L a n q u L i y e V Mütəhərrik və əyləncəli oyunlar Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin , «2011»-ci IL tarixli saylı əmri ilə dərs
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
IV FƏSİL Mütəhərrik oyunların növləri, xarakteristikası və meydana gəlməsi PLAN 4.1. Mütəhərrik oyunların növləri 4.2. Mütəhərrik oyunların pedaqoji xarakteristikası 4.3. Oyunların ictimai-siyasi hadisə olaraq meydana gəlməsi 4.4. Oyun fiziki tərbiyənin mühüm vasitəsi kimi 4.5. Azərbaycan mütəhərrik oyunları milli mədəniyyətimizin tərkib hissəsidir 4.6. Milli mütəhərrik oyunların təsnifatı ƏDƏBİYYAT 1.E.F.Acalov. Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişaf tarixi. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1985-ci il. 2.A.M.Nəbiyev. El nəğmələri xalq oyunları. Bakı, Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı, 1988-ci il. 3.H.H.Ağayev, S.S.Hüseynov. Azərbaycan uşaq mütəhərrik oyunlar. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1989-cu il. 4.B.S.Quliyev. Fiziki tərbiyənin nəzəri-metodik və praktik işlərinin əsasları. Bakı, «ADPU» nəşriyyatı, 2010-cu il. 5.Uroki fiziçeskoy kulğturı v IV-VI klassax (Q.P. Boqdanovanın ümumi redaktəsi ilə). Moskva, «Prosvehenie» nəşriyyatı, 1979-cu il. 6. Fiziçeskaə kulğtura v şkole. Metodika urokov v 4-8 klassax (Z.İ.Kuznetsovanın redaktəsi ilə), Moskva, «Prosvehenie» nəşriyyatı, 1972-ci il. 72 IV FƏSİL Mütəhərrik oyunların növləri, xarakteristikası və meydana gəlməsi 4.1. Mütəhərrik oyunların növləri Fiziki tərbiyənin mühüm vasitələrindən biri də oyunlardır. Oyun uşaqların əqli və fiziki cəhətdən inkişafına, əxlaq və əmək tərbiyəsinə müsbət təsir göstərir. Uşaq oyunda necədirsə, böyüyəndə də elə olacaqdır. Uşaqlar oyun vasitəsilə hərəki fəaliyyətə və müəyyən hərəkətlərin icrasına düşüncəli surətdə yiyələnə bilirlər. Mütəhərrik oyunlar vəziyyət və şəraitdən asılı olaraq adamın vəziyyətdən tezliklə çıxmasına kömək göstərir, cəldliyi, çevikliyi, sürəti inkişaf etdirir, fiziki cəhətdən təkmilləşməyə zəmin yaradır (Xüsusən o, yarış formasında keçiriləndə). Oyun uşaqlara kollektivdə özünü necə aparmaq qaydasını öyrədir, öz şəxsi mənafeyini ümumi mənafeyə tabe etdirmək vərdişi aşılayır. O, həm də iradəli, hünərli olmağı tərbiyə edir, düzgün və müstəqil hərəkət etməni öyrədir. Oyunlar uşaqlarda dərketmə qabiliyyətini yüksəldir, onların gündəlik əlaqədə olduğu canlılarla tanış edir. Oyun həm də tərbiyə vasitəsi olub, nitqin, zehnin inkişafına kömək edir, təşəbbüskarlığı yüksəldir, gümrah və çevik olmağa təsir göstərir. Oyunlar hər bir xalqın tarixi keçmişi ilə, yaşadığı cəmiyyətin quruluşu, inkişafı, mahiyyəti, məqsədi və onun qarşısında duran vəzifələrlə sıx əlaqədar olub böyüməkdə olan nəslin həyat dönəmi, hərəkətverici, ruhlandırıcı, gücü və qüdrətlidir, həm də şəxsiyyətyönümlü formalaşmasının mənbəyidir. Oyunlar bir mənalı deyil, çoxşaxəli səciyyə daşıyır, ictimai-siyasi, sosial, mənəvi məqsəd güdməklə, eyni zamanda bütöv bir xalqın, millətın, dövlətin və onları özündə cəmləşdirən sivill mədəni hərəki vasitələrdən hesab edilir. Oyunların çoxmənalılığı tarixi keçmişi əks etdirməsi, döyüş və mübarizə səhnələrini təsvir etməsi, güc, cəldlik, çeviklik, dözümlülük nümayiş etdirməsi, nəticə, məqsədyönümlü olması və tarixi 73 məqamlarla yanaşı, yer adı ilə, göy cisimləri və idman rekordları, yüksək idman nəticələri ilə də əlaqədardır. Məsələn, «qədim oyunlar», «olimpiya oyunları», «idman oyunları», «qaçışla», «tullanmaqla», «atmalarla», «tullamalarla», «maneələri dəf etməklə», «müdafiə olunmaqla», «hücum etməklə», «sərrast atıcılıqla» «dırmanmaqla», «dırmanıb aşmaqla» oyunlar və s. Qeyd etməliyik ki, oyunların çoxmənalığı yalnız söylənilənlərlə tamamlanmır, müstəqil fikir söyləməyi və düşünməyi, sərbəst həyat tərzi sürməyi, fəal həyat mövqeyi tutmağı aşılayan oyunlarda vardır. Bunlarla bərabər, sərbəst yaradıcılıq və tədqiqatçılıq, axtarıcılıq qabiliyyətini inkişaf etdirən, təbiətlə, həyatla bağlı olan faktları toplayıb təhlil etmək, ümumləşdirmək, sinif yoldaşları və müəllimi ilə ortaq bir məxrəcə gəlməyi, nəticə çıxarmağı bacarmağa kömək edən müxtəlif növ, rəngarəng, olduqca maraqlı, uşaq və yeniyetmələr tərəfindən sevilən, dönə-dönə oynanılan, aktiv istirahəti, gəzintini və səyahəti təmin edən oyunlarda mövcuddur.Yadda saxlamaq lazımdır ki, hərəki oyunlarla bərabər, şagirdlərin idrak fəallığını artıran, onların zehnini inkişaf etdirən, təlimdə mənimsəmənin sürətini artıran, fizika üzrə habelə riyazi, memarlıq, inşaatçılıq qabiliyyətlərinin formalaşmasında yardımçı olan əyləncəli oyunlara da rast gəlmək mümkündür. Asudə vaxtın şən və gümrah keçməsi üçün otaq içində oyunlar, yığma fiqurlar, cəlbedici attraksionlar, tapmacalar və yanıltmaclar da vardır ki, bütün bunlar bilavasitə olsa da şagirdlərin həyat üçün vacib olan qabiliyyətləri (çevikliyi, iradə möhkəmliyini, gücü, cəldliyi, davamlılığı və s.) inkişaf etdirir, idrak fəaliyyətinin daha da yüksəlməsinə səbəb olur, həyata mübarizliyini artırır. Oyunların təhlili nəticəsində belə bir qənaətə gəlmək olur ki, bir çoxlarının düşündüyü kimi O sadəcə olaraq oyun deyil, ümumbəşər mədəniyyətinin elementini təşkil etməklə insanların həyatının ayrılmaz hissəsi kimi onu inkişaf etdirmiş, formalaşdırmış, cəmiyyətin mahiyyəti və vəzifələrindən irəli gələn məqsədə istiqamətləndirmişdir. Oyunlar həyat dönəmində ictimai quruluşun daimi marağı və mənafeyi çərçivəsində olmuşdur. Bu həm siyasi və həm də iqtisadı baxımdan özünü təsdiqləmişdir. Oyun vasitəsi ilə cəldlik və çevikliyə, dözümlülüyə, ibtidai hərbi-döyüş texnikasına yiyələnir, güc, təcrübə toplayıb onların tətbiqinə müvəffəq olmaq məqsədi ilə cəhdlər göstərməyi öyrənir, gərgin vuruş səhnəsini yaratmaq ondan baş çıxarıb qalib gəlmək, başqalarına əyani nümunə olmaq və s. vətənpərvərlik, 74 vətənə bağlılıq, onun uğrunda canından keçmək kimi hazırda çox vacib olan hərəki və mənəvi keyfiyyətlər aşılanır və formalaşdırılır. Bundan əlavə, oyun bütün yaşlardan olan əhalinin səhhət sağlamlığının möhkəmləndirilməsində, vətənin hücum və müdafiə qüdrətinin artırılmasında yardımçı vasitələrdən saylır. Oyun zamanı ağıl işlətmək, vaxtında, düzgün olaraq və yerli-yerində ani bir cəldlik, çeviklik və məharətlə fəndləri yerinə yetirmək, çətin maneələrin qət edilməsi məqsədinə çatmaq da mümkündür. Nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, müvafiq maneələr qoymaqla tədricən onların sayını artırmaqla nəinki, oyunun təsirliliyini, məqsədyönlülüyünü daha da artırmaq, hətta hərəki bacarıq və vərdişlərin təkmilləşdirilməsinə də tez bir müddətdə nail olmaq mümkündür. Həyat üçün cəlbedici və daha faydalı olan oyun və oyun növləri də vardır. Bura gözlənilmədən istiqaməti dəyişməklə yeriş, qaçış və hoppanmalar, yerində durmaq, güclə müqavimət göstərmək, ümumi və xüsusi inkişafetdirici və müxtəlif ritm və templə icra olunan oyunlar daxildir. Oyunları təxminən müstəqil 3 növə ayırmaq olar: 1) Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|