Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
masında, habelə milli qüdrətin müxtəlif elementlərindən beynəlxalq arenada istifadəsində ənənəvi olaraq nəzərəçarpan rol oynamışdır. Dünyanın başqa ölkələrinin əksəriyyətinin xarici siyasəti ilə müqayisədə Amerikanın xarici siyasətində iqtisadi maraqların üstünlüyü həmişə daha parlaq təzahür olunmuşdur. Buna bir sıra şərtlər və vəziyyətlər; ABŞ-m uzun müddət ərzində dünyanın əsas güc mərkəzlərindən təcrid olunması, coğrafi şərait nəticəsində təhlükəsizliyin yüksək səviyyədə təmin edilməsi, amerikalılara xas olan, özünü xarici siyasətdə də büruzə verən ənənəvi praqmatizm şərait yaratmışdır. Avropada siyasi münasibətlər çox zaman iqtisadi əlaqələrdən çox öndə gedərək, müxtəlif ölkələrin iqtisadi maraqlarının irəliləməsinin bünövrəsini qoyurdusa, ABŞ üçün, əksinə, iqtisadi ekspansiyanın irəlidə olması və onun nəticələrinin müvafiq siyasi və hüquqi münasibətlər şəklində təsbit edilməsi xarakterik idi. Məşhur Amerika tədqiqatçısı D.Geddis qeyd edirdi; «İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ qlobal ekspansiya kursunu qəbul etmişdir».' Buna müvafiq olaraq, Amerikanın iqtisadi diplomatiyası müharibədən əvvəlki və sonrakı dövrlərin təcrübəsi nəzərə alınmaqla, bu geosiyasi kursun həyata keçirilməsinə istiqamətlənmişdi.
ABŞ-m İkinci Dünya müharibəsindən sonra iqtisadi ekspansiyasını izah edən çoxsaylı fikirlər mövcuddur. Ənənəçilərin əksərij^əti ABŞ-m özünün və Qərbi Avropa dövlətlərinin təhlükəsizliyin təmin olunması və demokratiyanın müdafiəsi ehtiyaclarına istinad edirlər; revizionistlər bunu kapitalizmin malların satış, ixrac və idxal bazarlarını genişləndimıək, investisiyaların müdafiə olunması zəruriliyi nöqteyi-nəzərindən izah edir, başqa sözlə, ekspansiyanın səbəblərinin yalnız iqtisadi maraqlardan yarandığını düşünürlər. Postrevizionistlər bir sıra əlavə amillərə, məsələn, tarixdə mövcud olmuş bütün böyük dövlətlər kimi, ABŞ-m da bu cür xarici siyasəti öz siyasi və iqtisadi sisteminin xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, məcburiyyət qarsısmda həyata keçirdiyinə əsaslanırlar. Onlar ekspansiyanı ABŞ-m vəzifəsi hesab edirlər. Amerikanın iqtisadi maraqlarının dəstəklənməsinə yönəlmiş konkret xarici siyasi aksiyalara dair çoxsaylı nümunələr göstərmək olar. Biznes maraqları ilə ^ Крвменюк В. Процесс международных переговоров. М., 2003. С. 47. 92
ABŞ-ın xarici siyasət proqramlarının üzvi vəhdət təşkil etdiyi artıq aksiomdur. Nəzəri baxımdan, iqtisadi qüdrət bir çox ənənəvi alətlərlə, o cümlədən hərbi qüvvə ilə müqayisədə xarici siyasətin daha əlverişli vasitəsinə çevrilmişdir. Müharibədən sonrakı onilliklərin təcmbəsi Amerikanın xarici siyasətinin bütün iri müvəffəqiyyətlərinin möhkəm iqtisadi bünövrəyə istinad etdiyini göstərir. Belə ki, müharibədən sonrakı dövrdə beynəlxalq münasibətlərin bütövlükdə uğurlu hesab edilə bilən sisteminin formalaşması siyasətinə iqtisadi tərkib hissəsi kimi Qərbi Avropa ölkələri üçün Marşall planı, Yaponiya üçün sabitləşmə proqramı, Amerikanın kapital qoyuluşlarının Latın Amerikasında genişlənməsi, BVF, GATT, BYİB kimi nüfuzlu beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar sisteminin yaradılması daxil idi. Müasir ABŞ-da xarici iqtisadi siyasətin və iqtisadi diplomatiyanın mürəkkəb, şaxələnmiş mexanizmi yaradılmışdır. Burada ABŞ-ın Dövlət Departamenti və Ticarət Nazirliyi mərkəzi yer tutur. ABŞ Ticarət Nazirliyi dövlətin xarici iqtisadi siyasətinin işlənib hazırlanması prosesinin əsas iştirakçısıdır, ticarət naziri Beynəlxalq Ticarət üzrə Komitənin (ВТК) üzvüdür. Bu komitə xarici ticarət sahəsində əsas sahələrarası əlaqələndirmə orqanıdır, onun tərkibinə tutduğu vəzifəyə görə dövlət katibi, habelə kənd təsərrüfatı, ticarət, əmək və maliyyə nazirləri, ticarət nümayəndəsinin qərarına əsasən başqa nazirliklərin və idarələrin vəzifəli şəxsləri daxildir. Ticarət Nazirliyi çərçivəsində ABŞ-ın xarici ticarət sahəsində ən mühüm məsələlərini həll etmək səlahiyyəti verilmiş iki struktur bölməsi; Beynəlxalq
Onlara ABŞ ticarət nazirinin müavinləri rəhbərlik edir. BTİ ticarət üzrə danışıqların hazırlandığı və keçirildiyi dövrdə ABŞ ticarət nümayəndəsinə analitik yardım göstərilməsini təmin edir, çoxtərəfli və ikitərəfli ticarət müqavilələrinin yerinə yetirilməsinə, habelə ABŞ-ın antidempinq qanunvericiliyinə və kompensasiya rüsumlarının tutulması üzrə iddiaların qaldırılması işləri ilə bağlı qanunvericiliyin tələblərinə riayət olunmasına nəzarəti həyata keçirir. BTİ Amerika ixracına nəzarəti milli maraqlara uyğunluq, milli təhlükəsizlik tələblərinə cavabvermə, strateji materialların satışının qarşısının alınması mülahizələri baxımından həyata keçirir. BTİ, həmçinin, ABŞ-ın İsrailə münasibətdə xarici ticarət siyasətinin həyata keçirilməsi məsələləri ilə məşğuldur. 93 Ticarət Nazirliyinin fəaliyyətinin ən vacib istiqamətlərindən biri milli infrastrukturun möhkəmləndirilməsi və mühafizəsi sayəsində ABŞ-m dünya bazarlarında rəqabət qabiliyyətinin güclənməsinə yardım göstəmıəkdir. Milli iqtisadiyyatın bütün infrastrukturu: zavodlar, fermalar, özəl müəssisələr, universitetlər, yəni ölkə iqtisadiyyatını yaradan və iş yerlərinin mövcudluğunu təmin edən bütün obyektlər Ticarət Nazirliyinin diqqət mərkəzindədir. Yuxarıda qeyd olunan strateji xətt öz əksini bir sıra konkret proqramlarda tapmışdır. ABŞ Ticarət Nazirliyinin əsas proqramlarını sadalayaq: 1)
ABŞ Prezidentinin milli ixrac strategiyasının həyata keçirilməsi; bu məqsədə nail olmaq üçün BTİ müdafiə tədbirləri də daxil olmaqla, ticarət sisteminin möhkəmləndirilməsi və ona yardım göstərilməsi üzrə işlər görür; 2)
ticarətdə sərbəstliyin və ədalətin təmin olunması məqsədilə ticarət qanunvericiliyinə riayətə və ticarət müqavilələrinin yerinə yetirilməsinə nəzarət edir; 3)
ticarətə (xüsusilə də yeni yaranan bazarlarda) yardım göstərilməsi üzrə tədbirlərin gücləndirilməsi və institusional təsbit olunması; bu məqsədlə BTİ işgüzar əməkdaşlığın genişləndirilməsi üzrə komitələr və birgə komissiyalar fonualaşdırır, mallarını Qərbi Avropanın inkişaf etmiş ölkələrinin, Yaponiyanın və Kanadanın bazarlarına ixrac edən Amerika şirkətlərinin sayının artırılmasına istiqamətlənmiş tədbirlər həyata keçirir; 4)
olaraq yenidən qurulması; bu işdə əsas rolu Amerika şirkətləri və hökumət idarələri ilə birlikdə aşağı riskli ixrac müqavilələrinin sayının artmasına və yüksək riskli müqavilələrinin sayının məhdudlaşdırılmasma yardım göstərən İxrac Nəzarəti Bürosu oynayır; 5)
proqramlarının səmərəli fəaliyyətinin təmin olunması; ABŞ-ın milli təhlükəsizliyinin və xarici siyasətinin müdafiəsi; ikili təyinatlı materialların, kimyəvi silahların yayılmasının qarşısının alınmasına yardım göstərilməsi; terrorizmə qarşı mübarizənin dəstəklənməsi; ictimai təhlükəsizlik maraqlarının qorunması; 6)
müdafiə sənayesi sahələrinin konversiyasına yardım göstərilməsi; 7)
Amerikanın iqtisadi siyasətinin cəmiyyət tərəfindən, o cümlədən beynəlxalq səviyyədə müdafiə olunması; 94 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|