LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

Canlı

Bir təpe başında, yanında köpək; Xan, naib 

əlindən  çəkərək  aman;  Yanıqlı-yanıqlı  ça­

lırdı  tütək...  (A.Şaiq);  SƏRDAR  Gorus 

naçalnikinden  başlayıb..  Tiflisdeki  sərdara 

qədər  padşaha  hey  xəbər  yazılır..  (S.Rə­

himov), 

canlı bax diri 

cansağlığı bax sağlamlıq 

CANSIXICI Hər şey cansıxıcıdır (M.İb­

rahimov); ƏTTÖKƏN Sonra olavolor baş­

landı. Cansıxıcı, əttökən olavolor... (Ş.Qur­

banov); QƏMAVƏR Badkubənin qəmavər 

işlərindən qaçıb bir qədər təsəlli tapmaq istə­

dim,  o  da  belo  çıxdı;  YEKNƏSƏQ  (məc.) 

Dərədə çayın boğunuq və yeknəsəq uğultu­

sundan başqa bir səs eşidilmirdi (M.Hüseyn); 

YEKRƏNG  (məc.)  [İblis:]  Səni  pək  alda- 

tıyor  hissiyyat;  Öylə  yekrəng  olaraq  keçsə 

həyat (H.Cavid). 

cansız bax arıq 

cantıraq bax kök 1 

canyandıran bax səyli 

canyandıranlıq bax səy 

CARİ (vəziyyətə dair) Səttarxan.. qısa ola­

raq cari vəziyyət və gələcək vəzifələr haq­

qında  danışmaq  üçün  Əli  Səhlanlıya  söz 

verdi (A.Makulu); HAZIRKI [Qızıl Arslan 

Toğrula:]  Sənə  çox  gözəlcə  məlumdur  ki, 

hazırkı hökmdarlıq atamız Eldənizin qılıncı 

və rəhmətlik anamız Türkan xatunun tədbir­

ləri sayəsində düzəlmişdir (M.S.Ordubadi); 

İNDİKİ  Nə  edəsən  ki,  Safo  indiki  ağır 

vəziyyətini.,  özü  üçün  səfalı  bir  aləm  kimi 

görürdü (S.Rəhimov), 

cariyə bax qarabaş, xidmətçi 1 

carlamaq bax calamaq 2 

carubkeş bax süpürgəçi 

CASUS Ən satqın casus sənsən (M.Hü­

seyn);  AGENT  Agentlər  qayığı  Qaraşəhər 

körpüsündə gözləyirmişlər (A.Şaiq); ŞPİON 

[Veli  Hüseyn:]  Bu  nə  sözdür,  biz  məgər 

şpionuq? (Ə.Haqverdiyev).

CASUSLUQ [Alo:] Demək casusluq ey­

ləyirmiş it oğlu! (S.Rəhimov); ŞPİONLUQ 

[Mozalan:] Hər yerdə gördünüz səy edin,

66

Cavanlaş(n)nıaq

çalışın, verin, şpionluq eləməlidir eləyin... 

(Anar); AGENTLİK.

CAVABDEH (bir işə məsul olan) [Mir- 

hadi:] Allah eləmemişken sənə bir şey olsa, 

qol-qıçm sınsa, day men cavabdeh deyiləm 

(H.Abbaszadə); CAVABDƏHƏNDƏ [Mol­

la  Qafar:]  Hər bir  gəda bir mərəkə açacaq, 

Molla Qafar cavabdəhəııdə olacaq... (S.Rə- 

himov); MƏSUL Mirzağa [Cemileni] isti­

rahət  evinin  bir  xidmətçisi  və  ya  məsul  bir 

işçisi zənn etdi (S.Hüseyn).

CAVABDEHLİK Təmirin bütün cavab­

dehliyi Ümidin üzərində idi (B.Bayramov); 

CAVABDƏHƏNDƏLİK  Ümumun qarşı­

sında danışdığı cavabdəhəndəlik onu ancaq 

belə  tərpənməyə  məcbur  edirdi  (S.Rəhi­

mov); MƏSULİYYƏT Haşım bəyin özü ol­

duqca  qaba  bir  adamdı., heç bir məsuliyyət 

duymazdı  (Çəmənzəminli), 

cavabdəhəndə bax cavabdeh 

cavabdəhəndəlik bax cavabdehlik 

cavahir(at) bax daş-qaş 

CAVAN  Oğlan,  sən  uşaqsan,  cavansan 

hələ;  Yenicə  cisminə  düşüb  vəlvələ 

(M.P.Vaqif);  CAHİL  (dan.)  [Nənəxanım:] 

Qoy cahildir gəzsin! (Çəmənzəminli); GƏNC 

Mən  vücudca  qocalsam  da  qəlbim  gəncdir 

(A.Şaiq);  MALAY  (köhn.)  (Balaqardaş:) 

..Senin  bir  malay  nökərin  var  idi,  o  necə 

oldu?  (N.Vəzirov);  NÖVCAVAN  ..Ahi- 

səhərimdən  asibü  zərər;  Qorxuram  yetişə, 

növcavan,  sana  (Q.Zakir);  YENİYETMƏ 

Uzunboylu,  yeniyetmə,  növcavan;  Məni  bu 

dərdlərə salan oynasın (M.P.Vaqif).

CAVANLAŞ(N)MAQ Xeyli cavanlaşır... 

er də ki ancaq; Belə şux arvada əsir olacaq 

(M.Rahim);  Yaşadıqca  cavanlana,  enlənə; 

Bir hicabda, bir pərdədə əylənə (M.P.Vaqil); 

CAHILLAŞMAQ Çünki kerbəlayı Hatəm- 

xan gözləri çıxarılan, daha doğrusu, gözləri 

torpaqlanan  Hacı  Səfıqulunun,  onun  oğlu 

Səyavuşun, yaxud dağ boyda pristav sayılan 

Talıbxanm  kökünə  düşməkdən  çəkinirdi, 

bir gecə Göyərçinin iştiyaqmda olub cahil- 

laşmaq,  cavanlaşmaq  arzusunda  olsa  da 

qorxurdu (S.Rəhimov); GƏNCLƏŞMƏK

---

Cavanlıq

[Eldar İsmayıllı:] Mən gəncləşmək, bundan 

sonra on, iyirmi, belke də otuz il yaşamaq... 

Mən gəncləşdiyimi hiss edirdim, mən, mən 

gəncləşirdim... (M.Hüseyn). 

cavanlıq bax gənclik 

cavid bax ölməz 1 

cavidani bax cavid 

caydaq bax ucaboylu 

caydaqlanmaq bax uzanmaq 2

1. CAYNAQ (quşlarda) Basqın etdi bir­

dən-birə; Soxuldu el torpağına; Qırğın saldı 

o  ellərə;  Aldı  quzğun  caynağına  (A.Şaiq); 

QAYNAQ  (məh.)  O  necə  quş  idi  qayada 

səkər;  Qaynağı  neştərdir,  qanımı  tökər... 

(Xəstə Qasım).

2. CAYNAQ (heyvanlarda) [Tülkü] qabaq 

caynaqlan  ilə  torpağı  eşib  tökdü  (İ.Hüm- 

mətov); CIRNAQ Tülkü yenə bir möhkəm 

gərnəşdi,  amaqları  ilə  torpağı  eşələdi 

(İ.Hümmətov).

cazibədir bax cazibəli 

CAZİBƏLİ  (hamını  özünə  cəlb  edən) 

O, yalnız indi yəqin etdi ki, Gülcamal, füsun­

kar bir mələk qədər cazibəli görkəmi ilə qa­

pıya  gəlməyəcək  (M.Hüseyn);  CAZİBƏ­

DAR Gözləri nə qədər cazibədar idi (Ə.Qa- 

sımov);  CƏLBEDİCİ  [Ruzbeh:]  Tutaq  ki, 

mən sabahkı xoş güzəran naminə, sizin tə­

səvvür etdiyiniz kimi gələcək cəlbedici mən­

zərə naminə bütün varlığımla nifrət etdiyim 

və  nifrətlərini  duyduğum  adamlarla  sazişə 

gəldim...  (M.İbrahimov);  CƏZBEDİCİ 

O, yetişmiş gözəl bir qız kimi cəzbedici idi 

(S.Vəliyev);  DİLFİRtB  (kl.əd.)  [Şeyx 

Senan:] O bulutlar nə, öylə rəngarəng?! Bu 

nə  qüdrət!  Nə  dilfirib  ahəng!  (H.Cavid); 

MƏLAHƏTLİ Bu məlahətli baxışlar quzu, 

ceyranda  olur  (Ə.Vahid);  SEVİMLİ  Onun 

ən  gözəl  və  sevimli  xüsusiyyətlərdən  birisi 

zahiri görünüşündə olan məhcubluğu, hoya- 

lılığı .. idi (M.S.Ordubadi).

CEHİZ  [Turac:]  Demək,  özünə  əlaltın­

dan  cehiz  düzəldirmişsən?  (İ.Əfəndiyev); 

DƏDƏMALI (ınəh.) [Molla Nəsrəddin:] Bu 

qızılları  ki,  sayırdım,  o  menim  arvadımın 

dədəmalısıdır (M.N.let.); DƏDƏVERDİ

Cəfəng(iyat)

(məh.) Ay balam, o, arvadın dədəverdisidir 

(S.Rəhimov); QALAN (köhn.) Qalan haq­

qında fikrini öyrənmək istədik, qızlarını qa- 

lansız  ərə  verməyəcəyini  söylədi  (Çəmən­

zəminli).

CEYRAN ...Söz qoşub ceyranın qara gö­

zünə;  Dincini  aldmmı  bir  göy  çəməndə? 

(S.Vurğun); AHU İttifaqən, bir gün gəlmə­

yib  ahu;  Aldı  yoldaşların  canını  qayğu 

(Q.Zakir);  ÇÖLLƏR  QIZI  (şair.)  Ovçu 

insaf elə, keçmə bu düzdən! O çöllər qızım 

ayırma bizdən; Qoyma ağrı keçə ürəyimiz­

dən;  Qoyma  öz  qanma  boyana  ceyran! 

(S.Vurğun). 

cəbərut bax əzəmət 1 

CƏBHƏ Odur səni oğul kimi cəbhələrdən 

keçirən;  Odur  sənə  əlləriylə  abu-həyat  içi­

rən  (M.Rahim);  CƏDƏLGAH  Bizi  bu  cə- 

dəlgaha; Atar-atmaz anamız; Başlar mühi­

tinizdə;  Coşmaya  fırtınanız  (M.Müşfiq); 

DAVA  MEYDANI  Gültəkin  deyir:  “Mən 

hələ  indiyə  qədər  dava  meydanında  basıl­

mamışam,  hansı  igid  mənimlə  vuruşmada 

qalib gəlsə, mən onunam..” (Çəmənzəminli); 

MÖVQE Moskva müdafiəsinin şanlı gün­

lərində bir mövqeyimiz üzərinə onlarca tank 

gəlirdi  (M.Hüseyn);  VURUŞMA  MEY­

DANI  Evlərin  damma  çıxmış  alagözlü, 

şümşadboylu qızlar., mahnı oxuyub vuruşma 

meydanına  yola  düşənlərə  xeyir-dua verir­

dilər (M.Hüseyn).

I CƏBR (riyaz.), HESAB

II cəbr bax güc 

cəbrən bax güclə 

cəbri bax məcburi 

cədəlgah bax cəbhə 

cədid bax təzə

cəfa bax əzab; zəhmət 2 

cəfakar bax zalım 

cəfalı bax əzablı

CƏFƏNG(İYAT) Vəliyev onun [Xələfin] 

yazdığını  oxuyub  cəfəngiyat  adlandınnış, 

ondan “ağlını toplayıb adam kimi” işləməyi 

tələb  etmişdi  (Y.Şirvan);  BOŞ  DANIŞIQ 

[Kəlbiyev:] Bu quyu barədəki boş danışıqlar

67

---