MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UĢağın psixi inkiĢafında oyunun rolu
- Ġdrak prosesləri və nitqin inkiĢafı.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
221 221
221 221
221 221
221 221
221 olaraq ilk yaĢ “böhranı”, “üç yaĢın böhranı” özünü büruzə verir. UĢaq “mən” kəlməsini iĢlətməklə özünün müstəqilliyə olan meylini büruzə verir; onda mənlik Ģüurunun ibtidai forması müĢahidə olunur. Bununla da uĢaq böyüklərdən asılı olsa da müstəqil hərəkət etməyə, “mən özüm” - deyə Ģəxsi fəallıq göstərməyə baĢlayır. UĢağın psixi inkiĢafında ilk “yaĢ böhranı” böyüklərlə qarĢılıqlı münasibət zamanı tərslik, inadkarlıq, höcətlik kimi neqativ keyfiyyətlər halında diqqəti cəlb edir. UĢağın müstəqil olaraq öz tələbatını ödəmək cəhdi, özünü baĢqa adamlarla mü- qayisə etməsi, böyüklərin verdiyi tələblərdən boyun qaçırması və hərəkətlərindəki sərbəstliyi “üç yaĢın böhranı” haqqında aydın təsəvvür yaradır. Əgər yaĢlılar uĢağın müstəqilliyi və sərbəstliyini lazımi Ģəkildə tənzim və təĢkil edərsə yaĢ böhranı tədricən aradan qaldırıla bilər.
Məktəbəqədər yaĢ dövrü uĢağın həm fiziki, həm psixofizioloji, həm də Ģəxsiyyət sahəsində inkiĢafının keyfiyyətcə dönüĢ dövrüdür. Bu dövrdə uĢağın fiziki inkiĢafı birinci növbədə diqqəti cəlb edir. 3-6 yaĢlı uĢağın boyunun, çəkisinin artmasında nəzərə çarpacaq dəyiĢiklik baĢ verir. Buna baxmayaraq həmin dövrdə uĢağın əzələ və sümük sistemi xeyli inkiĢaf etmiĢ olsa da onun əl və ayaq əzələlərində hələ sümüklənməmiĢ qığırdaqlar qalır. UĢağın skeleti əsasən qığırdaq toxumalardan ibarət olur. Ona görə də lazımi tələblərə əməl olunmadıqda uĢağın qaməti düzgün inkiĢaf etmir.
Bununla yanaĢı olaraq nitqin, böyüklərlə və həmya- www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
222 222 Ģıdları ilə ünsiyyətin və müxtəlif fəaliyyət növlərinə cəlb olunmanın təsiri altında uĢaqda yeni keyfiyyət dəyiĢmələri baĢ verir. Bütün bunlar uĢağın sosial Ģəraitə və həyatın tələblərinə uyğunlaĢmasına imkan verir. Məktəbəqədər dövr uĢağın fəaliyyətin subyekti kimi formalaĢmasının ilkin mərəhələsi kimi özünü göstərir. MəqsədəyönəliĢliyin əsası qoyulur. Böyüklərin qiymətləndirməsi və nəzarətinin təsiri altında bağça yaĢının sonunda uĢaqlar öz hərəkət və fəaliyyətlərindəki qüsurları hiss etməyə baĢlayırlar. Bununla əlaqədar təqlid obyektləri dəqiqləĢməyə baĢlayır. Məktəbəqədər yaĢ dövründə həm ümumi, həm də xüsusi qabiliyyətlərin formalaĢması imkanları yaranır və özünü göstərməyə baĢlayır.
dövründə oyun uĢaqların əsas fəaliyyəti olur. Bu yaĢ dövründə uĢaqlar öz vaxtlarının çoxunu oyunda keçirirlər. Adətən, məktəbəqədər yaĢ dövrünü üç yarımdövrə ayırırlar: kiçik bağça yaĢı dövrü (3-4 yaĢ), orta bağça yaĢı dövrü (4-5 yaĢ) və böyük bağça yaĢı dövrü (5-6 yaĢ). Kiçik bağça yaĢlı uĢaqlar, adətən, hələ təklikdə oynayırlar. ƏĢyavi və quraĢdırma oyunlarında onlarda qavrayıĢ, hafizə, təxəyyül, təfəkkür və hərəki qabiliyyətlər inkiĢaf edir. Tədricən orta bağça yaĢı dövründə uĢaqlar birgə oyuna keçməyə baĢlayırlar, oyunlarda daha çox uĢaq iĢtirak edir. Üç-altı yaĢ ərzində uĢaq oyunları əĢyavi-manipulyativ və simvolik xarakterdən süjetli-rollu qaydalı oyunlara qədər inkiĢaf yolu keçir. Bütün bunlar uĢağın həyatında mühüm rol oynamaqla, onun tələbatını ödəməklə yanaĢı, yaĢlılarla ünsiy- yət saxlamaq, həyatı baĢa düĢmək, ətrafdakıları təqlid etmək, bu yolla bir növ gələcək həyata hazırlaĢmaq iĢində mühüm vasitəyə çevrilir. Oyun fəaliyyəti uĢağın psixi inkiĢafında əsaslı dəyiĢikliklə gətirib çıxarır. Oyun Ģəraitində və onun köməyi ilə uĢaqlarda diqqət, qavrayıĢ, xüsusilə müĢahidəçilik,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
223 223
223 223
223 223
223 223
223 hafizə, təfəkkür və təxəyyülün inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yaranmıĢ olur. Bununla yanaĢı olaraq didaktik oyunlardan istifadə edilməsi uĢaqlarda nitqin inkiĢafı, nitq qüsurlarının aradan qaldırılması iĢində də əsaslı rol oynayır. Orta və böyük bağça yaĢı dövründə uĢaqlar rollu- qaydalı oyunlardan daha çox istifadə edirlər. Bu dövrdə həmin oyunlar özlərinin mövzularına, qaydalarının müxtəlifliyinə görə kiçik bağça yaĢı dövründə istifadə olunan oyunlardan fərqlənirlər. Burada kiçik bağça yaĢı dövründən fərqli olaraq oyunda təbii Ģəkildə istifadə olunan əĢyalar Ģərti olaraq dəyiĢdirilir, nəticədə simvolik oyun xarakteri alır. Rollu-qaydalı oyunlardan istifadə edilməsi uĢaqlarda iradənin inkiĢafına güclü təsir göstərir. Adi Ģəraitdə bir yerdə dura bilməyən uĢaq bu cür oyunlar zamanı öz rolunu axıra qədər yerinə yetirməyə, qaydaya əməl etməyə məcbur olur. Oyun prosesində uĢaqlar qarĢılıqlı münasibətlərin hə- yata ke- çirilməsinə əməl etməyə alıĢırlar. Rollu oyun prosesində ilk dəfə olaraq uĢaqda liderlik özünü göstərir, təĢkilatçılıq bacarıq və vərdiĢləri inkiĢaf etməyə baĢlayır. Oyun eyni zamanda uĢaqlarda bir sıra qabiliyyətlərin aĢkara çıxmasına imkan verir. Bütün bunlarla yanaĢı olaraq uĢaqlar sadə əmək tapĢırıqlarını icra edərkən də çox vaxt onlara oyun xarakteri verir və bu yolla bəzi sadə əmək bacarıqlarına da yiyələnirlər. Ġdrak prosesləri və nitqin inkiĢafı. Məktəbəqədər yaĢ dövründə uĢaqlarda idrak prosesləri və nitqin inkiĢafında əsaslı dəyiĢiklik baĢ verir. Məktəbəqədər dövrdə uĢaqların qavrayışının ixtiyari növünün inkiĢafı üçün Ģərait yaranır. Burada oyunun rolu böyükdür. UĢaqlar cismin formasını, ölçüsünü, tutduğu yeri qavramağa alıĢırlar. Bu onlarda məkan qavrayıĢının inkiĢafı kimi özünü göstərir. Məktəbəqədər yaĢlı uĢaqlar ilk vaxtlar ən çox formanı ayırmaqla onları qavramağa cəhd göstərirlər. Eyni zamanda obyektlərin böyüklüyünü qavrama bacarığı da
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|