M. A.Əhmədov, H. M. Məhəmmədli
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 55 ~ Şəkil 2.4. Süni intellekt sistemlərinin sturukturu və komponentləri Bu halda söhbət dilin modelindən (lüğət və qrammatikadan) istifadədən gedir və demək olar ki, predmet sahəsi barədə biliklərdən istifadə edilmir. Onu da qeyd edək ki, təbii danışıq dilində ünsiyyət sistemləri sual-cavab sistemlərindən fərqli olaraq dilin modelində predmet sahəsi barədə biliklərə də malik olurlar. Mükəmməl intellektual informasiya axtarış sistemlərinin strukturuna göstərilən üç sistemdən əlavə biliklərin yığılması və toplanması ilə məntiqi qərar qəbul etmə alt sistemləri də daxil edilə bilər ki, bu da son nəticədə intellektual informasiya axtarış sisteminin funksional imkanlarını və intellektual səviyyəsini daha da genişləndirir. ~ 56 ~ 2.3.2. İntellektual tətbiqi proqram paketləri İntellektual tətbiqi proqram paketləri aşağıdakı alt sistemlər toplusundan ibarətdir: monitor, ünsiyyət sistemi, VB və BB, tətbiqi məsələlərin planlaşdırılması, tətbiqi proqram və proqram modulları kitabxanaları, funksional semantik şəbəkə, paylanmış V və BB –na icazə verilən müdaxilələrin təmin edilməsi və məsələlərin kollektiv həlli vasitələri. Bu sistemin sadələşdirilmiş variantına ünsiyyət sistemi və VB, BB daxil olmaya bilər. Intellektual tətbiqi paket proqramları imkan verir ki, istifadəçi öz məsələlərini proqramlaşdırma proseslərinə müdaxilə etmədən həll etsin. Bu halda proqramlaşdırma planlaşdırıcı – proqram vasitəsi ilə hazır proqram modulları toplusundan (həllini tələb edən predmet sahəsinə aid olan) avtomatik şəkildə həyata keçirilir. BB funksional semantik şəbəkə şəklində realizə olunur və iki növ düyünlərlə yaradılmış işarəli qrafla təsvir olunur. Düyünlərdən biri hesablanan məsələlərin parametrlərini, eyni zamanda ilkin verilənləri təsvir edir. Parametr düyünləri digər düyünlərlə riyazi əlaqələrlə birləşirlər. Intellektual tətbiqi proqram paketləri texniki sistemlərin blok- modul prinsipi ilə avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində səmərəli istifadə olunur. Bu tip sistemlərin inkişafının növbəti mərhələsində riyazi modelin özünün qurulması avtomatlaşdırılır. Belə ki, istifadəçi öz professional dilində layihələndirilən sistemin yazılışını formalizə edir və sistem tərəfindən avtomatik olaraq riyazi model qurulur. Bu halda sünii intellektin təsvir formalizmlərindən, xüsusən də predmet səviyyəsində biliklər bazasının yaradılması üçün freymlərdən istifadə edilir. Bu da öz növbəsində predmet səviyyəsində sistemin modelini funksional semantik şəbəkə şəkilində riyazi modelə avtomatik çevrilməsini təmin edir. Göstərilən hallarda ünsiyyət sistemi sadələşdirilmiş sxem şəklində qurulur, lüğət və standartlaşdırılmış ifadələri (menyu) formulə etmək funksiyasını yerinə yetirir. İstifadəçi bunlardan ~ 57 ~ istifadə edərək dialoq rejimində layihələndirilən sietemin strukturunu və hesabi məsələni formalizə edir. 2. 3.3. Hesabi-məntiqi sistemlər Hesabi-məntiqi sistemlər aşağıdakı alt sistemlər toplusundan ibarətdir: monitor, ünsiyyət sistemi, V və BB və sünii intellekt sistemlərinin strukturundakı 8-dən 12-yə qədər olan alt sistemlər toplusu. Hesabi-məntiq sisteminin sadələşdirilmiş variantında ünsiyyət sistemi və BB, VB alt sistemləri olmaya bilər. Hesabi-məntiqi sistemlər intellektual tətbiqi proqram paketləri sistemlərinin inkişaf etmiş variantıdır və proqramlaşdırma, layihələndirmə, elmi tədqiqatlar və s. məsələlərin paylanmış şəkildə kollektiv həlli funksiyalarını həyata keçirir. Intellektual tətbiqi proqram paketləri süni intellektin elə bir monosistem sinifidir ki, burada bir və ya bir neçə istifadəçi sistemdə toplanmış deklorativ və prosedur biliklərdən istifadə etməklə öz məsələlərini həll edirlər. Ümumi bir məsələni kollektivdə (məsələn planlaşdırma, layihələndirmə və s.) həll etdikdə, biliklər, vərdişlər, klavikasiya və cavabdehlik mütəxəsislər və ya mütəxəsis qrupları arasında alt sistemlər kimi paylanmış şəkildə olur. Odur ki, ümumi məsələnin alt məsələlərə böldükdə layihənin idarəedici mərkəzi kollektivin bu xüsusiyyətlərinin əsas kimi qəbul edir. Odur ki, ümumi məsələnin müvəffəqiyyətlə həlli üçün və mütəxəssis qruplar arasında, hən də qruplarla mərkəz arasında təşkilati (iearxiyalı tabe olunan) və informasiya qarşılıqlı əlaqələri təşkil olunmalıdır. Məsələlərin paylanmış həlli geniş yayılmış komputer şəbəkələrində verilənlərin emalından prinsipial şəkildə fərqlənir. Belə ki, bu halda multi sistemlərlə deyil monosistem çərçivəsində məsələ həll edilir. Qeyd edək ki, böyük həcmli məsələlərin həllində şəbəkəyə qoşulmuş istuifadəçilərə öz komputerlərinin resursları kifayət etmir. Onda şəbəkənin hesablama maşınlarının resursları hesabına istifadəçi üçün virtual komputer yaradılır ki, onun da ~ 58 ~ məhsuldarlığı istifadəçinin xüsusi komputeri ilə müqayisədə daha yüksək olur. Multisistemlər, o cümlədən paylanmış süni intellekt sistemləri özlərini hesabi-məntiqi sistemlər kimi göstərir və ekspert monosistemlərindən təşkil oluna bilərlər. 2.3.4. Ekspert sistemləri Süni intellekt sistemlərinin strukturuna əsasən “ənənəvi” ekspert sistemi aşağıdakı alt sistemlər toplusundan ibarətdir: monitor, ünsiyyət sistemi, biliklərin toplanması və idarəolunması sistemi, B və V bazaları, məntiqi qərar qəbuletmə sistemi, izahetmə və icra sistemləri. Ekspert sistemləri insanın-ekspertin mühakimələrinin bilik və texnikasını istifadə edən komputer proqramlarıdır. Ekspert sistemlərinin digər insan-maşın sistemlərindən fərqləndirən əsas xüsusiyyət onların alt sistemlərinin tərkibində izahetmə alt sisteminin olmasıdır. Izahetmə sistemi “ necə” və “ nə üçün” suallarına cavab verməklə istifadəçini bu və ya başqa qərarların çıxarılmasına gətirib çıxarır. Bu alt sistem istifadəçinin təbii tələbatı tələblərində özünə inamlılığını təmin edir. Onu da qeyd edək ki, izahetmə alt sistemi olmadıqda sistem iki eyni qiymətli qəbul olunmayan alternativlərə cavab verməlidir: alınmış nəticəyə etimadsızlıq nəticəsində komputerin inkar edilməsi; komputerin qəbul etdiyi həllərin həmişə düzgün olduğuna etimadlılıq olmaqla, bütün məsuliyyətin düzgün olmayan qərarlarda cavabdehliyin riyaziyyatçıların və komputerin adına yazmaq. Ekspert sistemlərində sünii intellektin xüsusi formalizmləri – məntiqi – linqvistiq modellər (MLM) əsasında qurulmuş modellərdən istifadə olunur. Göründüyü kimi, ekspert sistemləri biliklərə oriyentasiya olunur və təbii ki, biliklərlə manipulyasiya edir, yəni biliklər üzərində emal əməliyyatlarını yerinə yetirir. Beləliklə ekspert sisteminin qərarlarının insanın əqli fəaliyyətinin nəticəsi olduğu üçün Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|