L a n q u L i y e V Mütəhərrik və əyləncəli oyunlar Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin , «2011»-ci IL tarixli saylı əmri ilə dərs
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.3. Oyunların təşkili yolları
Oyun müəllimin rəhbərliyi altında uşaqların fiziki hazırlığı nəzərə alınmaqla keçirildikdə o, daha faydalı olur. Elə buna görə də oyun keçirilərkən uşaqların yaş xüsusiyyətlərini, onun məzmununu, təşkili və keçirilmə yollarını, tədris idman bazasını nəzərə almaq lazımdır. Oyun keçirilərkən onun nə məqsədlə təşkil edildiyini, oyunun qaydalarına əməl etməyin əhəmiyyətini, intizamı necə gözləməyi uşaqlara öyrətməli, başa salmaq, anlatmaq vacibdir. Oyunun keçirilməsi uşaqlar üçün ürəksıxıcı olmamalı, o, bütün uşaqların fəaliyyət göstərməsi şəraitində aparılmalı, bundan ötrü müəllim həmin oyuna qabaqcadan hazırlaşmalı, metodik yolları, qaydaları özü üçün dürüstləşdirməlidir. Oyunun təşkilində deyilənlərə riayət edilməsi onun maraqlı keçməsinə səbəb olur, bu uşaqlar üçün daha çox faydalıdır. A.S.Makarenko bu münasibətlə deyir: «Gələcək xadimin tərbiyə olunması oyunu rədd etmək deyil, bu oyunu yaxşı təşkil etməkdən ibarət olmalıdır. Oyunu elə təşkil etmək lazımdır ki, o, oyun olaraq qalsın, lakin həmin oyunda gələcək işçinin və vətəndaşın keyfiyyətləri tərbiyə olunsun» 3 . Oyun elə bir pedaqoji prosesdir ki, burada uşaqların xarakter xüsusiyyətlərini daha tez öyrənmək olur. Yəni bu prosesdə onların həm yaxşı cəhətləri, həm də nöqsanları tez üzə çıxır. Müəllim oyun seçərkən onun məzmununa xüsusi diqqət yetirməlidir. Elə oyunlar seçilməlidir ki, bu uşaqların sağlamlığına, fiziki inkişafına, həmin sahədə bacarıq və vərdişlərin aşılanmasına kömək etsin. Bu oyunlar, həm də uşaqlara bədən tərbiyəsi və idman üzrə biliklər əldə edilməsinə zəmin yaratsın, nəhayət, uşaqlarda yüksək əxlaqi-iradi keyfiyyətlər aşılasın. Eyni zamanda müəllim məzmunlu, rəngarəng oyun seçməkdə, oyunları səmərəli, düzgün keçməkdə və ona rəhbərlikdə 3 А.С.Макаренко. Сечилмиш педагожи ясярляри, «Азярбайъан мяктяби» журналынын няшри, сящ. 378. 69 yüksək pedaqoji ustalıq nümayiş etdirməlidir. Oyun vaxtı şagirdlər arasında vəzifə bölgüsü apararkən onların fərdi xüsusiyyətlərini, hərəkət və təşkilatçılıq qabiliyyətini nəzərə almalıdır. Təkcə qüvvətli, hərəkətli fiziki inkişafa malik uşaqlar deyil, həmçinin zəif uşaqlar da oyuna fəal cəlb olunmalı və nəzarətdə saxlanılmalıdır. Müşahidələr göstərir ki, bəzi müəllimlər oyun vaxtı həmişə diribaş, zirək, təşkilatçı uşaqlara vəzifə verir, onların gücündən maksimum səviyyədə istifadə edirlər. Utancaq, o qədər də təşkilatçılıq qabiliyyəti olmayan və fiziki cəhətdən zəif inkişaf etmiş uşaqlara isə heç bir vəzifə tapşırmırlır. Onlar bir növ deyilənlərə riayət etməklə, itaətkar olmaqla öz işlərini bitmiş hesab edirlər. Əlbəttə, işin bu cür təşkilini nöqsanlı saymaq lazımdır. Bilməli və yadda saxlamalıyıq ki, oyun prosesində bütün uşaqlar fəallıq göstərməli, oyun zamanı tələb olunan əsil Azərbaycan vətəndaşına məxsus ən yüksək mənəvi keyfiyyətlər fərq qoymadan bütün məktəblilərə aşılanmalıdır. Məktəbdə keçirilən digər tədbirlər kimi öyrədilən oyun da hamı üçün hərtərəfli tərbiyəedici xarakter daşımalıdır. Xüsusən, gənclərin bütün tərbiyə, təhsil və təlim işlərinə xidmət etməli, onlara Vətənə məhəbbət hissi, düzlük, doğruçuluq tərbiyə etməlidir. Oyunda öyrədilən yer, havanın temperaturu və s. də nəzərə alınmalıdır. Qızmar günəş altında oyunların təşkili və keçirilməsi məsləhət görülmür. Bu günvurmaya, istivurmaya səbəb ola bilər, bədəncə zəif olan şagirdlərin xəstələnməsi ilə nəticələnər. Oyunun səmərəli təşkili və keçirilməsi üçün lazım olan əşyaların, meydançanın qabaqcadan nəzərdən keçirilməsi, oyunların oyunun keçirilmə şəraitinə üyğunlaşdırılması da əsas şərtdir. Oyunu başlamazdan əvvəl top, ağac, bayraq, hoppanma üçün iplər və s. qabaqcadan hazırlanmalı və müvafiq yerdə təmiz və səliqəli saxlanmalı, qorunmalıdır. Oyun prosesində sanitariya-gigiyena işlərinə də diqqət edilməlidir. Uşaqlar təmiz, səliqəli geyinməli və dırnaqların uzanmasına yol verməməlidirlər. Bunlarla bərabər, idman zalları, məktəbyanı meydança lazım olmayan əşyalardan təmizlənməli, qaydaya salınmalı və mühafizə olunmalıdır. Oyunun səmərəli təşkili və keçirilməsində müəllimin oyunun məzmunu, məqsədi, adı, oyunun gedişi və qaydaları haqqında uşaqlara 70 aydın məlumat verməsi də vacib şərtdir. Oyun qurtardıqdan sonra onun yekunlaşdırılması, oyun zamanı buraxılmış nöqsanların aşkara çıxarılması və şagirdlərin nəzərinə çatdırılması da təlim-tərbiyə işinin səviyyəsini yüksəldir. Xüsusilə oyun zamanı ayrı-ayrı uşaqların rəğbətləndirilməsi, intizama riayət etməyənlərin intizama dəvət olunması ilə əlaqədar pedaqoji cəza tədbirlərindən düzgün surətdə istifadə edilməlidir. İntizamı pozan uşaqların oyundan kənar edilməsinə qətiyyən yol verilməməli, əksinə intizama dəvət etmək məqsədilə onlara xəbərdarlıq etmək və oyunda onların fəal iştirakını təmin etmək lazımdır. Nadinc uşaqların oyundan kənar edilməsi dərsin ümumi intizamına mənfi təsir göstərməklə yanaşı, həm də onların təlim-tərbiyəsinə arzuolunmaz zərbə vurur. Qeyd etmək lazımdır ki, I-IV siniflər üçün təkmilləşdirilmiş bədən tərbiyəsi proqramında mütəhərrik oyunların uşaqların həyatındakı rolu nəzərə alınaraq onlar, məzmun etibarı ilə daha da zənginləşdirilmişdir. Proqramdakı oyunlar yuxarıda sadaladığımız bütün əxlaqi-iradi keyfiyyətlərin uşaqlarda inkişaf etdirilməsinə yönəldilmişdir. Çox fərəhləndirici haldır ki, ibtidai siniflərin proqramına ilk dəfə olaraq bu yazının müəllifi tərəfindən 23 Azərbaycan xalq mütəhərrik oyunları seçilib daxil edilmişdir. Bu oyunlar məqsədinə və uşaqların fiziki hazırlığına görə seçilmiş, qruplaşdırılmış, metodikasında məqsədəuyğun bəzi dəyişikliklər edilmiş, sonra isə məktəb təcrübəsində sınaqdan keçirilərək tədris proqramına daxil edilmişdir. İlk təcrübələr göstərir ki, proqrama daxil edilmiş Azərbaycan xalq mütəhərrik oyunları da digər oyunlar kimi ibtidai sinif müəllimlərimiz tərəfindən daha yaxşı qarşılanmışdır. Uşaqlar bu oyunları oynamaqdan yorulmur, onu könüllü, düşüncəli surətdə yerinə yetirirlər. Başqa oyunlar kimi həmin oyunlar da uşaqların hərtərəfli və ahəngdar inkişafına müsbət təsir edir. İndi isə bədən tərbiyəsi və sinif müəllimlərinə metodik kömək məqsədilə həmin oyunların əhəmiyyətini və pedaqoji məziyyətlərini şərh etmək istəyirik. Şübhəsiz ki, bu müəllimləri öz işinə daha məsuliyyətli yanaşmağa sövq edəcək, onları öz işlərini bədən tərbiyəsi və idman sahəsində qarşıya qoyulmuş vəzifələrin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsinə daha da ruhlandıracaqdır. |