Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- İslam Qəribli
- Ġnsan ona derlər ki, qərəzdən ola salim, Nəfsində dəxi eyləyə icrayi-ədalət. Ġnsan olanın xeyr olur adəmlərə qəsdi
Məhəmməd Hadi və mətbuat
67 edib Hacıtərxana gəl..”(66, N 3). M. Hadi dəvəti qəbul edib ustadının yanına yollanır. Həştərxana gedişindən sonra da onun “Həyat” qəzeti ilə əlaqələri kəsilmir və mütəmadi olaraq əsərləri “Həyat”ın səhifələrində dərc olunur. Qəzetin may ayında çıxmış 117-ci nömrəsində müəllifin “Hacıtərxandan məktub” adlı bir məqaləsi dərc olunur. Bu məqalə M. Hadinin Həştərxana nə vaxt çatmasını dəqiqləşdirmək üçün ən tutarlı faktdır. Redaksiyaya göndərdiyi məktubunda M. Hadi yazır: “Mayıs ayının on birinci günündə Hacıtərxan şəhərinə vasil olaraq “Şurayi-islami-Rusiya”, “Darül-ədəb” və “Nümuneyi-tərəqqi” məktəbi, qız məktəbləri vücudlarının səbəbi ustadi-mümtazım Mustafa Lütfi cənablarının ziyarətinə nail oldum”(126, N 117).
Müstafa Lütfinin “maddi və mənəvi səbəbi-həyat və nicatı” olduğunu qeyd edən M. Hadi bildirir ki, bu “tərəqqi tərəfdarı, islamiyyət və insaniyyət xadimi” olan şəxsin təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə açılan məktəblərdə “6-7 sənə bu məzbələlərin yolunu ölçən(mədrəsə və mollaxanalar nəzərdə tutulur- İ. Q.), şu səfalətxanələrə nədamət edib də köhnə üsulla işin axırında adını yazmaqdan aciz qalan tifillər üsuli-cədid sayəsində iki ay zərfində hesab, əxlaq, tarix, coğrafiya, imla və alayi müqəddəmati-fünun ilə aşina olmuşlar. İki ay içərisində bu qədər tərəqqi göstərən əbnayi-millətin istiqbalı məsud olacağında şübhəmi var? Heç yox! Təzə güşad olunan məktəbdə bu vücudun içərisində bulunan balaların az vaxtda fövqəladə tərəqqi və təali göstərdikləri ciddən mocibi-məsruriyyətdir və həm də əhli-vicdan olan atalar... balalarının bu əhvali-süruravərlərinə şad olacaqlarına əminəm”(126, N 117).
M. Hadi bildirir ki, “məktəb iki qatlı imarətdən ibarət olaraq isbati-vücud edir. Çocuqlar isə dörd bölmədə: klasında bir Müstafa əfəndi və üç də başqa müəllimlərin dəsti-tərbiyəsində bulunurlar. Proqrama gəlincə, bu da pək gözəldir. Osmanlı ibtidai məktəblərinin tərzindədir. Bəzi cəhətdən nöqsanları olursa, payızda itmam və ikmal ediləcəyi mühəqqəqdir. Kitablara gəlincə, bunların isə şiveyi-Türkiyədir, Osmanlıdan cəlb olunmuşdur. İslam Qəribli
68 Çocuqlar məşəqqət deyil, kamali-sihulət və asanlıqla bülbül kimi oxuyurlar, gözəlcəsinə fəhm edirlər”(126, N 117).
M. Hadinin verdiyi məlumatdan aydın olur ki, M. Lütfinin təşəbbüsü ilə yaradılmış maarif və mədəniyyət ocaqlarına dünyanın müxtəlif yerlərindən 20 qəzet gəlir ki, bunların sayəsində cəmiyyət dünyada gedən prosesləri izləmək imkanı qazanır.
Müəllif təəssüf hissi ilə qeyd edir ki, Həştərxandakı bir çox din xadimləri bu xeyirxah işlərin bərqərar olmasında Mustafa Lütfiyə yardımçı olmaqdansa, ondan qubernatora şikayət edir, bunun da nəticəsində “Bürhani-tərəqqi” qəzeti təqiblərə məruz qalır. Onsuz da müqəddəs dinimizdən məqsədləri üçün istifadə edərək cəmiyyəti cəhalət, vahimə içərisində saxlamağı özlərinə əzəli və əbədi peşə seçən “əmmaməcikləri” görməyə gözü olmayan M. Hadi sual edir: “İranı viran, Buxaranı xar edən kimlərdir, əcəba? Milləti-vahideyi-Əhmədiyyəni min parça edən kimlərdir? Minlərcə bunlardan süal etmək, a! Cənablar, Lütfi sizlərə nə yapdı və nə yamanlıq qıldı? Övladi-vətənin gözünü açır, ayineyi-vicdanlarını seyqəl və maariflə cilalandırır, ədəb, tərbiyyə öyrədir, bu yamanlıqmı? Sizlər nə üçün yanırsız? Millət xadimləri isə mənafeyi-şəxsiyyəsini məsalehi-ümumiyə uğrunda fəda edir, gecə-gündüz edir,- deyə millətə, vətənə xidmət qılır, bu yamanlıqmı?”(126, N 117).
Əsərin sonluğu mütəfəkkirin üsyankar ruhundan qopan etiraz kimi səslənir. “Müsəlman aləminin geriliyinə təəssüf edərək bunun əsas səbəbkarı saydığı ruhaniləri bir çox şeirində kəskin tənqid atəşinə tutan”(45, 425) M. Hadinin məqaləsində oxuyuruq: “Bu vaxtacan “Bizim cəhalət və səfalətimizə mollalarımız səbəbdir”, -deməyə vicdanım razı olmurdu. Bizim zəlil, rəzil qalmamıza, bədbəxt olmağımıza səbəbi-yeganə mollalar olduğuna cismim, qəlbim, ruhum və vicdanım qənaət etdi. Necə ki, əfəndimiz buyurur: “Axır zaman alimləri üləmaların ən şəriri, ən şəqisidir, fitnə onlardan zahir olub və yenə onlara rücu edər”(126, N 117). Əli Quranlı, başı əmmaməli, Allaha və millətə xidmət Məhəmməd Hadi və mətbuat
69 etməkdənsə, şeytana xidmət edən molla və din xadimləri barədə bundan doğru bir rəy ola bilməz. Kaş bugünkü “mollacıqlarımız” şeytana, öz nəfslərinə ibadəti buraxıb Allah, millət yoluna dönəydilər.
bəy Hüseynzadə tərəfindən “Füyuzat”da işləməyə dəvət olunana qədər orada yaşayır və “Bürhani-tərəqqi” qəzetində çalışır. İyun ayının 1-də “Həyat”da M. Hadinin “Vətənimizin Temisbokl və Aristidlərinə nəsihət” adlı məqaləsi çap olunur(127, N 118). Əvvəlki yazılarında olduğu kimi, bu məqalədə də M. Hadini düşündürən şəxsi məsələlər deyil, cəmiyyətin ümumi mənafeyidir. Məqalənin ilk cümləsində müəllif qeyd edir ki, şəxsi mənafe və nəfsimizə əsir olmağımızdandır ki, vətən və vətən əhli tərəqqi edib irəli getməkdənsə, tənəzzül edib günbəgün geri gedirlər. Bütün xeyirli və gərəkli işlərimiz “qərəz və mərəzi- şəxsiyyəmizə qurban” verildiyindəndir ki, “İşbu müdhiş xəstəlik böyüklərimiz miyanında fövqəladə bir surətdə hökmünü icra və ənfaz etməkdədir. Əlbəttə, bir qövm və millətin kar və əfkarı qərəzkaranə və xudbinanə olar isə, mərəzi-nəfsaniyyəyə tabe tutularsa o millət, o qövm durduğu nöqteyi-məzəllət və rəzalətdən bir addım irəliyə xətvəəndazi-təali ola bilməz... Qərəz olduqda hünər eyb görünür, yəqin reyb sayılır... Qərəzi- şəxsiyyə nə yerdə ənfazi-əmr qılırsa, ədalət, əmniyyət, həqqaniyyət oradan əl çəkər”(127, N 118). Türk şairi Ziya Paşanın:
Nəfsində dəxi eyləyə icrayi-ədalət. Ġnsan olanın xeyr olur adəmlərə qəsdi, Ġnsanlığa insanda budur iĢtə dəlalət. Ġnsan ona derlər ki, edə qəlbi-rəqiqi, Alami-bəninöv ilə kəsbi-məlalət,- misraları ilə fikrini qüvvətləndirən M. Hadi bildirir ki, millət və vətən mənafeyi naminə bütün ədavət və şəxsi münasibətlər kənara qoyulmalı, milli məsələlər “safdilanə” və “biqərəzanə” şəkildə Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|