LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar
Yüklə 6,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çoxalmaq ZƏNGİN Tobiət zəngindir, o, yoxsul deyil; Tobiət insana səxavətlidir.. (B.Vahabzade). ÇOXALMAQ [Nəbi:] Yoxsullar ürəkdən verib ol-olo; Bizə qoşulsunlar, çoxalaq, ar taq; Keçsin əlimizə bu ana torpaq (S.Rüs təm); ARTMAQ Menşeviklər, kadetlər xo- sunlaşır dostyana; Göbələklər artan kimi, hər gün artır, çoxalır (R.Rza); ÇOXLAŞMAQ [Qurbaneli:] Yarım aydan sonra çöl işlərini qurtararlar və suvaq düşər, onda şagirdlərin çoxlaşar (N.Norimanov); ZAİD OLMAQ O açıldıqca qapanmaqda idi sənətimiz; Gün bəgün zaid olurdu qəmimiz, möhnətimiz (M.Ə.Sabir); BOLLAŞMAQ. ÇOXALTMAQ ..Çoxalır səhrada gediş- gəliş do (S.Vurğun); ARTIRMAQ [Səlimə:] Biz Qartallı dərodə onun nəslini artırmalıyıq (İ.Əfəndiyev); BOLLAŞDIRMAQ Kan kan... su çıxarıb çörəyi bollaşdırmaq.. istə yirdi (S.Rəhimov). çoxbilmiş bax hiyləgər çoxbilmişlik bax hiyləgərlik çoxdanışan bax naqqal ÇOXLU (həddən artıq çox) Meşədə çoxlu heyvan və quş var idi (S.S.Axundov); AĞILLI-BAŞLI [Tarverdi:] Görüm o birisi sandıqda nə var. Amma böyük sandıqdır, yəqin ki, bunun içində ağıllı-başlı mal var (M.F.Axundzadə); DƏRYA QƏDƏR Dəıya qədər derdim var; Ona dərmanmı yetər? (Ə.Cavad); BİR KİTAB [Mürşüd:] İnci, axı mən evdə sənə bir kitab söz danışdım (M.Rahim); BİR YIĞIN Cavan oğlan birinci otaqda əyləşib, qabağındakı bir yığın kağız ları birbəbir oxuyur, dəftərə yazırdı (Ə.Haq verdiyev); BOL Taxıl yaxşı bitmişdi, bol məhsul gözlənilir (M.İbrahimov); BOLLU Əvvəl - bir, sonra - iki, sonra - üç... onların kirayə xərci ilə bollu pul qazandığım deyir dilər (M.İbrahimov); BOLLUCA Bizim de
bağçamız olar (S.Vurğun); ÇOXLUCA [Məmmədhəsən əmi:] Xudayar bəy emin [eşşəyi] aparacaq şəhərə, orada ona çoxluca arpa verəcək (C.Məmmədquluzadə). 82
1. ÇOXLUQ, BOLLUQ 2. çoxluq bax əksəriyyət ÇOXMƏNALI (sözlərin bir neçə məna bildirməsi) Çoxmənalı sözlər bu və ya başqa bir əşyanın, hadisənin, prosesin, keyfiyyətin və s. adını ifadə edən müəyyən səs tərkib lərinin başqa bir əşyada, hadisədə, prosesdə, keyfiyyətdə olan oxşar əlamət və s. vəzifə nin adını ifadə etməyə keçməsi ile əmələ gəlir (N.Məmmedov, A.Axundov); POLİ-
sından əmələ gələn başqa menalar onun məna çalarlığı adlanır və belə sözə çoxmə-
nada işlənə bilməsi deməkdir. R.A.Budaqov isə haqlı olaraq yazır: Polisemiya sözün forma və məzmun vəhdətini pozmur (M.A.Şireli- yev, Z.İ.Budaqova).
sözü); AXSAQ Axsaq eşşək yorğa gedər (Ata. sözü); TAYTAQ (dial.) Dəmirçi Mah mudun oğlu taytaxdı (ADDL); TOPAL Topal eşşəklə karvana qarışma (Ata. sözü),
mək üçün biçarə Paşa bəy bir çomaq götürüb, paltoya çırpdı, toz qalxıb, duman kimi ətrafı tutdu (Çəmənzəminli); DƏYƏNƏK [Qulu:] Əliqulu divandan elə qorxur, necə ki it dəyə
bir toppuz endirirdilər (H.Seyidbəyli). ÇOŞQA Üçüncüsünün əlində balaca bir çoşqa çır-çır çığırırdı (M.Hüseyn); DONUZ BALASI Müsəlmanlar qurban bayramında qoyun-quzu tədarük edən kimi, bunlar bay ram süfrəsinə düzmək üçün donuz balasını və toyuqları büryan etməyə hazırlaşırlar (M.İbrahimov).
sonra biz hər istirahət günü xizək gəzinti- sinə çıxırdıq. Qarda, çovğımda da gedirdik (Ə.Vəliyev); BORAN Başqa cür keçərdi həyatım qışda; Boranda, çovğunda, qarda, yağışda (S.Rüstəm); BURAĞAN Bürüyür ortalığı tül kimi bir incə duman; Qarı birdən sovurur göylərə müdhiş burağan (A.Şaiq); FIRTINA (dənizə də aid olur) Gəlib keçir başımızdan fırtınalar; Dilə düşür hər rüz- garm bir sövdası (S.Vurğun); QASIRĞA,
bir ötən quşam; Fırtınalar, qasırğalar quca ğında doğulmuşam (S.Vurğun).
lunu verib, çıxdım çölə və mənimlə bərabər bir neçə nəfər çıxdı (Ə.Haqverdiyev);
vo bir azdan sonra Yusif başqa qaraçılarla bərabər içəri girdi (S.S.Axundov); DIŞARI
nini meşin xalçanın üstündən götürüb dışarı çıxartdılar (M.S.Ordubadi); EŞİK Nökər çıxdı eşiyə (C.Məmmədquluzadə). 2. çöl bax səhra 3. çöl bax tarla 4. çöl bax düzongah çöldonuzu bax qaban çöllü bax köçəbə ÇÖLPİŞİYİ (vəhşi pişik) Meşədə onun en yaxın dostu quşlar olduğu kimi, ən böyük düşməni də quşları tələf edən mal-qaraya soxulan canavar, tülkü, çaqqal, çölpişiyi və dovşan kimi ziyançı heyvanlar idi (A.Şaiq);
elə deyir bir çömçə tök (C.Cabbarlı); AB- GƏRDƏN [Salamov:] Küt oğlu küt, yenə başladı qrafinkə həzrətləri. Yox, bir abgər- dən həzrətləri (C.Cabbarlı). çönmək bax dönmək 1 ÇÖR-ÇÖP Kiminin bu dəryada gördüyü çör-çöp olur; Kimi də dibindəki incilərə vurulur (B.Vahabzadə); XƏS (kl.əd.) Bənd olub nakəsə el çəkmə bu Şaiqdən, aman;
Nə rəvadır tuta gövhər yerini xar ilə xəs (A.Şaiq); VƏLİM Bir bağ vəlim tapammır biçarə yandıra; Möhtacdır özü və əyalı həra rət (M.Ə.Möcüz).
tunca biz sənə çörək verrik (M.F.Axund- zadə); LOĞMA Yemə namərd loğmasın, Seyyid (S.Ə.Şirvani); ƏKMƏK Qaldı ey nimdə əski bir köynək; Tapmadım gündə bir yavan əkmək (M.S.Ordubadi); ƏPPƏK [Ziba xanım:] Sənin bacm xəsislikdən pen diri şüşəyə qoyub çöldən əppək batırır, elə oldu ki, əlli-altmış tümənlik nimtənə sənin arvadına sovqat göndərdi? (M.F.Axundzadə); ƏTMƏK (köhn.) [Azər:] Hər əməkdən çıxı- yorkən ətmək; Böyle arsızca dilənmək nə demək? (H.Cavid); NAN (arx.) Vətənim verdi mənə namii-nəmək; Vətəni, məncə, unutmaq nə demək? (A.Səhhət); PƏPƏ/
kinə baxıb bəratül-qol yazmaq, hamamlara girib su hovuzlarına baş çəkmək, çörəkçi
hamısı dilmancm vəzifəsi idi (M.S.Ordu badi); ŞATIR Şatırsan, bişirmək, satmaq karındır; Qazanc senin deyil, sahibkarındır (M.Rahim); ÇÖRƏKBİŞİRƏN.
qırmızı şirin çuğundur; Yekə bir palıddan daha yoğundur (R.Rza); PAZI [Nataşa:] Bu gün sizə bir pazı şorbası bişirmişəm ki, bəyə nəcəksiniz (A.Şaiq); ZILX (dial.) Kələmlə badımcan, pomidorla istiot, köklə zılx, kar tofla boranı elə səliqə ilə əkilmişdi ki, bax dıqca baxmaq istəyirdim (Ə.Vəliyev). Çuğundur 83 Yüklə 6,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|