Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- İslam Qəribli
- Məğruri-qina olmalıdır vasili-dövlət Girsin qara topraq içinə safili-bədbəxt, Minlər yaĢasın zövq ilə ərbabi-səadət
- “Millət” sözünü tərkü fəramuĢ edəlim, çal, Minlər yaĢasın zövq ilə ərbabi-səadət, Ġstər donub ölsün küçədə əhli-səfalət(289, N 11).
- Təqsim olunub ruzi-əzəl hər kəsə əqsam, Bir fərdə həqiqət verilib, digərə ovham! OlmuĢ kiminin fikri təcəllagahi-ilham
Məhəmməd Hadi və mətbuat
335 dərc etdirmişdir. “İki lövheyi-həyat” da bu qəbildən olan əsərlərdən biridir. Həm həsr, həm də nəzm hissələri olan bu əsər dastanvari xüsusiyyət daşımaqla bərabər, eyni zamanda dramaturji əlamətlərə də malikdir.
Hadişünaslıqda ətraflı şərh olunmayan və haqqında məqalə kimi səthi məlumat verilən bu əsəri biz mütəfəkkir sənətkarın real həyat hadisələrini əks etdirən hekayəsi hesab edirik.
Qəzetin 1909-cu il 23, 26, 28 oktyabr tarixli 11, 13, 15-ci nömrələrində “Felyeton” rubrikası altında dərc olunmuş əsərinə müəllif “İki lövheyi-həyat” adını təsadüfi olaraq seçməmişdr(289, N 11, 13, 15). Hekayədə XX əsrin əvvəllərində konkret adı çəkilməsə də neft və milyonlar səltənətinə çevrilməkdə olan Bakının, şəhərdəki zəngin mülkiyyətçinin və onun harın ailəsinin, səfalət və rəzalət içərisində yaşayan, kiçik bir daxmaya, bir qarın çörəyə, miyanə əyin-başa mıhtac olanların məişətinin təsviri fonunda dövrün reallıqları bir qədər kədərli, bəzən də satirik bir ovqatda bədii əksini tapmışdır.
Hekayədəki hadisələr bir ailə çərçivəsində baş versə də, yeri gəldikcə haşiyələr çıxmaqla, müəllif əhvalatların əhatə dairəsini genişləndirir, məramına uyğun olaraq lirik-psixoloyi səhnələr yaratmaqla obrazların daxili aləminə işıq salır. Sözlə həyatın sanki mahir bir rəssam fırçası ilə çəkilmiş canlı tablolarını yaratmağıın misilsiz ustası olan M. Hadi həyat həqiqətlərini bütün çılpaqlığı ilə özündə əks edən əsərini aşağıdakı cümlələrə başlayır: “Qışın ən soyuq, ən acı və ən kəskin bir gecəsi idi. Qayət şiddət və təhəvvürlə əsən qudurmuş bir külək yerdə sakit yatan qarları bütün zor və gücü ilə havaya sovurmaqda davam edirdi. Qarlardan girdbad, qasırğa, boğanaqlar əmələ gətirən bu qudurmuş küləyin, bu asi gecənin artıq görülməyə layiq üzü qalmamışdı. Soyuq buz kimi hərarəti-məhəbbətdə çılpaq könüllərə bənzər bu gecə libasi-qinayə bürünən əğniyanın dili qədər ağulu, yoxsulların yaşayışı dərəcəsində kədərəngiz və qayğılı idi. Şiddətlə əsən küləklərin vıyıltisı kimsəsiz, köməksiz
İslam Qəribli
336 xanımların soyuq, soyuqluğu qədər yandırıcı olan ahlarını göstərirdi... Şəhərin əhalisi bu sıxıntılı havanın soyuq üzünü görməmək üçün aramgah sükunətinə çəkilmişdi. Yollar, bazarlar isə cühəlanın şüuri-binuru kimi bomboş, hərəkətsiz və qaranıq idi. Zihəyat görünməyir, sükunəti-mütləq hökmfərma idi. Bu sükuni- mütləqi səsləndirən yenə o qudrmuş küləyin vıyıltısı idi”(289, N 11). Kasıb qardaşlarının halına acımayan varlıların dili qədər acı, bir tikə çörək, isti bir daldanacaq tapmaq üçün dəridən- qabıqdan çıxan kasıbların əhvalı kimi pərişan olan bu qış gecəsində müəllif adını qeyd etməyi lazım bilmədiyi bir varlı ailəsində baş verənləri oxucuların gözləri qarşısında canlandırır. Şəhərin ən dilguşa, işıqlı, təmiz və qayət nizamla döşənmiş küçələrinin birində dördqatlı, səadət sarayına bənzəyən bir ev. “Rövzanələrin gözlərinə bərkidilmiş şəffaf və saf şüşələr” də, tavandan asılan elektrik çıraqlarından süzülən parlaq zərrələr də bu evdə “yaşayan ailənin ayineyi-həyatını göstərmək sayaqında pırıl-pırıl parlıyor. Açıqca titrəyən bir yoxsulun sönük və bulanıq çöhrəsinə xəndeyi-istifaf fırlatıyor”. Səfil və yoxsul insanların “bu dövlətsərayə girməsi mümkün deyil” və belə kaşanələri yoxsullar yalnız arzulaya, xəyallarında yarada bilərlər. Müəllifin təsvirində çölü kimi evin içərisi də çox gözəldir. Böyük və yaraşıqlı bir salon. “Yeri bahalı fərşlərlə döşənmış, ipəklə işlənmış ən incə və ən zərif pərdələr pəncərələrin çiynindən sallanıb durur. Al, yaşıl məxmərlərə bürünmüş sandalyalar salonu dairəmadar əhatə etmiş, mizlər üzərində nazik və nəfis örtüklər nümayan, divarlara nəsb edilmiş bədənnüma ayinələr bu ailənin həyatı kimi səfadar”. Qışın şiddətinə rəğmən salonun bir tərəfində çıtır-çıtır yanmaqda olan soba qara tüstünü bacadan bayıra, hərarəti isə içəriyə boşaldır. Bir tərəfdə bir piyano qoyulmuş, “orta mizin üzərində də bir fonoqraf (hafizi-əsvad) qrulmuş, oxuyur”. Fonoqraf oxuyub səsini kəsəndən sonra ailə üzvlərindən biri piyanonun qabağındakı stola oturaraq nazik barmaqları ilə bir nəğmə çalmağa başlayır və piyanonun
Məhəmməd Hadi və mətbuat
337 dillərindən uçan nəğmələr sanki təhkiyəçinin “ruhunun qulağına” aşağıda iki bəndini nümunə kimi verdiyimiz sözləri çatdırır:
Təsvirdən və təsviri tamamlayan şeir parçasından göründüyü kimi, ailə tam təmin olunmuş ailədir və belə ailələrdə məzlumların halına ağlamaq adət deyil. Sonrakı bəndlərdə qafiyə - rədif sistemi dəyişdiyi kimi, məzmun da dəyişir. İndi artıq özündən razı şəxslərin nəğməsi kimi səslənən fikirlər oxucunun diqqətinə çatdırılır. Dövlətli öyünür ki, sərvəti olduğu üçün dünya onundur. Əgər bu aləm “yoxsullar üçün zəhri-ələm”dirsə, dövlətlilər üçün bal kimidir, çünki dövlətlinin sərvəti, izzəti var və hələ üstəlik iqbalı da üzünə gülür. Dövlətli fikirləşir ki:
Ölməz Sabirin “Millət necə tarac olur-olsun nə işim var?” şeirini xatıladan bu bəndlərdə Hacının harın obrazını yaradan müəllif daha sonra onun digər bir cəhətini – pula hərisliyini və pulun cəmiyyətdə oynadığı rolu eyzən böyük müasiri, həmyerlisi və yaxın dostu M. Ə. Sabir kimi lənətləyir. Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|