Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 119 119 və istəklərini özünə məxsus üslubda, bədii təsvir vasitələri ilə əks etdirməsini xüsusi qeyd etmişdir. Mirzə İbrahimov yazmışdır: “aşıq poeziyasında xalq həyatının, xalq ruhunun başqa cəhətlərinin də – əmək, ictimai mübarizə və qəhrəmanlıq səhnələrinin də əks olunduğunu görməmək və ya bunların əhəmiyyətini azaltmaq olmaz. Əlbəttə, bu mövzuları da aşıq şeiri öz səpkisində, öz bədii ifadə üsullarına müvafiq işləmiş, çox zaman bədii mübaliğələrdən, rəmzlərdən, məkan və zaman şərtiliklərindən istifadə etmişdir” (10, 453). Aşıq yaradıcılığının real həyatı əks etdirməsi həm də özünü onda göstərir ki, ozanlar – aşıqlar orta yüzilliklərdən üzü bəri folklor nümunələrindən, gündəlik həyatda, xalq arasında işlənən bədii təsvir vasitələrindən, obrazlardan, söz ehtiya- tından bol-bol istifadə etmişlər. Onların əsərlərinin əksəriyyətinin mövzusu və süjet xətti də bilavasitə xalq həyatından alınmışdır. Bütün bunların nəticəsidir ki, aşıq yaradıcılığı xalqın bədii təfəkkürünün mühüm bir sahəsi kimi min bir tellə zəmanəyə, həyata bağlı olmuşdur. Lakin eyni zamanda aşıq yaradıcılığında realist ədəbiyyatın digər sahələrində olduğu kimi, real hadisə və təsvirlər xəyali, romantik ünsürlərlə çulğalaşmış şəkildə təqdim edilmişdir. Çünki aşıq yaradıcılığında insanın lirik məhəbbət duyğuları, eşqin, vüsalın sevinci, hicranın, ayrılığın iztirabları geniş şəkildə tərənnüm olunmuşdur. Müxtəlif dövrlərdə yaşamış aşıqların yaradıcılığını araşdırarkən, xüsusən də aşıq poeziyasında romantizm və realizm elementlərini müqayisəli təhlil edərkən realist ünsürlərin daha üstün olduğu görünür. Mirzə İbrahimovun fikrincə, bunun əsas səbəbi: “aşıq poeziyasının ən çox zəhmətkeş təbəqələrin, xalq kütlələrinin həyati və zövqi tələbləri ilə bağlı olmasıdır” (10, 459). Maraqlıdır ki, aşıq sənəti haqqında ilk ciddi tədqiqatlardan birinin müəllifi olan Məhəmməd Fuad Köprülüzadə də 1913-cü ildə yazdığı “Aşıq tərzinin mənşəyi və təkamülü” adlı məqaləsində bu cəhəti önə çəkmiş və xüsusi qeyd etmişdir ki, saray və zadəgan mühitində qəliz, xalq üçün anlaşılmaz ifadələrlə dolu qəzəl və qəsidələr dinlənildiyi halda, sadə insanların yaşadığı məhəllələrdə aşıqların qoşduğu dastanlar və qoşmaları oxunurdu (10, 459). Mirzə İbrahimovun fikrincə, aşıq poeziyası xalq həyatı ilə çox sıx bağlı olmasına görə, orta çağlardan başlayaraq yazılı ədəbiyyata – Azərbaycan şairlərinin yaradıcılığına məhz demokratik, realist meylləri gücləndirmək ruhunda güclü təsir göstərmişdir. Aşıq şeiri “xalq yaradıcılığı ilə yazılı ədəbiyyat arasında bir keçid, möhkəm bir körpü olmuşdur. O, bir tərəfdən xalq yaradıcılığına bağlanmış, o biri tərəfdən yazılı ədəbiyyata ... Onun kökləri, rişələri folklordan, xalq yaradıcılığından su içir ... Onun yazılı ədəbiyyata təsiri sayəsində isə həmin ədəbiyyatda xalq ruhu, xalq dili və ifadələri, realist meyllər daha da güclənirdi” (10, 459-460). Aşıq yaradıcılığında insanların gündəlik həyatı, yaşam tərzi, üzləşdiyi problemlər sadə xalq dili və ifadələri ilə bədii şəkildə əks olunmuş, lirik qəhrəmanın psixoloji durumu da real cizgilərlə təsvir edilmişdir. Aşıq poeziyasının, aşıq sənətinin mövzu dairəsi çox genişdir. O, lirik məhəbbət motivlərini, ədəbi-əxlaq PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 120 120 məsələlərini, siyasi-ictimai mövzuları işləməklə bərabər, insanın təbiətə münasibətini, məişətinin ayrı-ayrı real səhnələrini əks etmişdir. Doğma vətənin gözəlliklərinin tərənnümü, yazın gəlməsinin doğurduğu sevinc, təbiətin oyanması, ilin digər fəsillərinin xarakterik cəhətlərinin bədii əksi aşıq poeziyasında mühüm yer tutur. XVI əsrin görkəmli aşıqlarından olan Qurbaninin “Bənövşə” adlı qoşması bu baxımdan diqqətə layiqdir. Qoşma belə başlayır: Başına döndüyüm ay qəşəng pəri, Adətdir, dərərlər yaz bənövşəni. Ağ nazik əlinlə bir dəstə bağla, Tər buxaq altında düz bənövşəni. (12, 59) Bu nümunədə aşıq xalqımızın adətləri ilə dərindən bağlı olduğunu biruzə vermiş, əməkçi insanların səbirsizliklə gözlədikləri yazın, baharın gəlməsinin müjdəçisi olan və bununla hər kəsə sevinc gətirən bənövşəni vəsf etmişdir. XVII əsrdə yaşayıb yaratmış ustad aşıqlardan sayılan Abbas Tufarqanlının “Duman, gəl get” adlı şeiri də xalq həyatı ilə, insanların gündəlik qayğıları ilə sıx bağlıdır: Duman, gəl get bu dağlardan, Dağlar taza bar eyləsin , Nə gözlərim səni görsün, Nə könlüm qubar eyləsin. (5, 68) Gəraylının bu birinci bəndində payızın gəlməsi, duman, çiskin mövsümünün başlanması ilə əlaqədar insanların yaylağı tərk etməsi, dağların yalqız qalması aşığı kədərləndirmiş – “könlü qubar eyləmişdir”. Ümumiyyətlə, aşıq yaradıcılığında dağ mövzusu geniş işlənmişdir. Yalnız ona görə yox ki, torpaqlarının böyük hissəsi aran olan azərbaycanlı üçün dağ yayda səfalı yaylaqdır, sinəsi göz oxşayan yaşıl çəmənlikdir, çağlayan bulaqları, çeşmələri min bir dərdin dərmanıdır. Dağlar həm də xarici və daxili zülmkarlara qarşı mübarizə aparan xalq intiqamçıları üçün təbii sığınacaqdır, alınmaz qaladır. Aşıq poeziyasında dağ mövzusu insanın psixoloji aləmi, hissiyyatı ilə bağlı surətdə, həm də ictimai cəhətdən mənalandırılaraq tərənnüm edilmişdir. XIX əsrin məşhur aşıqlarından olan Dilqəmin “Dağlar” şeiri bu baxımdan xarakterikdir: Ziynətli nərgizdən, tər bənövşədən, Al, yaşıl geyinib şad olan dağlar. Gülab kimi axır zülalı sular, Dəhanlar ləzzəti, dad olan dağlar. Əsrlər boyunca baş verən qanlı müharibələr, ağır həyat şəraiti, mürəkkəb ictimai-siyasi və mədəni proseslər bütün bədii təfəkkürün, xalq yaradıcılığının müxtəlif sahələrinin, o cümlədən aşıq ədəbiyyatının keyfiyyətcə dəyişməsinə səbəb olmuşdur. Keçən müddət ərzində aşıq sənəti Azərbaycan xalq dilinin və yazılı ədəbiyyatımızın inkişafı, büllurlaşması zəminində inkişaf etmiş, dolğunlaşmışdır. XVI əsrdən etibarən daha aydın hiss edilən bu keyfiyyət dəyişikliyini M.İbrahimov belə səciyyələndirmişdir: “aşıq şeirinin ... məzmunundakı yenilik həyatda, zəmanədə, PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|