İslam Qəribli
326
“zəhmətkeşi-məişət” olan yazıq quşun həyatı balalarının səadəti
uğrunda mübarizədə sona yetməkdədir. Bu cür ölümün ölüm yox,
yaşamaq qədər gözəl olduğu qənaətində olan müəllif yazır:
Nə gözəldir həyati-fəalə,
DüĢkün olmaq yakıĢmaz insanə,
Açma əl, düĢmə payi-dunanə,
ÇalıĢan namizəddir iqbalə(379, 203).
Şeirin “Yavrular” başlıqlı beş bəndlik ikinci bölümü
həyata əlvida deyən quşun balalarına xitabı və onların əhvallarının
təsviridir. İlk iki bənddə oxuyuruq:
Ananız, yavrular, əsiri-türab-
Olaraq eylədi vidai-həyat.
Ediniz siz də atəĢin nəvahat,
AĢiyani-məsərrət oldu xərab!
Əsdi Ģiddətlə tündbadi-əcəl,
Bəxtiniz gülləri xərab oldu.
Yavrular, mövsümi-fəğan oldu,
Saralıb soldu növbahari-əməl!(379, 203)
Sonrakı bəndlərdə şair göynəyə-göynəyə bildirir ki, ananız
öldükdən sonra yuvanız xaraba qalacaq, nalə etsəniz də kimsə
fəğanınızı eşitməyəcək. Kimsə şəfqət əlini sizlərə açıb “üstünüzdə
himayədar” olmayacaq. Aqibətiniz necə olacaq, bir səxavətli
tapılıb sizə yar olacaqmı?
Əsərin ideyası son bəndində aşkarlanır. Özü yetimlik çək-
diyindən yetimlərin halına dərindən aşina olan müəllif sahibsizlik
ucbatından matəm səhnəsinə çevrilmiş vətəni ilə quş balalarının
yuvalarını, valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqlarla quş
balalarının vəziyyətini müqayisə edərək yazır:
Vətənim lanənizlə yeksandır,
ÖlmüĢ, ölmüĢ pədərlə madərimiz.
Bağlanıbdır güĢad olan dərimiz,
Bu iki aĢiyanə virandır!(379, 203).
M. Hadi şeirlərinin özəlliklərindən biri də ondan ibarətdir
ki, ilk baxışda məhəbbət şeiri təsiri bağışlayan şeir, əslində
Məhəmməd Hadi və mətbuat
327
ictimai-siyasi məzmun daşıyır. “Bir gözələ” epiqrqfı ilə yazılan
“Təkamüli-məkus və ümmidi-pərişan” şeiri də bu qəbildən olan
əsərlərdəndir(292, N 69). Mətnində dəyişiklk edilmədən
“Seçilmiş əsərləri”nə düşən(378, 168-171; 379, 204-206) qırx iki
beytlik məsnəvi şəkilli şeirin ilk beş beyti qara, dağınıq saçlı bir
pəriyə müraciətdir. Sonrakı beytlərdə vəziyyət dəyişir və artıq
söhbət məhəbbətdən yox, başqa mətləblərdən xəbər verir. Altı və
yeddinci beytlərdə oxuyuruq:
Mən, tellərin və bir də vətən bəxtiqarəyiz,
Mənən biriz, əgərçi müğayir ibarəyiz.
Bizdən də, sevgilim, vətən aĢüftəhaldır,
Ümmidimiz nihalı dəfini-ləyaldır!..
(379, 204).
Özünün və vətəninin taleyinin qaranlıqlara büründüyünü
bildirən müəllif bunun səbəbinin vətənində hürriyyət və azadlıqın
olmamasında görür. “Eşq və məhəbbət nədir?” sualına cavab
axtaran şair bildirir ki, eşq və məhəbbət həyatın mənasıdır və
bunlarsız ömür həqiqət deyil, xəyaldır. Bütün aləm, kainat eşqin
məhsuludur. Məhəbbətin özü də azadlıq istər və hürriyyət
olmayan yerdən məhəbbət də qaçaq düşər. Könlüm azad olduğu
üçün məhəbbətin əsiridir, əsir olsaydı məhəbbət ona yaxın düşə
bilməzdi. Azadəlik məhəbbətə xidmətdir. Vətənimiz azad
olmadığından məhəbbətimiz də azad deyil. Elə bir dövrdə
yaşayırıq ki:
Xari-məvane ilə dolub rahgüzarımız,
Ümmidimiz kəfən, vətən olmuĢ məzarımız.
Elani-eĢqə yox bu vətəndə müsaidə,
Bir böylə ömrdən, mələkim, umma faidə.
..Bir qəbri-yəsdir, gözəlim, kainatımız,
Ümmidimizlə məhv olacaqdır həyatımız.
.Ġmdad üçün nə mərtəbə olsaq da naləzən,
Bihudədr, sədamızı olmaz ki, dinləyən.
Mövta içindəyiz, eĢidlməz nəfirimiz,
Təzib edər bizləri münkər-nəkirimiz(379, 206).
Bütün aləm dəyişmədə, təkamül etmədə, bizdə isə
əksinədir. İnkişaf etməkdənsə, inkişafdan qalırıq. Aqibətimiz
İslam Qəribli
328
təbiət qanunlarının ziddinədir. Hər şey yaxşılığa doğru
dəyişməkdə olduğu halda, məmləkətimizdə yaxşılıqların yerini
pisliklər almaqdadır. Bu qənaətlər aşağıdakı misralarda bədii
əksini tapır:
Bir baxsana, təkamüli-məkusən, ey vətən,
Qanuni-hikmətə nasıl oldu cərihəzən.
ġirazeyi-təbiəti qırdı bu halətin,
Həp yarələndi dilləri ərbabi-hikmətin.
Hikmət hənuz bu nəzəriyyatı bilməmiĢ,
Pək az bilir, çox həkəmiyyatı bilməmiĢ( 379, 206).
Qeyd olunduğu kimi, M. Hadi cəmiyyətin inkişafı və
insanın formalaşmasında məktəb və maarifə böyük önəm verir,
cəhaləti bəşəryyətin ən qorxulu düşmənlərindən biri hesab edirdi.
Digər mətbuat orqanlarında olduğu kimi, “Səda” qəzetində çap
etdirdiyi əsərlərndə də o, bu ənənəyə sadiq qalır, 1910-cu iliin
yanvar ayının 12-də qələmə aldığı “Oxu, bil, öyrən!” şeirində
yazırdı:
Ey cavan, öyrən, cəhalət ən böyük bir ardır,
Elmsiz adəm bəhaimdən də bimiqdardır!
Yük çəkən heyvan görülməz nifrətə layiq, vəleyk
Layiqi-nifrət o cahildir ki, xülqazardır(294, N 11).
Qəzetdən alınaraq “Seçilmiş əsərləri”nə eynən daxil edilən
şeirin(379, 207-208) ilk misralarından göründüyü kimi, şair
elmsiz adamları heyvanlardan da qiymətsiz hesab edir, yük çəkən
heyvanın yox, xasiyyəti xarab adamların nifrətə layiq olduğunu
bildirir və qeyd edir ki, xasiyyətin xarablığı, “hər fənalıq, hər
yamanlıq isə elmsizlikdən törər” və anlamazdan təkcə cəmiyyət
deyil, yer, göy bezar olar.
“Övladi-vətənə” epiqrafı verilmiş əsərində şair vurğulayır
ki, anlamazlar anlayanların əlində istədiklərini həyata keçirmək
üçün bir vasitə, “yükçəkən”dir, buna səbəb anlayanların elmli,
anlamazların isə elmsiz olmalıdır. Şair sual edir: “Yük çəkərmi,
söyləyin, ol kimsə kim, huşyardır?!” Cavab aydındır: Ağlı olan
Dostları ilə paylaş: | 
