Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www. az.wikipedia.org www.anl.az Səyyah Evliya Çələbi 1611-1679
- Ə d ə b i y y a t
- İ n t e r n e t d ə www.adam.az www.anl.az 3
112 Ə d ə b i y y a t Bayramlı, Z. Azərbaycan Evliya Çələbinin 1654-cü il “Səyahətnamə”sində: dərslik /Z.Bayramlı, Z.V.Əzizli.- Bakı: Azərbaycan, 2000.- 160 s. Evliya Çələbi səyahətnaməsində Azərbaycan /nəşrə hazırl. M.Rıhtım.- Bakı: Qafqaz Universiteti: Nurlar, 2012.- 291 s. Vələdoğlu, E. Övliya Çələbi: “Səyyahi-aləm, xanədana dost allah bəndəsiyəm” /E.Vələdoğlu //Respublika.- 2013.- 25 aprel.- S. 14. İ n t e r n e t d ə www. az.wikipedia.org www.anl.az Səyyah Evliya Çələbi 1611-1679 Evliya
Çələbi ibn
Dərviş Məhəmməd Zilli 1611-ci il mart ayı- nın 25-də İstanbulda, saray zərgəri Dərviş Mehmet Zillinin ailəsində dün- yaya göz açmışdır. Onun əslən abxaz olan anası Böyük vəzir Məlik Əhməd- paşanın doğma bacısı idi. Övliya mükəmməl təhsil almış, gəncliyində sufi təriqətinə qoşulmuşdur. 1640-cı ildə onun ömrünün sonuna qədər davam edən səyahətləri başla- mışdır. İlkin olaraq Osmanlı imperiya- sının ərazilərini gəzmiş, sonra Qafqa- za gəlmişdir. XVII əsr Azərbaycanına dair ən qiymətli tarixi mənbələrindən biri məşhur türk səyyahı Övliya Çələbinin “Səyahətnamə” əsəridir. Bu 10 cildlik əsər 70 illik ömrünün 40 ilini səyahətlərdə keçirmiş müəllifin dərin və çoxsaylı müşahidələrinin məhsuludur. “Səyahətnamə”də Çələbi 1640-1650-ci illərin İrəvan, Gəncə, Ərəş, Şəki, Niyazabad, Şamaxı, Bakı, Şabran, Dərbənd şəhərləri haqqında ətraflı və bu gün də diqqətlə öyrənilən məlumatları ümumiləşdirmişdir. Növbəti səfərlərini Avstriya və Ma- carıstana etmişdir. 1665-ci ildə Çələbi artıq Volqaboyunda, sonra isə Krım- da olmuşdır. Krımda o, yerli xan IV Mehmet Gireylə dostlaşmış, buradan Frakiyaya, Makedoniyaya və Krit adasına yollanmışdır. Məkkəyə həccə gedəndən sonra artıq ömrünün sonla- rında Misirdə məskunlaşmışdır. Yarım əsrə yaxın müddətdə səyahətləri sayəsində dərin biliyə və təcrübəyə malik olan Evliya Çələbi ədib, şair, eyni zamanda xəttat, nəqqaş və musiqişünas idi. Onun incə ruhlu, zərif bir insan, öz ifadəsilə “evliyayı-biriya” olduğu məlumdur. Təvazökarlığı, səmimiliyi, hər kəslə xoş keçinməsi dostlarının sayını ar- tırmışdır. Səyahətlərində məiyyətində qonağı olduğu vali və sərdarlarla da isti, daimi münasibətlər saxlamış, etibarı-etimadı qoruyub mühafizə et- mişdir. Evliya Çələbi bir mədəniyyət tarixçisi və folklor tədqiqatçısı kimi gördüyü yerlərin mədəni vəziyyəti, adət-ənənələri, zövqləri, qidaları, dilləri, ləhcələri və s. ilə əlaqəli dəyərli məlumatlar vermiş, dini inanclar, məzhəblər, təriqətlər, ibadətlər haqqın- da müşahidə və dəyərləndirmələrini nəql etmiş, şəhərlərin, qəsəbələrin, qalaların, kəndlərin adlarından, fiziki- memari strukturlarından, çarşı bazar- larından bəhs etmişdir. YUNESKO 2011-ci ili “Evliya Çələbinin anım ili” elan etmişdir. Ölüm tarixi dəqiq məlum deyil. Böyük səyyahın 1679-ci ildə, (bəzi mənbələrdə 1679, 1682 və ya 1685) İstanbulda vəfat etdiyi güman olunur. 405 illiyi Coğrafiya.Geologiya 25 MART 113 Kimya.Biologiya.Tibb 75 illiyi Yaqub Məmmədov 1941 MART Yaqub Cavad oğlu Məmmədov 1941-ci il mart ayının 3-də Gədəbəy rayonunun Əli-İsmayıllı kəndində ana- dan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra, 1960-cı ildə N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna (in- diki ATU) qəbul olunmuşdur. 1966-cı ildən Azərbaycan Tibb İnsti- tutunun Patoloji fiziologiya kafedrasında Azərbaycan və rus bölmələrində prak- tik məşğələlər aparmış və mühazirələr oxumuşdur. 1969-cu ildə namizədlik, 1982-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1983-1992-ci illərdə Azərbaycan Tibb Universitetinin rekto- ru vəzifəsində çalışmışdır. Y.Məmmədov 370-dən artıq elmi əsərin müəllifidir. Onlardan 205-i xaricdə çap olunmuşdur. Müəlliflik şəhadətnamələrinin və patentlərinin sayı 38-dir. Onun rəhbərliyi altında 24 elmlər namizədi, 8 elmlər doktoru yetişmişdir. Elmi-tədqiqat işləri əsasən praktik limfologiyanın fundamental problem- lərindən birinə - limfa mayesinin laxta- lanması və onların müxtəlif xəstəliklər zamanı korreksiyası məsələlərinə həsr olunmuşdur. Aparılan elmi-tədqiqatlar nəticəsində, nəzəri və praktik təbabət üçün böyük əhəmiyyəti olan laxtalanma, əks-laxtalanma və fibrinoliz sistemlər haqqında yeni elmi konsepsiya irəli sü- rülmüşdür. Bu istiqamətdə 4 doktorluq və 20-dən çox namizədlik dissertasiyası müdafiə olunmuş və Azərbaycanda ilk dəfə bütöv bir limfoloqlar məktəbi ya- ranmışdır. Onun təşəbbüsü ilə keçmiş SSRİ-də ilk dəfə limfatrop dərman preparatlarının hazırlanması və limfa sisteminin ümumi patologiyada rolunun öyrənilməsi ilə məşğul olan “Eksperimental limfolo- giya” elmi-tədqiqat laboratoriyası ya- radılmış və burada Azərbaycanın təbii bitki və mineral ehtiyatlarından alınmış limfotrop təsir xüsusiyyətinə malik 40-a qədər bioloji fəal maddə aşkar edilmişdir. Bunlardan ikisi - nikomorfolin və qlisi- ram klinikalarda müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində müvəffəqiyyətlə istifadə edilir.
1989-cu ildən AMEA-nın müx- bir üzvü, 1993-cü ildən Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir. Y.Məmmədov “Ürəyin öyrənilməsi” üzrə Beynəlxalq Cəmiyyətin, Beynəlxalq Patofizioloqlar və Limfoloqlar cəmiyyətinin, həmçinin “Ekstremal və terminal vəziyyətlər” beynəlxalq elmi komissiyasının üzvü- dür. 1992-ci il fevral ayının 28-dən, 1992- ci il may ayının 15-dək Azərbaycan Res- publikası Ali Sovetinin sədri kimi Prezi- dentin səlahiyyətlərini icra etmişdir. 1976-cı ildə “Səhiyyə əlaçısı”, 1981- ci ildə “Əməkdar həkim”, 1991-ci ildə “Əməkdar elm xadimi” fəxri adlarına layiq görülmüş, “Qırmızı Əmək Bay- rağı (1981), “Xalqlar dostluğu” (1986) ordenləri, Vavilov adına mükafat (1990), ABŞ Bioqrafiya Mərkəzini medalı (2003) ilə təltif edilmişdir.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|