Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qızıl standartı
- Yamayka
- Maliyyə sistemlərinin tipləri.
göstərir. Yalnız milli pul vahidinin bütün dünyada əsas yaxud ehtiyat valyuta vahidi qismində tanınıldığı hallarda «valyuta sistemi» məfhumu ilə «pul sistemi» anlayışı bütövlüklə üst-üstə düşür. Aydındır ki, «pul» və «valyuta» tenninlərindən sinonim kimi istifadə olunması (buna isə nüfuzlu nəşrlərdə, o cümlədən dərsliklərdə rast gəlmək mümkündür) o qədər də düzgün deyil. Müasir zamanda «pul» məhdudiyyət qoyulmadan dövriyyə edən «pul vahidi» qismində universal mənasını getdikcə itirərək, yalnız daxildə dövretmə imkanına malik olduğundan və «valyuta» sözü «pul» sözünün hərfi mənasında başa düşüldüyünə görə, müəlliflərin çoxu onların bir-birindən fərqləndirilməsinin çətin olduğunu etiraf edir. Görünür ki, ifadə etdiklərimizin müə}q>^ən izahata ehtiyacı var. Uzun müddət ərzində (Orta əsrlərdən) Qərbi Avropa dövlətlərində puldan (valyutadan) ölkə daxilində və ondan kənarda istifadəsində heç bir fərq olmamışdır. Həmin şəraitdə həm «pul» və «valyuta», həm də «valyuta sistemi» və «pul sistemi» anlayışları bütövlüklə analoji idi. Daha dəqiq desək, «iki sistem» - dünya valyutasını və daxili dövriyyəni tənzimləyən pul sistemləri, ümumiyyətlə, mövcud olmamışdır. Tarixən birinci olaraq pul sistemi yaranmış və burada pulun universal daşıyıcısı kimi qızıl çıxış etmiş, tədavül prosesində, yəni mallar pula dəyişilərkən qızıl külçələrdən və sikkələrdən istifadə olunmuşdur. Qeyd etməliyik ki, müxtəlif formalarda olsa da, qızıl standartı sistemindən bir neçə minillik ərzində istifadə olmuşdur. Rəsmən, qızıldan pul qismində istifadə sistemi XVIII əsrdə Böyük Britaniyada yaradılmış, sonradan Fransada, İtaliyada, alman dövlətlərində, Rusiyada və
s. yayılmışdır. Bu sistemin beynəlmiləlləşməsinin səbəbi, güman ki, onun həmin dövrdə bazarın tələbatlarını təmin etməyə qadir olmasıdır. Zaman dəyişdikcə, yeni valyuta- maliyyə sistemlərinin meydana çıxmasına baxmayaraq, onlar da əbədi deyil. Qızıl
olunan dəyəri) əsasında mübadilə nisbətlərini müəyyən edirdi. Bretton- Vuds sistemi 1944-1971-ci illərdə mövcud olan, qızılın təsbit edilmiş dollar qiymətinə və təsbit olunmuş valyuta paritetlərinə əsaslanan valyuta rejimi idi. Yamayka sistemi 1976-cı ildən qüvvədə olan multi-valyuta standartıdır. Bu standart valyutaların rəsmi bərabərliyinə və hər bir ölkə tərəfindən mübadilə- məzənnə rejiminin müstəqil seçiminə əsaslanır. Beləliklə, iqtisadi tarixin müəyyən mərhələsində vahid olan valyuta yaxud pul sistemi iki hissəyə parçalandı:
1)
milli «valyuta altsistemləri» - vahid dünya təsərrüfatının fəaliyyət göstənnəsini təmin edən valyuta sistemi; 2)
milli təsərrüfatların və əhalinin müvafiq tələbatlarını ödəyən dövlət pul sistemi. Burada belə bir cəhət qeyd edilməlidir ki, beynəlmiləlləşmə indeksi yüksək olan açıq iqtisadiyyatda valyuta sistemi inkişaf etmiş xarakterdədir; bu sistem ölkənin getdikcə genişlənən xarici iqtisadi və başqa əlaqələrini bilavasitə təmin edir. Bu cür ölkələrin milli pul vahidi dünya ehtiyat valyutası statusuna malikdir; ölkənin pul sistemi isə onun valyuta sisteminə möhkəm nüfuz etmişdir və onunla ziddiyyətə girmir. Qapalı, avtargiya tipli milli təsərrüfatlarda valyuta sistemləri inkişaf etmiş təsisat kimi, ümumiyyətlə, yoxdur: milli iqtisadiyyatla dünya iqtisadiyyatı arasında institusional formada fəaliyyət göstərən daxili valyuta sistemi şəklində birləşdirici həlqənin olmaması səbəbindən, xarici iqtisadi əməliyyatlar hətta müəyyən dərəcədə mütəmadi və intensiv aparıldıqda belə, birdəfəlik əqdlər prinsipi üzrə həyata keçirilir. Buna müvafiq olaraq, milli pul sistemi də qapalı xarakter daşıyır. Dünya maliyyə sistemi (geniş mənada) - milli mali}^ə sistemlərinin tarixən təşəkkül tapmış həlqələrinin, habelə ssuda kapitalının beynəlxalq hərəkətində və maliyyə resurslarının digər yerdəyişmələrində iştirak edən, onların beynəlxalq səviyyədə razılaşdırılmış hüquq normaları və qaydaları (müqavilələr, sazişlər və s.) əsasında tənzimlənməsini həyata keçirən millətlərüstü (dövlətlərarası) təşkilatların və idarələrin məcmusudur. Maliyyə sistemlərinin tipləri. Dünyada maliyyə sisteminin 3 tipi mövcuddur və fəaliyyət göstərir: 1)
müvafiq milli qanunvericiliyin əsasında fəaliyyət göstərən valyuta münasibətlərinin təşkili formasıdır. Bu sistem ümumdünya valyuta sistemi ilə sıx bağlıdır və beynəlxalq müqavilələr, sazişlər nəzərə alınmaqla onun tərkib hissəsidir, onunla müvafiq maliyyə, ticari və başqa mexanizmlər vasitəsilə qarşılıqlı əlaqədədir; 2)
regional valyuta sistemləri - müəyyən qrupa daxil olan ölkələrin ərazisində müvafiq beynəlxalq (dövlətlərarası) müqavilələr və sazişlər əsasında həmin ölkələrin valyuta (pul) münasibətlərinin təşkili formasıdır. Onun bəzi elementləri Latın Amerikası, Afrika və Asiyada mövcud olsa da, hazırda yalnız 498 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|