Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Nə qəmlidir, nə ələmli, həyatın, ey Ģair!”
- Cahana öyrədiyorsan ticarəti-sövda, Bir az da öyrən özün, ey qünudeyi-xülya.
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Maziyə, zülmə, zülmətə üsyan edən qələm- Xamən deyilmidir sənin, ey namı möhtərəm
İslam Qəribli
332 düşkünlüyü yaradıb, onu xəstəyə çevirib. Nə qədər onu şad etməyə, sevindirməyə çalışsalar da, o daha artıq dərəcədə qəmlənir. Hazırkı vəziyyətində sıxıntlardan savayı bir şey görməyən şair “əyyami-məsərrət”in yalnız keçmişdə ona müyəssər olduğunu bildirsə də, keşmişə yox, yenə də gələcəyə can atır, “Gərəkməz, geriyə eyləmə iqdam” sözləri ilə qəmli notlarla başladığı əsəri tamamlayır.
Sözlə portret yaratmağın mahir ustası olan M. Hadinin “Şair, hücreyi-iştiğalı və düşüncələri” şeiri birbaşa onun öz tərcümeyi-halı ilə bağlıdır və buradakı şair obrazı elə M. Hadinin özüdür. Kiçik, soyuq bir otaqda atəşin xəyallar ilə bir şair yaşayır. Kirayənişin olduğu bu otaq onun həm iş, həm də yataq otağıdır. Bir çamadan və əyin-baş paltarından başqa əşyası olmayan şairin bir həmdəmi varsa, o da yazı stolu, bir neçə qəzet, qələm və bir yığın bəyaz kağızdır. Əli alnında, xəyalı səmalarda cövlan eləyən, yazdığı əsərləri ilə mərifət əhlinə “ədəb ziyafəti vermək istəyən” şairin şəxsi vəziyyəti fənadır. Nə ev-eşik, nə də rahat dolanışığı vardır. Fikri-zikri yazmaq, yaratmaq olan bu “zavallı şair uğraşır xəyal ilə, Həqiqəti buraxıb oynayır zilal ilə”. Cahan həqiqətə, bu isə xəyallara aşiqdir. Dynya nemətlərindən bir payı yox ikən, bu bəxtsiz yenə xülyadan əl götürmür və şairin, əslində öz halını M. Hadı bu cür qiymətləndirir: “Nə qəmlidir, nə ələmli, həyatın, ey Ģair!” M. Hadi şairə məsləhət görür ki:
Şair daha sonra bildirir ki, “şeirgahi-lahuti”, “o boşluğu dolaşınca”, “dolu cahanı dolaş”maq, həyatdan dərs almaq, “kəsbi- məaş” etmək lazımdır. Çünki:
Məhəmməd Hadi və mətbuat
333
Həqiqi Ģeir nədir? Kəsbi-karə qeyrətdir!(379, 214) Bu son qənaət artıq yaşı otuzu keçmiş, hələ də həyatda özünə bir gün ağlamağa müvəffəq olayan şair-filosofun kədərli etirafı idi.
“1908-ci ilin Türkiyə inqilabına böyük marağı və onun ideallarına inamı İstanbul səfəri ilə nəticələnən”(73, 5) M. Hadi Türkiyəyə gedəndən sonra da “Səda” qəzeti ilə əlaqələrini kəsməmiş, qəzetin bir neçə nömrəsində əsərləri çap olunmuşdur ki, həmin əsərlərdən biri də, böyük türk şairi Tövfiq Fikrətə həsr etdiyi “Bir iştikayi-möhriq... Çeşmi-ədəb bu gün ədəbiyyata ağlayır” şeiridir(301, N 60). Qəzetdə “Tənin” qəzeti mühərrirlərindən Ə. M. Hadi” imzası ilə dərc olunan iyirmi bir beytlik məsnəvi formalı bu şeir şairin kitablarına da düşmüşdür(379, 215-216). Şeirin sonluğuna belə bir məlumat da əlavə edilmişdir: “Osmanlı aləmi-ədəbiyyatına bir səmayi-novini- etila açan və şəbabi-hazirəyə nəvvar və nazənin bir mənzumeyi- təfəkkür izhar edən böyük şair Tofiq Fikrətə ithaf etdiyim şeirin bir surətini də “Səda” qarelərinə təqdim ediyorum.
İstanbul, 5 mart, M. Hadi”(301, N 60). T. Fikrətin həyat və yradıcılıq yolu ilə tanış olanlar yaxşı bilirlər ki, o, 1910-cu ildə müdiri olduğu “Məktəbi-Sultani”dən istefa verərək uzaqlaşmış, onu yenidən məktəb müdirliyinə qaytarmağa cəhdlər osa da, şair bunları qəbul etməmiş və İstanbulda amerikalıların açdığı “Robert kolleci”ndə pedaqoji fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu illərdə hökumətin yeritdiyi anti-milli siyasətlə barışmayıb bu siyasəti kəskin tənqid etdiyindən böyük şairə qarşı təzyiq kompaniyası başlanmış, əsərlərinin çapına belə yasaqlar qoyulmuş, iş o yerə çatmışdı ki, “Hökumət dairələrində özünə yüksək rütbə almağa nail olmuş Faiq Ali (həmin illərdə yaşamış, vaxtilə T. Fikrətə rəğbət bəsləyən türk şairi- İ. Q.) T. Fikrəti təhqir edən şeir yazmış və şeirin axırını “Qopsun cəni Fikrət deyə alqışlayan əllər!”- misrası ilə qurtarmışdı”(56, 43).
İslam Qəribli
334 T. Fikrətə qarşı başlanan bu hərəkat Türkiyədə tərəqqipərvər ziyalıların kıskin etirazına cəbəb olmuş, M. Hadi də şairi müdafiə edənlərdən biri olmuşdu və yuxarıda adını çəkdiyimiz şeir də, məhz bu niyyətlə yazılmış, nəşr üçün Bakıya, “Səda” qəzetinə göndərilmişdi.
AMEA-nın müxbir üzvü Y. Qarayevin çox haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, “Tofiq Fikrətin milli intibaha və mənəvi azadlığa çağırış idealları Hadinin üsyankar romantikasına daxilən yaxın və doğma idi”(73, 12) və elə bu səbəbdən də M. Hadi əsərində T. Fikrətə məhəbbət və rəğbətini açıq şəkildə bildirmiş, onu intibah və inqilab şairi adlandırmış, əsərlərini, xüsusilə “Rübabi-şikəstə” və “Sis” mənzumələrini yüksək qiymətləndirmişdi.
Bu şeirndə müəllifi düşündürən digər bir məsələ ondan ibarətdir ki, “ümmətin yeganə dühası”, “sənət göylərinin zinəti olan” sənətkarın səsi eşidilmir, halbuki xalqın indi onun sözlərinə daha artıq ehtiyacı var. Ona görə də T. Fikrətə xitabən o yazır:
Xamən deyilmidir sənin, ey namı möhtərəm? Al dəstinə o xameyi-səmsamvarını, Saç aləmə bədayei-cənətĢüarını. Bir ruhi-tazə bəxĢ edib əndami-sənətə, Aç etila səması yenə fikri-millətə(379, 216).
M. Hadinin “Səda” qəzetində dərc olunan şeirləri məzmun, forma və mündəricə etibarı ilə nə qədər müxtəlif olsa da, onları əvvəlki şeirlərində olduğu kimi yenə də bir ideya birləşdirir: VƏTƏN, MĠLLƏT və ĠNSAN SEVGĠSĠ III. 8. NƏSR ƏSƏRLƏRĠ və ELMĠ-NƏZƏRĠ MƏQALƏLƏRĠ
Məhəmməd Hadi Azərbaycandan Türkiyəyə gedənə qədər “Səda” qəzetində çalışıb orada şeirlər çap etdirməklə yanaşı, nəsr əsərləri, məqalə və elmi-publisistik əsərlərini də ardıcıl olaraq
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|