Kitab bmt inkisaf Proqra?mn?n Gender Layih?sinin sponsorlugu il? n?sr oiunur
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ZƏRDÜŞTİLİKDƏ QENDER PROBLEMLƏRİ
Aynur Veysəlova aspirant
«Qabusnamə»də ailə və qender münasibətləri Şərqin Dünya ədəbiyyatına və mədəniyyətinə verdiyi töhfələrdən biri də «Qabusnamə»dir. «Qabusnamə» dünyanın acı-şirinini dadmış, saray və hakimiyyət çəkişmələri, ticarət hiyləgərlikləri, insan dəllallığının şahidi və iştirakçısı olmuş qoca bir atanın öz oğluna vəsiyyət və nəsihət kitabıdır. X-XI əsrlərə məxsus olan bu əsər qırx dörd fəsildən ibarətdir. Kitabın müəllifi Əmir Ünsürülməali Keykavus ibn İsgəndər ibn Vəsimgir ibn Ziyardır. «Qabusnamə»də müxtəlif həyati məsələlər öz əksini tapmışdır. Sözsüz ki, bizi daha çox ailə və qender münasibətləri maraqlandırdığı üçün diqqətimizi ona uyğun fəsillərə yönəldəcəyik. «Qabusnamə»nin 26-cı «Evlənmək haqqında» və 27-ci «Övlad tərbiyə etmək və onların qaydaları haqqında» fəsillərində kişi və qadınların (qız və oğlanların) yalnız ailədə ər, arvad, övlad kimi deyil, həmçinin bir insan kimi cəmiyyətdə mövqeyini və fəaliyyətini müəyyənləşdirir. Bir çox qərb mənbələri, Şərqdə qadın hüquqlarının aşağı səviyyədə olmasını qeyd edirlər. Müəllif yazırdı: «Övladın qız olsa, onu həyalı bir dayəyə tapşır, böyüyəndə ona bir müəllimə tut...» Bu onu göstərir ki, valideyn (xüsusilə ata) qızını sərbəst və özünəinamlı böyütməyə borcludur. İstər qız, istərsə də oğlan ailə qurduqda öz tərəf müqabilini dərindən öyrənməli, ona hər bir məsələdə etibar etməlidir. «Arvad ismətli, namuslu, dindar, evdar, ərini sevən, həyalı, ləmizkar, başıaşağı, üzüyola, əlidüz, malyığan olmalıdır. Beləsi gözəl olar». Ər haqqında isə belə deyirdi: «Adaxlı (ər) gözəlüz, əlidüz, təmizdin, təsərrüfatdan başı çıxan olmalıdır. Bilməlisən ki, o, qızının xərcini haradan və hansı yolla gətirir». Müəllif bütün dövrlər üçün maraqlı bir cəhətə də öz münasibətini bildirmişdir. Cəmiyyətdə istər qadınların (əsasən), istərsə də kişilərin sosial-mədəni münasibətlərində onlara və ailələrinə maneə olan cəhət qısqanclıqdır. O, əzəldən insanın mahiyyətində mövcuddur. Müəllif oğlunun timsalında kişilərə bu barədə öz fikrini belə çatdırmışdır: «Birdə çalış qısqanma, qısqanacaqsansa, heç evlənmə, çünki sənin qısqanclığın çox zaman zorla onu əyri yola getməyə məcbur edər. Lakin arvaddan şübhələnib onu qısqanmadan, pulunu ondan gizlətməsən və yaxşı saxlasan, allahın verdiyindən onu yaxşı dolandırsan, o sənə atandan, anandan və uşaqlarından daha mehriban olar. Sən özünə ondan daha yaxın, daha səmimi bir dost tapa bilməzsən». Burada müəllif eyni zamanda məsələyə insan psixikasında şüuraltı baş verəcək proseslərdən xəbər verir. Qısqanclıqla əlaqədar olaraq kişi və qadın keçirdikləri psixiki sartıntılar nəticəsində ailə həyatı üçün təhlükə yaradan düşüncəsiz hərəkətlər edirlər. Müəllifin fikirləri orta əsrlərdə qələmə alındığına baxmayaraq istər qender, istərsə də digər elm sahələri baxımından tədqiq edilməyə dəyər. «Qabusnamə» əsəri öz tədqiqatçılarının yolunu gözləyir.
GİHAB-ın tərcümə mərkəzinin sədri.
ZƏRDÜŞTİLİKDƏ QENDER PROBLEMLƏRİ
Zərdüştilik təlimi bəşəriyyət tarixində ilk monoteist təlimlərdən biri kimi meydana gəlmişdir. E.ə.I minillikdə dəmirin meydana gəlməsi ilə əlaqədar cəmiyyətdə yeni ictimai-siyasi hadisələr formalaşdı. Quldarlığın meydana gəlməsi ilə Zərdüşt peyğəmbərin yaşadığı cəmiyyət qullara və quldarlara bölündü. Bu cəmiyyətdə yaşayan insanların hüquqları tapdanaraq, onların taleyi təhlükə altında qaldı. Heç bir mülkiyyət və hərbi qüvvəyə malik olmayan bu hüquqsuz insan kütləsinin hüquqlarını müdafiə edən məhz Zərdüşt peyğəmbər oldu. Lakin bu yolda o çox böyük məhrumiyyətlərə və əzablara məruz qalmasına baxmayaraq, tutduğu haqq yolundan dönmədi. Bəşəriyyət tarixində ilk insan hüquqlarının carçılarından biri kimi tanınan Zərdüşt bir şəxsiyyət və Yaradanın iradəsini təmsil edən bir peyğəmbər kimi qadın və kişilərin bərabərhüquqluğunu təsdiq etdi. Buna görə o, Qatalar da onlaı bir-birindən ayırmayaraq, onları əsasən «ey insanlar» ifadəsi ilə səsləyir. Qadınlar da kişilər kimi azad iradə və azad seçki hüququna malik olduqları üçün öz əməllərinə görə məsuliyyət daşıyırlar. Onlar da kişilərlə bərabər Ahuranın Zərdüşt peyğəmbər vasitəsilə göndərdiyi «müqəddəs elmi» (spanta sasnaya) öyrənib etiqad etməyə və cəmiyyətdə öz xeyirxah fikir, söz və əməlləri ilə xeyir verməyə borcludurlar. Zərdüştilik ənənələrinə görə ilk qadın və kişi vahid bir candan ayrıldıqları üçün onların vəhdəti ailənin, cəmiyyətin, dövlətin yaranmasına səbəb olur. Bu strukturların qorunub saxlanması da məhz düzgün qadın-kişi münasibətlərindən asılıdır. Cəmiyyətdə istehsal əsasən kişilərin əlində olduğu kimi, dövlətin əsasını təşkil edən ailə isə qadınların əlindədir. Bunun üçün ailə və istehsal arasında tarazlığı mühafizə etmək üçün cəmiyyətdə buna müvafiq qanunlar olmalıdır. Zərdüşt peyğəmbər cəmiyyətdə sabitliyi, ədaləti bərpa edən bu qanunları məhz Qatalarda izhar etmişdir. Onun cəmiyyəti mütləq bir əqidəyə malik olan saf bir cəmiyyətdir. Orada qadınlar və kişilər arasında heç bir ayrıseçkilik yoxdur. Bu cəmiyyətdə insanlar yanlız öz imanlarına görə bir-birindən ayrılırlar. Zərdüşt peyğəmbər bununla belə onların vicdan azadlıqlarını müdafiə edir. « Mən evlənən qız və oğlanlara bu sözləri xatırlamaq üçün deyirəm: Vicdan və səylə Ali Fikrin həyatını anlayın! Qoy sizdən hər biriniz digərinizlə bu həqiqət yolunda yarışsın. Onu izləyənlər ali mükafata yetişəcəklər.» (Yasna 53.5) Zərdüşt peyğəmbər öz qızı Pouruçistanı Camaspaya ərə verəndə, ona öz ata məsləhətini bildirir: «Ey Haecataspa və Spitama nəslindən olan! Ey Zaratuştranın ən gənc qızı Pouruçista! Mən onunla sənin xeyir-duanı verib, səni xeyirxah fikir, həqiqət və müdrikliyə qovuşmağa, öz əql və qəlbinin ilahi düşüncəsiylə həmsöhbət olmağa çağırıram» (Yasna 53.3) Zərdüştün kürəkəni Camaspa isə belə deyir: «Atasının, ərinin və insanların yerini bilən, mömün qadın və kişilərdən olan, öz pak vicdanı ilə Müdrik Ahuranın Xeyirxah Fikrinin daima parlaq mükafatına layiq görülən və mənimlə əhd bağlayan o Pouruçistanı qəlbən sevəcəyəm» (Yasna 53.4) Zərdüşt peyğəmbər cəmiyyətdə və onun inşafında əxlaq və əqidəni ön plana çəkir. O, öz həyat yoldaşı Fraşaoştra Hvoqva haqqında belə deyir: « Əziz Fraşaoştra Hvoqva mənə Ahuranın istəyindən doğan öz pak vicdanının timsalı kimi aşkar oldu. Qüdrətli və Müdrik Ahura, ona həqiqətə qovuşub, həqiqətlə ucalmaq imkanı yaratdı» (Yasna 51.17) « Ey Fraşaoştra Hvoqva, sən də mənim kimi Ahuranın iradəsinə müvafiq olaraq, həqiqətin ilahi vəhdətlə müşayiət olunduğu, Xeyirxah Fikrin hakimlik etdiyi və Müdrik Ahuranın zənginlikdə yaşadığı yerə səadətlə addımlayırsan» (Yasna 4616) Ümumiyyətlə, söylənənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Zərdüştiliyin qender problemlərində insan amili əsas götürülmüşdür.
Zeynəddin Şabanov GİHAB-ın elmi katibi
Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|