Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu üzrə suallar
- _____________________________________________________ Təsərrüfat proseslərinin qloballaşması, dünya miqyasında yayılma dərəcəsi
- _____________________________________________________ Xarici birbaşa kapital qoyuluşlarının hərəkəti göstəriciləri
114 gəlirlərinin azalmasına səbəb olur. Aparılan qiymətləndirmələrə görə, kommunikasiya sistemlərinin yaxşılaşdırılması MDM-i 4% artıra bilər.
1. Təsərrüfatın inkişafı, informasiyalaşdırma və nəq- liyyatın səviyyələri arasındakı nisbətlər nə cürdür? 2. XX əsrin ikinci yarısında elektrik rabitəsinin hansı əsas növləri yaranmışdır? 3. Təsərrüfatın inkişafında informasiyalaşdırmanın rolunu səciyyələndirin. 4. Dünya nəqliyyat sisteminin səciyyəvi cəhətlərini izah edin.
115 Fəsil 6 _____________________________________________________ İstehsalın və kapitalın qloballaşması
Dünya təsərrüfatının yaranması və inkişafı məhsuldar qüvvələrin, istehsal amillərinin ayrı-ayrı dövlətlər çərçivəsindən kənara çıxmasını nəzərdə tutur. İqtisadiyyat elmində bu proseslər müxtəlif, lakin bir-biri ilə sıx bağlılığı olan, dünya təsərrüfatı sisteminin inkişafında müxtəlif mərhələləri ifadə edən beynəlmiləlləşmə və qloballaşma məfhumları ilə adlandırılır.
Milli təsərrüfatların beynəlmiləlləşməsi, ilk növbədə, beynəlxalq bazarların inkişafı ilə bağlıdır. O, mübadilə və istehlakın beynəlxalq sahəsini əhatə edərək, dövlətlərarası iqtisadi münasibətlərin bütün formalarının inkişafının əsasını təşkil edir. Sahibkarlıq fəaliyyətinin
qarşılıqlı əlaqələrinin güclənməsi prosesidir. Milli təsərrüfatların beynəl- miləlləşməsi hələ sənaye inqilabı, əmtəənin ölkənin daxili ehtiyac- larından artıq həcmdə istehsal edilməyə başlanması dövründən inkişaf etməyə başlamışdır. Göstərilən proses beynəlxalq əmək bölgüsünü dərinləşdirmiş, bu isə, öz növbəsində, milli təsərrüfatların qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyəti üçün zəmin yaratmışdır. Mübadilə və istehlak sahələrinin inkişafı beynəlxalq iqtisadi infra- strukturun, o cümlədən nəqliyyat şəbəkəsinin, rabitənin, informasiyanın yaradılması ilə müşayiət olunurdu. Beynəlxalq ticarət əlaqələrinin təşəkkül tapması ödəniş münasibətlərinin yaranmasına, ssuda kapitalının beynəlxalq miqyasda hərəkətinə səbəb oldu. Maşın texnikasının, nəq- liyyat vasitələrinin, rabitənin təkmilləşdirilməsi müxtəlif ölkələrdə təcrid olunmuş istehsalları BƏB-in üstünlüklərinə uyğun olaraq yerləşdirməklə, istehsal prosesini müxtəlif mərhələlərə ayırmağa imkan yaratdı. Bu, sahibkarlıq kapitalının beynəlxalq miqyasda hərəkəti nəticəsində mümkün oldu. İstehsal dünya, qlobal təsərrüfat üçün zəmin yaratmaqla, bilavasitə beynəlmiləlləşdi. Bu mövqedən yanaşıldıqda, milli təsərrüfatların qloballaşması
məkanda istifadə olunduğu şəraitdə beynəlxalq məhsuldar qüvvələrin, istehsal amillərinin yaradılması və istifadəsi başa kimi düşülməlidir. Dünya miqyasında yayılma ayrı-ayrı şirkətlər tərəfindən başqa
116 dövlətlərdə sahibkarlıq obyektlərinin yaradılmasında və müxtəlif milli təsərrüfatlar arasında istehsal əlaqələrinin dövlətlərüstü formalarının inkişafında təzahür olunur. Bu halda dünya təsərrüfat sistemində qarşılıqlı əlaqələr daimi, dayanıqlı və çoxtərəfli xarakter alır. İqtisadi həyatda beynəlmiləlləşmə və qloballaşma prosesləri bir- biri ilə qarşılıqlı əlaqədə baş verdiyinə görə, çox vaxt bu terminlər dəqiq fərqləndirilmir və qloballaşma deyildikdə iqtisadi, yaxud dövlət sərhədləri ilə bölünmüş bazarların məkan baxımından birləşməsi və ya beynəlmiləlləşmənin müəyyən dövrdə ən yüksək dərəcəsi nəzərdə tutulur. Başqa sözlə, qloballaşma - vahid dünya bazarının yaranması prosesidir. Belə halda qloballaşmanın əsas xüsusiyyətləri beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması, BXKQ-nın genişlənməsi və milli sərhədləri aşıb keçən nəhəng maliyyə axınlarının meydana çıxması ilə əlaqələndirilir. Qloballaşma, dünya miqyasında yayılma proseslərinin təhlili dünya təsərrüfatı sisteminin vahidliyini, burada milli təsərrüfatların rolunu, habelə bu prosesin milli təsərrüfatların vəziyyətinə göstərdiyi təsiri müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Təsərrüfatçılığın qloballaşması prosesi təhlil olunarkən mütləq və nisbi göstəricilərdən istifadə olunur. Bu göstəricilər ilk növbədə xarici kapital tərəfindən nəzarət olunan müəssisələrdə sahibkarlıq, ssuda kapitalının hərəkəti və istehsalla əlaqədardır. Qeyd olunmalıdır ki, dünya təsərrüfatı bütövlükdə və onun tərkib hissələri dinamik, daim inkişaf edən kateqoriya olduğuna görə, təhlil məqsədləri üçün istehsal amillərinin (kapitalın, əmtəənin, işçi qüvvəsinin) beynəlxalq hərəkətinin nisbi göstəriciləri daha münasibdir.
İstehsal amillərinin planetar miqyasda formalaşması prosesinin əsasını sahibkarlıq kapitalının (əsasən, birbaşa kapital qoyuluşlarının) hərəkəti təşkil edir. 3-cü fəsildə qeyd etdiyimiz kimi, XX əsrin ikinci yarısında kapitalın birbaşa investisiyalar formasında ixracı kəskin surətdə (1960-1980-ci illərdə 7,6 dəfə, 1980-2000-ci illərdə 16,4 dəfə) artmış, onların məcmu həcmi isə MDM-ə nisbətdə 1980-ci ildəki 6,5%-dən 2006-2008-ci ildəki 28,1%-dək yüksəlmişdir. XBKQ-nin əsas obyekti inkişaf etmiş ölkələr (yığılan həcmin 70%-i) olmuşdur. Beynəlxalq istehsal əsasən iki rayonda - Qərbi Avropada və Şimali Amerikada
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|