Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Kimsədən ümmidi-feyz etməm, dilənməm pərü bal, Kəndi cəvvim, kəndi əflakimdə kəndim tairəm. Ənhəna tovqi-əsarətdən girandır boynuma
- Yox, yox mənim əqsayi-muradım, QarĢımda bir dəbdəbə görmək, nə də gülgün. Bir xəndeyi-pürqəmzeyi-iqbal
- Ancaq budur əqsayi-muradım: Bir kölgə qədər hürr yaĢasaydım, Bulsaydı xəyalım buna imkan
İslam Qəribli
350 formalaşmasında mühitin rolunu yüksək qiymətlədirən M. Hadi onun haqqında Azərbaycan oxucusuna yalnız şair kimi deyil, həm də mühərrir, müəllim və ictimai xadim kimi də məlumat verir. Məqalədən məlum olur ki, T. Fikrət İstambulda Avropa təhsil sistemi əsasında fəaliyyət göstərən “Sultani məktəbi”ndə oxumuş, buranı bitirəndən sonra orada müəllim kimi fəaliyyətə başlamış, daha sonralar həmin məktəbin müdiri təyin olunmuşdur. Məktəbə rəhbərlik etdiyi dövrdə bir çox müvəffəqiyyətlərə imza atan T. Fikrət məktəbin gələcək inkişafı üçün dövlət tərəfindən verilən vədlərin yerinə yetirilməməsi ucbatından istefaya getməyə məcbur olmuşdur. “İstefasından sonra hər nə qədər mövqeyinə gəlməsi arzu edilmişsə:
Kəndi cəvvim, kəndi əflakimdə kəndim tairəm. Ənhəna tovqi-əsarətdən girandır boynuma, Fikr hürr, irfanı hürr, vicdanı hürr bir Ģairəm,- təranəsi ilə dəmsaz olan Fikrət bu arzuyu qəbul etməmiş”(302, N 89) və hazırda İstanbulda, Rumeli hasarında yerləşən Amerika müəssisəsi olan “Robert kollec”ində osmanlı – türk dili müəllimidir. “Vəzifeyi-təlimiyyədən aldığı əcri-vəzfiə böyüklüyünə nisbətən pək az bulunan maaşına qənaət edib yaşayan”, “zatən kəndisi də təntənəli, şəşəli yaşamaq istəməyən”, “ancaq sadə bir həyat içində əhraranə dəmgüzari-zaman olmaq istədiyini söyləyən” T. Fikrətin arzu və məramını sübut üçün M. Hadi şairin “yeni meydana çıxan “Xəluqun dəftəri”ndən aşağıdakı misraları birlikdə oxumağı oxuculara təklif edir:
Məhəmməd Hadi və mətbuat
351 Heyhat, Ġnsan mələk olsaydı, cahan cənnət olurdu(302, N 89). Bütün müsəlman ölkələrində olduğu kimi, Türkiyədə də şeirə, cənətə, maarif və mədəniyyətə yetərincə qiymət verilmədiyindən acı-acı gileylənən, T. Fikrətlə yanaşı Rza Tövfiqin də qaraguruh tərəfindən sıxışdırıldığını dilə gətirən M. Hadi əsas məqsədi T. Fikrət olduğundan onun ədəbi fəaliyyəti ilə bağlı aşağıdakıları “Səda”nın oxucularına çatdırır: “Tovfiq Fikrətin həyati-əbədiyyəsi iyirmi sənəlikdir. Kəndisi “Sərvəti- fünun” cəridəyi-əsbuiyyəsinə tarix intisabı olan 1311(miladi 1894- cü il – İ. Q.) sənəsindən xeyli zaman əvvəl şairi-madərzad ləqəbi ilə məruf mütəvəffa İsmayıl Səfa bəylə biliştirak bir ədəbi qəzetə çıxarmağa balamış və “Mirsad” ismi ilə çıxan bu cərideyi- ədəbiyyə çox davam etməmişdir.
1311 sənəsi iştə osmanlı ədəbiyyatının dövri-əxir feyzini əşar edər. Fikrət o dövrdə “Sərvəti-fünun”u idarə etməyə başlamış, bu ziyası səfvət və nəzahətdən mürəkkəb sitareyi- novinin ətrafında az zaman sonra şəşəədar bir mənzumeyi- nücumi-ədəbiyyə təşkil etmişdir. Məşahri-şüəra və üdəbayi- osmaniyyədən Əbdülhəqq Hamid, Rəcaizadə ustad möhtərəm Əkrəm, Cənab Şəhabəddin, Hüseyn Cahid, Süleyman Nəzif, Əhməd Hikmət, Sami Paşazadə Səzai, Nəcib Asim, Əhməd Hikmət, sabiq maliyyə naziri Cavid, məxdum Kamal Əli Əkrəm, Əhməd Şüeyb bəylər də bu mənzumeyi-nücumi-ədəbə daxil olmuşlardır”(302, N 89).
T. Fikrəti yeni türk ədəbiyyatının yaradıcılarından, əsas sütunlarından biri hesab edən müəllif çox haqlı olaraq qeyd edir ki, mühafizəkar ədəbiyyatçıların yeni fikirlərə, yeni formalara müharibə elan etdiyi bir vaxtda “Fikrətin parlaq qələmi türklərin əfkar və hissiyyatını təhzif və təsfiyə etdi. “Rübabi- şikəstə” şairi müqəllidlik bəliyyəsinin və hazirəyi-pakizəyi-əşar idxal edilən ovsax və müzəxrəfatı qəti surətdə təmizlədi”.
T. Fikrəti “türklərin vəliyyün-nemətlərindən biri” kimi xarakterizə edən M. Hadi yeni türk şeirnin üslub, forma, İslam Qəribli
352 məzmun, mündəricə və ideyaca kamilləşməsində T. Fikrətin xidmətlərini yüksək qiymətləndir, şeir dilinin sadələşməsini, xalqın başa düşəcəyi səviyyəyə gəlməsini daha çox onun adı ilə bağlayaraq yazır: “Fikrətin lisani-nəzmə aid olan xidmətləri bundan daha az mühüm deyildir. “Xəluqun dəftəri” sahibi zaman nişatinə qədər yalnız təntənənin, ehtişamın, hay-huyun vasiteyi- təbliği olan lisani-nəzmlə ən təbii, ən kirizan hissləri təsvir və ifadəyə müvəffəq olmuşdur. “Şahnamə” sahibi Firdovsi Bəhram Gurun vaqieyi-qəhrəmananəsini nə təntənədar lisan ilə nasıl nəql edirsə, Fikrət də, məsələn bir zavallı köylü çöcuğunun ehtisasati- məsumanəsini sadə, təbbi bir lisan ilə silki-nəzmə çəkir. Onun nəzmi məaseyi-vəzni-inşaddan xali bir göftar, saf və mükəmməldir(302, N 89).
T. Fikrətin yaradıçılıq dünyasına bələd olan, onun mübariz və döyüşkən şeirlərindən ilham alan M. Hadi bidirir ki, “Fikrət həddi-zatında o qədər məyus və bədbin deyilsə də, dövrünün fəcayeyi, mühitinin dehayi-büləndinə nisbətən əvvəl işi bu şairi məyus etmiş və bədbin mənzumələrini həp cəmiyyətin alamı ilə müləhhəm olaraq qələmə almışdır”(302, N 90 ). Bu fikirləri irəli sürəndən sonra M. Hadi T. Fikrətin 1900-cu ildə, özünün təbiriycə desək, “istibdadın ən məşum bir dövründə qələmə alınmış” “Sis” əsərini misal gətirir və yazır: “Zülm və təğəlləb əleyhinə tovcih edilən xitabələrin ən ülvisi “Sis” mənzuməsidir. Sənələrcə müddət hürriyyətpərvəranın ləbi-təzim və ehtiramında təkərrür edən, bütün vicdanlara istibdad əleyhinə müdhiş bir kin aşılayan bu əmsalsız şeir ilə Fikrət kəndi-kəndinin şərəfinə heykəl rəkz etmiş oldu”(302, N 90).
“Sis” mənzuməsindən kiçik bir parçanı nümunə gətirən müəllif onu da qeyd etməyi unutmur ki, istibdad illərində yazılsa da, o zamanlar nəşrinə müvəffəq olmayan müəllif bu əsəri yalnız “elani-hürriyyətdən sonra “Tənin”in birinci nüsxəsində” çap erdirə bilmişdir.
M. Hadi T. Fikrətin “Rübabi-şikəstə” kitabının ikinci çapında gedən şeirlərinə, xüsusilə “Rücu” və “Tarix” əsərlərinə Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|