bilər və aşağıdakılardan ibarətdir: Məzmunundan asılı olaraq ehtiyac və ya imkana cavab; Uğurlu olarsa yeniliyin təqdim olunması ilə nəticələnən kreativ cəhd; Gələcək dəyişiklərə ehtiyac. Adətən mürəkkəb prosesi sadələşdirməyə çalışmaq anlaşılmazlıqlara səbəb olur. Ona görə də innovasiyanın sadə xətti modeli bəzi innovasiyalara tətbiq oluna bilər və müəyyən sənaye sahələri üçün tətbiq olunmalıdır. Farmokoloji sənaye sahəsi daha çox texnologiya ilə hərəkətə gələn modeli xarakterizə edir. Digər sənaye sahələri, məsələn qida sənayesi, bazarın hərəkətə gətirdiyi modellə təmsil olunur. Çox sayda sənaye təşkilatları iki modelin qarışığının nəticəsidir. Bu təşkilatların menecerlərinin belə bir kompleks prosesi idarə etmək kimi çətin bir tapşırığı var. Sənaye innovasiyası və yeni məhsul inkişafı yuxarıda qeyd olunan erkən başlanğıclardan tədricən təkamül edib. Biznes strategiyası, tədqiqat və inkişaf, istehsal və marketinq kimi əsas vəzifələri yerinə yetirən departament funksiyaları yaratmaq firmanın problemlərini həll etmir. Doğurdan da, innovasiya çox mürəkkəb və müxtəlif fəaliyyətlərin effektiv idarə edilməsini tələb edən prosesdir. Bu prosesin necə idarə edilməsini bilmək lazımdır. Son 50 ildə çox sayda tədqiqatlar yalnız innovasiyanın baş verməsi üçün hansı inqredientlərin olmasınının vacib olduğunu deyil,bu inqredientlərin hansı səviyyədə və hansı ardıcıllıqla lazım olduğunu başa düşməyə çalışır. Cədvəl 1.6 əsas tədqiqatlardan bəzilərini əks etdiri.
Cədvəl 1.6. İnnovasiya menecmenti tədqiqatları. Cədvəl 1.8-də isə innovasiya menecmenti prosesi təsvir olunub. Bu quruluş hər hansı analitik status niyyəti ilə deyil, sadəcə innovasiyanın uğurlu idarə edilməsi üçün lazım olan əsas faktorları təsvir etmək üçün yardımçı vasitədir. O, təşkilat daxili funksiyaların qarşılıqlı əlaqəsinin və bu funksiyaların xarici mühitlə də qarşılıqlı əlaqəsinin vacib olduğunu göstərməyə kömək edir. Firmanın alim və mühəndisləri elmi və texnoloji tərəqqi üçün universitetlərin və digər firmaların alim və mühəndisləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu kimi, marketinq funksiyası istehlakçıların ehtiyaclarını anlamaq, məhsulların istehlakçılara çatdırmaq kimi gündəlik fəaliyyətlərini təmin etmək üçün təchizatçılar, distrübütorlar, istehlakçılar və rəqiblərlə qarşılıqlı əlaqədə olmalıdır. Oxşar olaraq, biznesi planlaşdıranlar və yuxarı menecment geniş müxtəliflikdə firmalar və dövlət, təzhizatçılar və istehlakçılar kimi digər xarici institutlarla əlaqədə olmalıdır. Bütün bu informasiya axını təşkilatın bilik sərvətinə tövfə verir. Bunu bilmək, həyata keçirmək və uğurlu yeni məhsul yaradılmasında istifadə etmək- çətin innovasiya menecmenti prosesini formalaşdırır. Hər bir təşkilatda çoxlu fərqli funksiyalar ola bilər. Biznesin təbiətindən asılı olaraq, bəzi funksiyalar digərlərinə nisbətən daha təsir edicidir. Cədvəl 1.8-də göstərilən quruluş 3 əsas funksiyanı ayırır : marketinq, tədqiqat, istehsal və biznes planlaşdırması. Tarixi tədqiqatlar bu funksiyaları innovasiya prosesinə daha çox təsir edən hesab edir. Cədvəl 1.8. İnnovasiya- menecment prosesi kimi. Maliyyə və biznes liderliyi – xarici əlaqələri : makro amillər, rəqabət, mənfəət, artım, diversifikasiya, xərclər, qiymətlər, siyasi təsirlər. Tədqiqat və texnologiya - xarici əlaqələri : elmi-texnoloji tərəqqi, rəqiblər, təchizatçılar, istehlakçılar, universitet departamentləri. Marketinq – xarici əlaqələri : sosial ehtiyaclar, rəqiblər, təzhizatçı əməkdaşlıqları, distributorlar, istehlakçılar, strateji alyanslar. Yüklə 1,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|