Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Ey zərli qanad quĢ! YaĢa ahən qəfəsinlə, Ver cismimizə ruhi-məsərrət nəfəsinlə, Əlhani-əməlsən, könlü oxĢa səsinlə
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Diri ikən yatır məzarında! Nərədə Vətənin bir xarabazarında! Qarnı ac, titrəyir yatağında
- Bir əziz ilə bir səfil iki can, Bir sifətdə, əvət iki insan. Birinin cilvəgahı illiyyen, Bəxti-kaĢanəsin edir təzyin.
İslam Qəribli
338 Dövlətli sandıqlarında saxladığı qızıllara, pula müraciət edir, bildirir ki, həyat, insan yaşayışı sizin üstünüzdə qurulub. Dövlətli üçün sərvət xaricində həyat yoxdur. Aşağıdakı sözlər onun sərvətə münasibətini və öz xarakterini necə də əyani şəkildə təcəssüm etdirir: Ey zərli qanad quĢ! YaĢa ahən qəfəsinlə, Ver cismimizə ruhi-məsərrət nəfəsinlə, Əlhani-əməlsən, könlü oxĢa səsinlə, Təkrar edəlim biz də o Ģeiri həvəsinlə: Sərvət bizim, izzət bizim, iqbal bizimdir, Gəl, gəl öpəyim, Ģahidi-amal bizimdir!(289, N 13) Müəllif bir qədər conra ev sahibinin külfəti barədə məlumat verir, oxucuları Hacının(dövlətlinin) qızları ilə tanış edir. Qızlardan biri 9-10 yaşlarında məktəblidir və “qış günündə aclıqdan, soyuqdan, çılpaqlıqdan tir-tir titrəyən yoxsul çocuqları düşünməyən, düşünə bilməyən bu ərköyün çocuq atasına sarmaşıb tazə paltarlar, şıq bəzəklər istəyirdi. Qaşı ilə, gözü ilə, baxışı ilə, bütün ətvar və hərəkəti ilə atasının hissiyyati-pədəranəsini təhrikə və qıdıqlamağa çalışırdı”. Təbii ki, atası onun istəyini yerinə yetirməyə söz verir. Bir az sonra vəziyyət dəyişir. Bacısı Sərvətin istəyinə nail olduğunu görən yeddi yaşında olan Bəsimə - “qısqanclığını gizlətməyi bacarmayan bu sərbəst
məxluq oturduğu sandalyasından qalxaraq bir tərzi-münfəilanə ilə anasının yanına qoşdu. Madəri-şəfqətküstərinin qoltuğuna qısıldı. Orada qurdalanıyor, qurdalanıyordu. Hərarəti-infəal və iğbirar ilə pörtmüş, qızarmış yanaqlarına tökülən bir neçə qətrə parlaq yaşlar qönçə yarpaqlarına düşmüş jaləyə və yaxud yaqut arasına yerləşdirilmiş almasparələrə bənzəyirdi”.
Müəllifin sözləri ilə desək: “Bəsimənin bu nazlı ağlayışı, ana böyründə büzülüşü aclıqdan anasının böyründə ağlayan səfil çocuqlarınkından deyildi, toxluqdan, nazü nemətin çoxluğundan coşmuş tufanın mövcləri idi”.
Məhəmməd Hadi və mətbuat
339 Sərvət ata qucağında oynayır, Bəsimə ana boyründə nazlanır. Müəllifi, böyük mütəfəkkir M. Hadini əslində nə Hacı, nə ailəsi, nə də sərvəti düşündürür. Onu düşündürən bir qarın çörəyə, üst-başını örtə biləcək bir əyin-başa möhtac olan yetimlərdir. O yetimlər ki, nə onların nazını nəkən, nə də ağlar isə gözünün yaşını silən, dindirən, güldürən və öpən yoxdur. Kimdir bu yetimlər? Bunlar o adamlardır ki: Diri ikən yatır məzarında! Nərədə? Vətənin bir xarabazarında! Qarnı ac, titrəyir yatağında, Yazılıb “kimsəsiz!” yanağında. QuĢların aĢiyani-rahəti var, Bu bəĢərdir, yuvası yox! Əsrar! “Ey təbiət, qəribə halın var, Fərəhin birsə, min məlalın var”, - deyən M. Hadi təbiətin işinə mat qalaraq yazır:
Məhəmməd Hadi publisistitasının dəyərli nümunələrindən biri olan “Xürafat içində həqiqət” məqaləsi mütəfəkkirin inam və şübhə, əzəm və səbat, ideala yetməyin yolları barədə dərin düşüncələrinin məhsulu olmaq baxımından diqqəti cəlb edir(293, N 6, 8, 10). İri həcmli məaləsinin birinci bölümünü müqəddimə adlandıran və təvazökarlıqla “hərçənd ki, böylə dərin və müşkül məsələlərə girişmək bizim kimi məlumatsız və vüqufsuzların vəzifəsi deyildir. Lakin ərbabi-məlumatın əfvinə məğrurən bu meydanda xaməran olmaq cəsarətində bulunduq. Cəsarətimiz əfv buyurulsun”(293, N 6), - deyən müəllif bildirir ki, sırf xürafatdan başqa bir şey olmayan əsərlərdə bəzən elə təmsilata təsadüf edilir ki, iç üzündə bir çox həqiqətlərin gizlənmiş olduğu görülür və
İslam Qəribli
340 həmin əsərlərdən xürafat donu soyundurulduqda həqiqət bütün gözəlliyi və parlaqlığı ilə camalını, surətini göstərməyə başlayır.
M. Hadi qeyd edir ki, “xürafat xürafat olduğu kimi, həqiqət də daima həqiqətdir” və həqiqətin xürafat donunda təqdim olunması heç də həmişə müəlliflərin istəyinə uyğun olmamış, əslində zaman, məkan və şəraitdən irəli gəlmiş, “keçmiş əsrlərin hükəma, üdəba, şüəra və mühərriranı pək çox həqiqəti xəyal surətində təsvir edərək parlaq mənaları əlfazın məzari- mübhəmiyyətinə basdırmağa” məcbur olmuşlar(293, N 6).
M. Hadinin çox doğru qənaətinə görə bu, iki səbəbdən baş vermişdir. Birincisi, cəmiyyətin əksər hissəsinin savadsız, söyləniləcək dərin mənaları dərk etməkdə aciz olduqlarını bildiklərindən “zamanın arif və hakimi olanlar düşüncələrini avamın anlaya biləcəyi bir sayaqda söyləməyə məcbur olmuşlardır. Avamın isə sözü zərbülməsəl ilə daha da gözəl dərk edə biləcəyi aşikardır. Müqəddəs tanıdığımız kitabların da mündəricat və möhtəviyyatı zürub və əmsaldan ibarət olduğu bu nöqteyi-nəzərdən olsa gərək”(293, N 6). İkincisi, ən əsası isə “hürriyyəti-kəlam və azadiyi-vicdanın ələddəvam ədüvvi-mübin ola gələn ruhani və cismani müstəbidlərin iqlimi-vicdanə hakimi- qahir kəsilmələri bais olmuşdur. Onların təkfir və təkdirindən, hətta qətl və ehraq etmələrindən mühafizeyi-nəfs edə bilmək üçün mənaları qarışıq əlfazın, həqiqətləri xürafatın, gözəli kəlimati- müəmmaların dərinliklərinə basdırmışlar. Müstəbidlərin bəsirətləri kimi işıqsız, lövheyi-vicdanları qədər qaranlıqlara buraxmışlardır. Sözü aydın və müəmmasız söyləyənlər isə müstəbidlərin istibdad qılıncına qurban getmişlərdir”(293, N 6).
Bir neçə misalla qənaətlərini daha da qüvvətləndirən müəllif məqalənin ikinci – fantastik hekayə təsiri bağışlayan nağılvari hissəsini oxuculara təqdim edir və müəllifin əsas ideyası da məhz bu hissədə öz bədii-fəlsəfi təcəssümünü tapır.
Öyrənirik ki, “bir şəhərdə iki arkadaş vardı”. Bunlar uşaqlıqdan bir yerdə dostcasına böyümüş, “həddi-büluğa yetişən gündən etibarən həyatın səhneyi-vəlvələdarına atılaraq təmini- Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|