İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİVERSİFİKASİYA
- 2) “Azərbaycan üzrə məsləhətləşmə ilə bağlı işçi Hesabat” ( Republic of Azerbaijan: 2010 Article IV Consultation – Staff Report; IMF, 2010 ).
- 3) “Azərbaycan üzrə ölkə iqtisadi Memorandumu – yeni İpək yolu: ixrac hesabına diversifikasiya” ( Azerbaijan country economic Memorandum
- 4) “Azərbaycan üzrə makroiqtisadi araşdırma – milli iqtisadiyyatın diversifikasiyasının yolu” ( Macroeconomic study of Azerbaijan
- 5) “Resurs istismarı, asılılıq və inkişaf: Azərbaycan” ( Resource depletion, dependence and development: Azerbaijan; 2008 ).
25 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA d) Seçilən sahənin idxalı əvəzetmə (“import substitution”) potensialı. İqtisadi inkişaf strategiyalarında bir qayda olaraq idxalı əvəzetmə yanaşması neqativ nəticələr də doğurur. Belə ki, bu yanaşma proteksionizm və subsidiyalaşma vasitəsilə rəqabət mühitinə mənfi təsir göstərir. Ancaq hansı sahələrdə ki böyük daxili tələb var və ənənəvi olaraq yerli müəssisələr rəqabətli olublar (Azərbaycanın neft-kimya kompleksi, kondisioner istehsalı, meyvə-tərəvəz sektoru kimi), idxalı əvəzetmə tətbiq edilə bilər (daha çox köhnə müəssisələrin modernləşməsi yolu ilə). İqtisadi diversifikasiya üçün sektorlar seçilərkən yuxarıda sadalananlarla yanaşı texnoloji transfer, regional qeyri-bərabərsizliklər, ərzaq təhlükəsizliyi kimi faktorlar da nəzərə alınmalıdır. Hesabatda Azərbaycan üçün spesifik olan təhlillər göstərir ki, qara və əlvan metallurgiya, qida məhsullarının emalı, elektrik avadanlıqları (elektronika istisna olmaqla), nəqliyyat növləri üzrə ehtiyat hissələri (avtomobil nəqliyyatı istisna olmaqla), mebel və tütün məhsulları kimi sənaye sahələrində yuxarıdakı bütün meyarlar ödənilir. Taxılçılıq, heyvandarlıq, orqanik meyvə-tərəvəz yetişdirilməsi, bitki yağları, süd məhsulları və yumurta istehsalı kimi kənd təsərrüfatı sahələri isə ixrac və daxili tələbatı ödəmək qabiliyyətinə malik olsa da, onların əməktutumluğu və əmək məhsuldarlığı problemi vardır. Azərbaycanın bir sıra xidmət sahələrində yeni iş yerləri formalaşdırma potensialı və digər sektorlarla əlaqəsi yüksək olsa da, ölkənin bütövlükdə “xidmətlərin ixracı” sahəsində imkanları yüksək deyil.
əsasən, həmin qurum Azərbaycan hökuməti ilə mütəmadi məsləhətləşmələr aparır və yekun tövsiyələrini hesabat formasında yayımlayır. Bu hesabatlarda neft qiymətlərindəki kəskin dəyişikliklərin fiskal gəlirlərdə yaratdığı kəsintilərdən və tsiklik dəyişikliklərdən qorunmaq üçün qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi zərurəti Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün önəmli çağırış kimi dəyərləndirilir. 2010-cu ildə BVF-nin yayımladığı növbəti belə işçi hesabatda Azərbaycan iqtisadiyyatı 2008-2009-cu illərin qlobal maliyyə böhranı prizmasından təhlil edilir. 2008-ci ilin ikinci yarısı və 2009-cu ilin birinci yarısında dünya bazarlarında neftin qiymətinin kəskin azalması ilə birlikdə ixracdakı və fiskal gəlirlərdəki ciddi azalmalar, qeyri-neft ÜDM-in artım tempinin 2009-cu ildə səngiməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının diversifikasiya edilməyəcəyi təqdirdə iqtisadi böhranlara qarşı “immunitet”inin zəifliyindən və dayanıqsızlığından (habelə uzunmüddətli dövrdə borclanmanın artacağından) xəbər verir. Hesabatda ümumi ixracın cəmi 5%-ni (2010-cu il) təşkil edən qeyri- neft sektorunun inkişafı üçün vergi, gömrük və maliyyə xidmətləri üzrə islahatlar xüsusi vurğulanır. Bu çərçivədə ölkənin DTT-yə üzvlüyünün sürətləndirilməsi və sahibkarların aşağı faizli kredit resurslarına çıxışının təmin edilməsi önəmlidir. 3) “Azərbaycan üzrə ölkə iqtisadi Memorandumu – yeni İpək yolu: ixrac hesabına diversifikasiya” (Azerbaijan country economic Memorandum – new silk road: export-led diversification; 2009). Hesabatda öncə qeyd olunur ki, Azərbaycanın 2024-cü ilə qədər neft-qaz sektorundan daxil olacaq fiskal gəlirləri 198 milyard dollar təşkil edəcək və bu gəlirlər ölkədə insanların yaşam keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün geniş imkanlar açır. Ancaq bu gəlirlər makroiqtisadi tarazlığı və fiskal dayanıqlığı risk altına atır. Sənəddə iqtisadiyyatın diversifikasiyasının (qeyri-neft ixracının qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti kimi) 2001-2005-ci illərdə daha aktiv həyata keçirildiyi vurğulanır, nəinki 2006-2008-ci illərdə. İqtisadi diversifikasiya istiqamətində ayrıca plan və proqramların olmaması və qlobal maliyyə böhranının təkrarlanacağı təqdirdə ölkənin iqtisadi artım templərinin azalacağı riski proqnozlaşdırılır. Hökumətin həyata keçirdiyi protsiklik xərcləmə siyasəti – yəni neftin qiymətinin və dolayısı ilə neft gəlirlərinin yüksək olduğu dövrdə daha çox xərcləmək həm inflyasiyaya, həm də manatın real effektiv məzənnəsinin bahalaşmasına səbəb olur ki, bu da kənd təsərrüfatı və ayrı-ayrı sənaye sahələri hesabına iqtisadi diversifikasiyaya nail olmağı çətinləşdirir. Neft-qaz gəlirlərinin nəsildən-nəslə bölgüsü və azalan xarici tələbin alternativ sektorlar tərəfindən qarşılanması da problematikdir. Azərbaycanın davamlı iqtisadi inkişaf naminə diversifikasiyaya nail olması və neft-qaz gəlirlərindən səmərəli
26 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA istifadə üçün hesabatda aşağıdakı tövsiyələr öz əksini tapmışdır: a) “Neft-qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli Strategiya”da (2004) öz əksini tapan dəyişməz real xərclər prinsipinin ayrıca normativ sənədlə daha da tətbiq edilə bilən bir hala gətirilməsi və həmin məbləğin hər il büdcə ilə birgə parlamentdə müzakirə olunması; b) hökumət xərcləmələrinin və diversifikasiya siyasətlərinin ən yüksək səviyyədə əlaqələndirilməsi üçün Prezident yanında məşvərətçi iqtisadi şuranın formalaşdırılması; c) xərclərin idarə olunması üzrə əsas təsisatların (xəzinədarlıq, büdcənin tərtibi, dövlət investisiyalarının qiymətləndirilməsi, dövlət satınalmaları, daxili və xarici maliyyə nəzarəti) gücləndirilməsi; d) dövlət müəssisələrinin tətbiq etdikləri qiymətlərə və onların maliyyə intizamına nəzarət; e) kommunal xidmətlərdə özəl sektorun daha çox cəlb edilməsi; f) xüsusi razılıq və lisenziyaların sayının azaldılması və verilməsi prosedurunun sadələşdirilməsi; g) gömrük və sərhəd ticarəti üzrə prosedurların sadələşdirilməsi; h) birbaşa vergilər üzrə dərəcələrin azaldılması, vergi inzibatçılığının daha da təkmilləşdirilməsi, özəl sektorun vergi yükünün azaldılması yolu ilə gizli məşğulluğun ortadan qaldırılması; i) özəl sektorla şəffaf dialoqun qurulması, qeyri- neft ixracının artırılmasına yönəlik xarici sərmayənin cəlb edilməsi, rəqabət mühitinin təkmilləşdirilməsi; j) bank sektoru üzərində aktiv nəzarət və tənzimləmə mexanizmlərinin gücləndirilməsi; k) kiçik və orta sahibkarların və həmçinin iri korporasiyaların kreditlərə çıxışının sadələşdirilməsi, maliyyə sektoruna iri xarici bankların cəlb edilməsi; l) təhsil sisteminə daha çox sərmayənin qoyulması və əmək bazarının tələblərinə cavab verməsi; m) əmək bazarında iş axtaranlarla işəgötürənlərin daha aktiv əlaqələndirilməsi; o) dövlət sektoruna daha ixtisaslı və peşəkar insanların cəlb edilməsi.
təbii resurslardan asılılığın iqtisadi artım mənbələrini effektsizləşdirməsi, iqtisadi təsisatların səmərəliliyini zamanla azaltması, milli valyutanın bahalaşması kimi fəsadları ətraflı təhlil edilir. Azərbaycanla Norveç nümunələri müqayisə edilərək Norveçin resurslardan səmərəli istifadəsinin sirrinin ictimai nəzarətdə və şəffaflıqda olduğu qeyd edilir. Həmçinin Azərbaycan iqtisadiyyatında “holland sindromu”nun simptomları aşkar edilərək iqtisadi diversifikasiyanın qaçılmazlığı vurğulanır. İqtisadi diversifikasiya üçün vahid bir siyasət həlli (policy solution) yoxdur, bu, uzunmüddətli bir prosesdir və uzunmüddətli məqsədlər tələb edir. Ancaq məsələ üzərində ümumi bir konsensus odur ki, iqtisadi diversifikasiyaya gedən yol investisiya mühitinin təkmilləşməsindən keçir və bunun üçün aşağıdakılar edilməlidir:
İqtisadi diversifikasiya üçün birbaşa xarici sərmayələr aparıcı elementdir. Bu baxımdan Azərbaycanın vaxt itirmədən öz ərazisində (məsələn, Naxçıvan Muxtar Respublikasında) xüsusi iqtisadi zonalar formalaşdırması tövsiyə edilir. 5) “Resurs istismarı, asılılıq və inkişaf: Azərbaycan” (Resource depletion, dependence and development: Azerbaijan; 2008). Bu araşdırma sənədində Azərbaycanın qeyri-neft iqtisadiyyatının (non-hydrocarbon economy) imkanları məhdud qiymətləndirilir. Həmçinin xüsusi olaraq vurğulanır ki, Ermənistanın Dağlıq Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|