Kitab bmt inkisaf Proqra?mn?n Gender Layih?sinin sponsorlugu il? n?sr oiunur
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QENDER VƏ ƏDALƏT
- AİLƏ MÜNASİBƏTLƏRİNİN FORMALAŞMASINA TƏSİR EDƏN AMİLLƏR
QENDER VƏ ƏDALƏT
Cəmiyyət öz inkişafının müxtəlif mərhələlərində qadınlar və kişilər üçün hüquq normaları, əxlaqi qaydalar, tabular diktə etmiş, onların normal fəaliyyəti üçün geniş meydan yaratmışdır. Cəmiyyətimizin bu günkü inkişaf səviyyəsinə gəlib çatmasında qadınların və kişilərin birgə fəaliyyətinin rolu müstəsna əhəmiyyətlidir. Bəşəriyyət formalaşdıqdan bir qədər sonra cəmiyyətdəki tarazlıq tədricən pozulmağa başlamiş, «qol qüvvəsi» hesabına kişilər qadınlar üzərində «hökmranlığı» ələ almış, nəticədə, bəşəriyyətin tamlığı pozulmuş, onu təşkil edən bir hissə tərəfindən digər hissənin hüquqları tapdalanmış, ayrı-seçkilik meydana gəlmiş, ədalətsizlik və anomaliyalar üzə çıxmışdır. Uzun illər ərzində bərqərar olmuş madərşahlıq yerini padərşahlığa verərək, «ikinci plana» keçmişdir. Bəs bu yerdəyişmənin səbəbi nədə idi? Axı əvvəl qadınların hökmranlığı mövcud idi. Nə üçün onlar öz yerlərini kişilərə güzəştə getdilər? Və o vaxtdan indiyədək bu səhvin «əzabını» çəkirlər. Güclü tərəf müdafiə olunmaq və hücum etmək üçün xüsusi qabiliyyətə malik idisə də, intellekt zəmində bunu demək mümkün deyildir. Lakin öz qüvvəsindən istifadə edən kişilər qadınların bütün sosial hüquqlarını və ədalət qaydalarını pozaraq cəmiyyətdə həmişəlik «ağalığa» başladılar. Bəs cəmiyyətdə belə neqativ halın, assimetriyanın baş verməsinə səbəb təkcə kişilər idimi? Son dövrlər bu prosesin dərki daha da dərinləşmiş, cəmiyyətdəki bərabərsizliyin aradan qaldırılması üçün yeni-yeni ideyalar, nəzəriyyələr meydana gəlmiş hərəkatlar, təşkilatlar, mərkəzlər, cərəyanlar fəaliyyətə başlamış, xüsusi qanunlar, konvensiyalar qəbul olunmuş, əksər ölkələrin konstitusiyalarına əlavələr edilmişdir. BMT-nin Baş Assambleyası XXX sessiyasında 1976-1985-ci illəri qadın onilliyi elan etdi və bu onilliyin əsas devizi belə idi: «Bərabərlik, inkişaf, sülh». Qadınlar öz problemlərini və cəmiyyətdəki mövqelərini möhkəmlətmək üçün məhz həmin onillikdən başlayaraq öz fəaliyyətlərini artırdılar və BMT-də Qadın İnkişaf Fondunu təsis etdilər. Sonralar Qadınların Beynəlxalq Demokratiya Fondu yaradıldı ki, bu da ehtiyacı olan qadın təşkilatlarına kömək üçün təşkil olunmuşdu. BMT-nin Nizamnaməsində və əksər dövlətlərin Konstitusiyasında qadınlara kişilərlə bərabər hüquqların verildiyi bildirilsə də, qadınlara bu bərabərlik «de-yure» verilib, ancaq «de-fakto» əməl olunmayıb. Bəzən isə bərabərlik həddən artıq şişirdilərək kişilərin işlədiyi ağır fiziki işlərə qadınlar da cəlb olunub. Əslində isə istehsalatda deyil, ictimai həyatın digər sahələrində qadınlara kişilərlə bərabər hüquqların verilməsi qəbul ediləndir. Qadınlar və kişilər ayrı-ayrı cinslərin nümayəndələridir. Eyni zamanda bu cinsləri də iki növə ayırmaq mümkündür: birincisi, bioloji cins və ikincisi sosial cins. Əgər bioloji cins dedikdə qadın və kişinin fərdi anatomiya quruluşu «seks» ehtiva olunursa, sosial cins dedikdə isə cəmiyyətdə qadın və kişilər arasında qarşılıqlı münasibətlər (ingiliscə- "qender"), cəmiyyətdə onların daşıdıqları sosial rollar, funksiyalar nəzərdə tutulur. Bizim məram və məqsədimiz də cəmiyyətdəki qender assimetriyasının həlli istiqamətində tədqiqatlar aparmaq, qadın və kişilərin eyni hüquqlu, bərabər vətəndaşlar kimi cəmiyətin inkişafında fəaliyyətini təsbit etmək, ayrı-seçkiliyin qarşısını almaq, cəmiyyətin tamlığını qorumaq, tarazlığı və ədaləti bərqərar etmək yolunda öz xidmətimizi təklif etməkdir. Bəli, qender sahəsində respublikamızda müəyyən işlər aparılır, ancaq bu hələ azdır, fundamental tədqiqatlara ehtiyac duyulur. Doğrudur ki, respublikamızın statistik göstəricilərinə görə azlıq təşkil edən kişilər (49%) çoxluq təşkil edən qadınlardan (51%) istər dövlət idarəetmə sahəsində, istərsə də biznes, iqtisadiyyat, elm sahəsində üstünlük təşkil edirlər. Təhsil (qadınlar 70%, kişilər 30%) yə səhiyyə (qadınlar 73%, kişilər 27%) sahəsində isə bunu demək mümkün deyildir. Ancaq bir fakt da məlumdur ki, pedaqoqların 70%-i qadındırsa da, məktəb direktorlarının 80%-ni kişilər təşkil edir. Qadınlar məktəbəqədər təhsil sahəsində işləyənlərin 100%-ni, ibtidai təhsildə 90-95%- ni, orta sinif pedaqoqlarının 80%-ni, yuxarı sinif pedaqoqlarının 70%-ni təşkil edirlər.
Eyni zamanda ali təhsillilərin 30-40-%-i, elmlər doktorlarının 10%-i, akademiklarin 5%-i qadınlardır. Qadınlar texniki peşə məktəb müəllimlərinin 52%-ni, texnikum müəllimlərinin 65%-ni və ali məktəb müəllimlərinin - 40%-ni təşkil edirlər. Əksəriyyəti qadınlardan ibarət olan müəllim heyətinə də kişilər rəhbərlik edir. Bu isə qadın hüquqlarının pozulması deməkdir. Məgər qadınlarda rəhbərlik etmək qabiliyyəti yoxdur. Tarix bunun əksini sübut edir. Məlumdur ki, Azərbaycan Respublikası BMT-nin qəbul etdiyi «Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğvi» Konvensiyasını imzalamışdır. Deməli buna adekvat olaraq Azərbaycanda qadınlara qarşı heç bir ayrı- seçkilik olmamalıdır. Əsas qanunumuzda bu öz əksini tapmışdır, cinsindən, irqindən, dinindən, millətindən, mənsubiyyətindən asılı olmayaraq qanun qarşısında bütün Azərbaycan vətəndaşlarının bərabərliyi elan olunmuşdur ki, bu da qadın və kişinin eyni hüquqlara malik olduğunu ehtiva edir (maddə 25). Lakin bu qanunun işləmə mexanizmi olmadığından qadınlar tez-tez hüquq pozuntuları ilə qarşılaşırlar. Bu hüquq pozuntuları ona görə baş verir ki, qadınlar öz hüquqlarını lazımınca bilmirlər. Əgər qadınlar öz hüquqlarını hərtərəfli bilsəydilər belə pozuntular da baş verməzdi. Sosiumda qadın və kişinin hüquq bərabərliyi cəmiyyətin inkişafına təkan verir, onu irəli aparır. Bəzən səhv nəzəriyyələr irəli sürənlər də olur ki, onlar bu və ya digər cinsin üstünlüyünü təmin etmək üçün müxtəlif fikirlər söyləyirlər. Feminizm («qadınlıq») tərəfdarları qadın hüqüqlarını müdafiə etməklə bərabər, eyni zamanda onların kişilər üzərində üstünlüyünü təmin etməyə çalışırlar. Maskulinizmə («kişilik») qarşı feminizmlə çıxış edənlər bəzi təbii, bioloji fərq və proseslərin aradan qaldırılmasına çalışırlar. Qadın və kişinin hüquqları bərabər elan edilsə də, milli mentaliteti nəzərə almaq, uzun illər boyu formalaşmış adət və ənənəni pozmamaq, yeniliyi təbliğ edərkən əvvəlkini bütövlükdə silib atmamaq gərəkdir. Qadın və kişinin hüquq bərabərliyi ancaq sosial mühitdə ola bilər, bu bərabərliyi heç vaxt bioloji zəminə müncər etmək mümkün deyildir. Cəmiyyətin anası kimi şərəfli bir funksiyanı qadın heç vaxt kişilərlə paylaşa bilməz. Elə buna görə də, bəzi feministlərin bioloji bərabərlik («uniseks») nəzəriyyəsi heç bir reallığa əsaslanmayan boş fikir kimi məhvə məhkumdur. Digər tərəfdən sosial mühitdə qadın-kişi bərabərliyi elan olunsa da, qadın orqanizminin zərifliyi və spesifikliyi nəzərə alınmalı, kişilərin cəlb olunduğu çətin və ağır işlərə qadınlar cəlb edilməməlidirlər. Qender assimetriyasını aradan qaldırmaq üçün dərin elmi araşdırmalar, geniş təbliğat, təşviqat işi aparmaq gərəkdir. Masallı, Göyçay, Zaqatala, Ağsu rayonlarında keçirilən sorğunun nəticələrinə görə respublikanın regionlarında qadınların problemi eyni deyil, əksinə müxtəlifdir. Belə ki, əgər Masallıda qadınların hüquqları ailədə və kollektivdə pozulursa da Zaqatalada ancaq ictimai-siyasi sahədə, Ağsu və Göyçayda təhsildə, peşə seçimində pozulur. Deməli qender assimetriyasının həlli istiqamətində rayonlarda müxtəlif yönümlərdə iş aparılmalıdır. Ümumiyyətlə, respublikamızın dünya birliyinə qovuşmasının zəruri tərəflərindən biri də bu ölkədə insan hüquqlarının qorunması, qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi, sosial ədalətin bərqərar olması, zorakılıq və assimetriyanın aradan qaldırılması, demokratik dəyərlərə və bəşəri sərvətlərə əsaslanan cəmiyyətin qurulmasıdır.
GİHAB-ın sosioloqu
XX əsrin sonunda insan üçün ailə və ailə həyatı nə deməkdir? Bu günlərdə uşağın olması - çətin məsələdir. Yəni bu gün pulun məsrəfi və sərbəst həyata atılması kimi mürəkkəb məsələ ilə üzləşirik. Nikah və uşağın doğulması varlılar üçün məgər Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|