Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Biədəb bəsləməyək tiflanı, Mərifətpərvər edək sibyanı. Nə zaman kəsbi-ülum etsə nisa, Cismi-millət tapacaq onda Ģəfa.
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Əlbət, gülər bahar, yağar abi-inqilab, Parlar sizin camali-lətafətməabınız.
İslam Qəribli
356 Anlaşıldığı kimi məktub M. Hadi tərəfindən yazılmış və məktuba bu misralar da əlavə olunmuşdur:
Ruhu etibarı ilə şairin digər maarifçi şeirləri ilə yaxından səsləşən bu şeirini həm də şairin analara və uşaqlara məsləhəti də adlandırmaq olar.
M. Hadinin qadın azadlığı mövzusunda yazdığı “Cinsi- lətifə” şeiri Seyid Hüseynin müdir və sahibi-imtiyazı olduğu “İqbal” qəzetində “Ədəbiyyat” başlığı altında “Əbdülsəlimzadə Məhəmməd Hadi” imzası ilə dərc olunmuş, birinci beytin son “siabınız” sözünə “paltar” sözü lüğət kimi verilmişdir(306, N 532). Məlum olduğu kimi, 1910-cu ilin axırlarından 1913-cü ilin sonlarına qədər Türkiyədə yaşayan, başına olmazın müsibətlər gələn, tutulan, Səlanik adasına sürgün olunan və bir təsadüf nəticəsində salamat qalıb həbsdən qurtulan xəstə, ruhi cəhətdən tamamilə sarsılmış M. Hadi “1913-cü ilin axırında peşmançılıqla Bakıya qayıda bilmişdi”(401, 196) və Qara bəy Qarabəylinin yaxından köməyi ilə müalicə olunaraq “İbal” qəzetində işə başlamışdı(Ətraflı bax: 79, 15-16). Mətnində dəyişiklik edilmədən şairin “Seçilmiş əsərləri”nə daxil edilən(379, 219) bu ictimai məzmunlu şeir qadını ağlar günə salan, onu hüquqsuz varlığa çevirən quruluşa qarşı bir etiraz, bir üsyandır.
M. Hadinin təqdimatında Şərq qadınlarının həyatı elə Şərq aləminin əhvalına bənzəyir. Qadınların üzlərinə örtdükləri örtünü – niqabı millətin qara bəxtinə, qara paltarlarını Şərq mühitinə Məhəmməd Hadi və mətbuat
357 bənzədən şair bidirir ki, hüququ əlindən alınmış qadın canlı ikən zalımların əlində “canlı bihəyata” – ölüyə dönüb. Divan, ədalət yoxdur ki, bunların hesabı sorula. Görünür, təbiət və cəmiyyət qadına yalnız zülməti hədiyyə edib. Buna şahid qadınların hicabıdır. Şair ümid edir ki, belə davam edə bilməz, qadına münasibət dəyişiləcək, çünki bu, dövrün tələbi, zamanın hökmüdür. M. Hadi ümidlərini aşağıdakı şəkildə dilə gətirir:
Şeirin son beytində şair qətiyətlə bildirir ki, qadınlar zülmət kimi qəfəslərdən azad edilməyincə, nurlu hisslərin təzahürü və bəşəriyyətin səadəti mümkün deyil. B. Vahabzadənin M. Hadi haqqındakı çox dəyərli məqaləsində qeyd etdiyi kimi, “Hadinin fikrincə, cəmiyyətə faydalı insanlar yetişdirən ana sərbəst olmayınca, cəmiyyət xoşbəxt ola bilməz”(439, 40-41).
Haqqında bəhs edəcəyimiz dördüncü – “Tofiq Fikrətə” şeiri İstanbulda yazılmış və “Rübab” jurnalınin birinci nömrəsində dərc olunmuşdur. Bu şeir şairin “Seçilmiş əsərləri”nə salınmış və çap ili 1913-cü il kimi göstərilmişdir(379, 220). Əslində şeir 1913- cü ildə deyil, 1911-ci ildə nəşr olunmuşdur. Çünki hicri-qəməri tarixinin 1330-cü ili miladi tarixinin 1911-ci ilinə uyğundur. “Kanuni-sani” isə (1945-ci ildən sonra “Ocaq” ayı – İ. Q.) miladi tarixlə yanvar ayı deməkdir. Şeirin “Rübab” jurnalının 26 kanuni- sani 1330-cu il tarixli 1-ci nömrəsindən götürüldüyünü (kitabda tarix belə göstərilib – İ. Q.) əsas götürsək, onda şeir 1911-ci ilin yanvar ayında dərc olunmuşdur.
Bu şeir puhu etibarı ilə M. Hadinin Tofiq Fikrətə həsr etdiyi “Bir iştikayi-möhriq... Şeşmi-ədəb bu gün ədəbiyyata ağlayır”(301, N 60) şeiri ilə yaxından səsləşir. Bu on iki misralıq şeirdə də T. Fikrət böyük söz adamı kimi təriflənir, əsərlərinə yüksək qiymət verilir. İslam Qəribli
358
“Rübab” jurnalı əlimizdə olmadığından, biz “Seçilmiş əsərləri” tərtib edənlərin orijinala nə dərəcədə əməl etdiyini deməkdə çətinlik çək- sək də, digər bir mənbə köməyimizə çatır. “Maarif və mədəniyyət” jur- nalı 1923-cü ildəki 2-ci nömrəsində yuxarıda haqqında söhbət gedən şeiri “Əbdülsəlimzadə Məhəmməd Hadi” imzası ilə çap etmiş və şeirə belə bir izah da vermişdir: “Azərbaycan şairlərindən mərhum Məhəmməd Hadi Əbdülsəlimzadənin böyük türk şairi Tofiq Fikrətə ithaf etmiş olduğu şeirini “Maarif və mədəniyyət” məcmuəsinə dərc edərək idarə ixtar etməyi lazım biliyor ki, məcmuəmizin ədəbiyyat barəsində bəslədiyi nöqteyi-nəzər məcmuəmizin səhifələrində bu kibi əski üslub və tərzdə yazılımş şeirlər deyil, yeni ruh və qayda ilə yazılmış şeirlərin çap olunmasını tələb ediyorsa da, lakin bu şeiri hər iki şairi andırdığı cəhətlə istisna olaraq dərc ediyoruz. İdarə”(305, N 2).
Xırda dəyişiliklər nəzərə alınmazsa, kitabdakı mətnlə “Maarif və mədəniyyət” jurnalındakı mətn, demək olar ki, eynidir. İmla uyğunsuzluqlarını çıxmaq şərti ilə üç yerdə fərqli məqam vardır ki, onlar aşağıda göstərdiyimiz kimidir.
Kitabın üçüncü misrasındakı “heyrəti-fəyyaz” birləşməsi jurnalda “çöhreyi-fəyyaz”, səkkizinci misradakı “yapmada” sözü “yaymada”, on birinci misradakı “dəsti-ədəb, dəsti-hünər” birləşmələri “dəsti-hünər, dəsti-ədəb” şəklində verilmişdir. ****
Mülahizələrimizi yekunlaşırsaq, belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, istər Bakıda olarkən, istərsə də İstanbulda yaşayarkən M. Hadi mətbuatla davamlı şəkildə əlaqələr qurmuş, onu narahat və məşğul edən məsələlər barəsində düşüncələrini həm yazıçı- sənətkar, həm mütəfəkkir-alim, həm də publisist-tərcüməçi kimi daim oxucuları ilə bölüşmüş, hər zaman ədəbi və ictimai fikrin ön sıralarında addımlamışdır.
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|