Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müasir beynəlxalq təşkilatlar sırasında iki əsas tip fərqlənir: hökumətlərarası və qeyri-hökumət. Onların hər ikisinin rolu əhəmiyyətlidir: dövlətlərin həyatın müxtəlif sahələrində ünsiyyətinə, yaxınlaşmasıma və əməkdaşlığına şərait yaradırlar. Beynəlxalq hökumətlərarası təşkilat beynəlxalq hüquqa müvafiq olaraq yaradılır və hər hansı dövlətin, beynəlxalq ictimaiyyətin maraqlarına toxunmamalıdır. Onun yaradılmasının əsasında beynəlxalq müqavilə (konvensiya, saziş, protokol və s.) durur. Bu müqavilənin tərəfləri qismində suveren dövlətlər, son vaxtlar isə, həmçinin, hökumətlərarası təşkilatlar çıxış edir. İstənilən beynəlxalq təşkilatın yaradılmasının məqsədi dövlətlərin müəyyən sahədə səylərini birləşdirməkdir. BMT, demək olar ki, bütün sahələrdə dövlətlərin fəaliyyətini əlaqələndirir və onların arasında vasitəçi kimi çixiş edir. Bəzi hallarda dövlətlər beynəlxalq münasibətlərin ən çətin məsələlərinin müzakirəsini və barəsində qərar qəbul olunmasını onlara həvalə edir. Hər bir beynəlxalq təşkilatın müvafiq təşkilati strukturunun mövcudluğu onun daimi xarakterdə olmasını təsdiqləyir və bununla da, beynəlxalq əməkdaşlığın digər fonnalarından fərqlənir. Beynəlxalq təşkilatın mühüm əlaməti, onun təsis aktında təsbit edilən hüquq və vəzifələrinin olmasıdır. Beynəlxalq təşkilat öz səlahiyyətlərini aşa bilməz. Beynəlxalq təşkilatların digər tipi hökumətlərarası müqavilələr əsasında təsis olunmayan BQHT-dir. Bu təşkilatlar ən azı bir dövlət tərəfindən tanınmalı, amma fəaliyyətini ən azı iki dövlətdə həyata keçirməlidir. Bu cür təşkilatlar təsisat aktı əsasında yaradılır və hazırda onların sayı 8000-dən çoxdur. BQHT-lər müasir beynəl-xalq münasibətlərin bütün sahələrində fəal rol oynayır, çoxsaylı ölkələrdə işləyir. İstənilən tip beynəlxalq təşkilat fəaliyyət göstərdiyi sahədə müxtəlif problemlərin həlli məqsədilə yaradılır. İqtisadi və başqa problemlərin həlli üçün hazırda hər il 1000-dən çox konfrans keçirilir. Bu konfranslarda beynəlxalq müqavilələr işlənib hazırlanır və qəbul edilir, sazişlər bağlanır, beynəlxalq münasibətlərin konkret sahəsində əməkdaşlıq prinsipləri müəyyənləşdirilir.
22.4. BMT və onun qurumları, əsas funksiyaları və vəzifələri Həm üzvlük üzrə universallığı, həm də səlahiyyətinə aid olan problemlərə görə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) dövlətlərarası tənzimləmə sistemində ən mühüm rol oynayır. Nizamnaməsinə uyğun olaraq, BMT-nin qarşısındakı məqsədlər bunlardır: •
səbəb ola biləcək mübahisələri yaxud vəziyyətləri ədalətlilik və be3məlxalq hüquq prinsiplərinə müvafiq surətdə qaydaya salmaq yaxud həll etmək; •
əsasında xalqlar arasında dostluq münasibətlərini inkişaf etdinnək; •
hərtərəfli əməkdaşlığı həyata keçinnək, insan hüquqlarına hörmət və hamı üçün əsas azadlıqlar prinsipləri əsasında iqtisadi, sosial, mədəni və humanitar xarakterli beynəlxalq problemlərin həllinə yardım göstərmək; •
millətlərin qarşıya qoyduğu məqsədlərə nail olunması üçün etdiyi hərəkətlərin əlaqələndirilməsi mərkəzinə çevrilmək. BMT-nin ixtisaslaşmış qurumları olan BVF və Dünya Bankı qrupu, habelə ÜTT ümumdünya əhəmiyyətli təşkilatlara aiddir. BMT-nin beynəlxalq valyuta-kredit və maliyyə münasibətlərində birbaşa rolu məhduddur. BMT-nin strukturunda regional iqtisadi komissiyalar (Avropa İqtisadi Komissiyası, Afrika üçün iqtisadi Komissiya, Latın Amerikası və Karib dənizi hövzəsi ölkələri üzrə İqtisadi Komissiya, Asiya və Sakit Okean regionu ölkələri üçün İqtisadi Komissiya və s.), habelə funksional və xüsusi komissiyalar ayrıca blok şəklində təmsil olunmuşdur. Bu təşkilatlardan hər birinin konkret məqsədləri və vəzifələri var və onlar beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsinə real töhfə verir. 2005-ci ilin mayında dünya ictimaiyyəti qlobal inkişaf problemlərinin həllində aparıcı beynəlxalq forum olan BMT-nin 60 illik yubileyini qeyd etmişdir. BMT müasir dünyada əmin- amanlığın bərqərar olmasında böyük rol oynayır. İndi mövcud olan beynəlxalq hüquq normaları ilk dəfə onun Nizamnaməsində təsbit olunmuşdu. 654 22.5. BMT-nIn yaradılması 12 iyun 1941-ci ildə Londonda imzalanmış Bəyannamə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaradılmasına doğru ilk addım olmuşdur. Bəyannamədə antihitler koalisiyası üzrə müttəfiqlər «həm müharibə, həm də sülh dövründə başqa azad xalqlarla birgə işləmək» öhdəliyini qəbul edirdi. Həmin ilin avqustunda ABŞ Prezidenti F.D.Ruzvelt və Böyük Britaniyanın Baş naziri U.Çörçil Atlantik Xartiyası kimi məşhur olan sənəddə sülhün və təhlükəsizliyin qorunması məqsədilə beynəlxalq əməkdaşlıq prinsiplərinin məcmusunu təklif etdilər. Əlbəttə ki, bu zaman İkinci Dünya müharibəsinin qarşısını ala bilməmiş Millətlər Liqasının təcrübəsi nəzərə alınmışdı. 1942-ci ilin yanvarında «Ox» dövlətlərinə (Almaniya - İtaliya - Yaponiya) qarşı müharibə aparan 26 müttəfiq ölkənin nümayəndəsi Atlantik Xartiyanı dəstəklədiklərini bildirərək, 26 dövlətin Bəyannaməsini imzaladı. Bu sənəddə ilk dəfə rəsmi olaraq. Prezident Ruzvelt tərəfindən təklif edilmiş «Birləşmiş Millətlər» adından istifadə olunmuşdur. Sonra 30 oktyabr 1943-cü ildə Moskvada imzalanmış Bəyannamədə Sovet İttifaqı, Böyük Britaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları və Çinin hökumətləri sülhün və təhlükəsizliyin qorunması üçün tezliklə beynəlxalq təşkilatın yaradılmasına çağırdı. Bu məqsəd Amerika Birləşmiş Ştatları, SSRİ və Böyük Britaniyanın rəhbərlərinin 1 dekabr 1943-cü ildə Tehranda keçirilən görüşündə bir daha təsdiqlənmişdi. BMT-nin ilk konkret cizgiləri Vaşinqtondakı Dumbarton-Oks (Dumbarton Oaks) malikanəsində keçirilən konfransda müəyyənləşdirilmişdi. Məhz bu konfransda BMT-nm fəaliyyətinin əsas prinsipləri ifadə edilmiş, strukturu və funksiyaları müəyyən olunmuşdu. Yalta (Krım) konfransında Ruzvelt və Çörçil Ukrayna SSR-in və Belarusiya SSR-in BMT-də təsisçi dövlət qismində iştirakına razılıq vermişdi (bu addım 1944-cü ildə ikinci cəbhə açılanadək Almaniya ilə təkbətək müharibə apanmş SSRİ-yə hörmət əlaməti idi). Antihitler koalisiyasının rəhbərləri BMT-nin Nizamnaməsinin işlənib hazırlanması üçün 25 aprel 1945-ci ildə San-Fransiskoda Birləşmiş Millətlərin Konfransını çağınnaq qərarına gəldilər. BMT-nin yaradılması üzrə təsis konfransı 25 aprel - 26 iyun 1945-ci il tarixində ABŞ-da keçirilmişdi. Bu konfransın İkinci Dünya müharibəsi başa çatanadək çağırılması. Yerdə sülhü təmin edə bilən universal dövlətlərarası təşkilatın yaradılması məsələsi üzrə müttəfiqlər arasında qarşılıqlı anlaşma əldə 655 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|