MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI. 24.2. Təlim və psixi inkiĢaf
- V.Ştern
- L.S.Vıqotski
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
312 312 vəzifələrini həyata keçirməyə imkan verən tədris işləri də onun strukturunda əsas yerlərdən birini tutur. Bu cür iĢlərə, birinci növbədə, icraedici (təhrikedici) iĢlər daxildir. Öyrənən adam həmin tədris iĢlərindən istifadə etmədən müvafiq bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnə bilməz. Bu cür iĢlər insanı fəaliyyətə yönəldən iĢlərdir. Ona görə də burada öyrənmənin motivləri öz təsirini göstərir. Proqram məqsədli iĢlərə gəldikdə, bu cür tədris iĢləri proqram tələblərini ödəməklə bağlı olan Ģifahi və yazılı çalıĢmalardan, laborator iĢlərindən və s. ibarət olur. Fəal-əməliyyatlı tədris iĢləri Ģagirdlərin fikri fəaliyyətini fəallaĢdırmağa yönəldilən, onlarda idrak fəallığı yaradan iĢlərdir. Bu cür tədris iĢləri Ģagirdlərin əqli inkiĢafına təkan verir, onları sadəcə reproduktivlikdən uzaqlaĢdırır. Onlar oxuduqlarını yadda saxlayıb, yada salmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda həmin materialı dərk edir, anlayırlar. Təlimin strukturuna daxil olan nəzarət-tənzimedici tədris iĢlərinin də rolu böyükdür. Bu iĢlər əsasən qiymətləndirici, yoxlayıcı və təshihedici xarakter daĢıyır. Bunların köməyi ilə Ģagirdlərin təlim fəaliyyətini idarə etmək mümkün olur. Burada xüsusilə özününəzarətə keçən nəzarətin və özünüqiymətləndirməyə keçən qiymətləndirmənin rolu böyükdür.
Təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsi daima diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri olmuĢdur. Lakin ilk baxıĢda asan görünən bu məsələ daim mübahisələrə səbəb olmuĢ, təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsi məsələsi həmin sahədə tədqiqat aparan alimlər tərəfindən müxtəlif istiqamətdə Ģərh olunmuĢdur. Vaxtilə alman psixoloqu V.Ştern belə bir müddəanı əsas www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
313 313
313 313
313 313
313 313
313 tuturdu ki, təlim inkiĢafın arxasınca gedir və ona uyğunlaĢır. Bu fikrin əksinə olaraq görkəmli rus psixoloqu L.S.Vıqotski təlim və tərbiyənin uĢağın psixi inkiĢafında həlledici rolunu göstərmişdir. Onun fikrincə, təlim inkişafdan irəli gedir və onu öz arxasınca aparır. MəĢhur Ġsveçrə psixoloqu J.Piaje də bu məsələdə V.ġternə uyğun mövqe tutmuĢdur. O, belə hesab edir ki, uĢağın psixi inkiĢafı özünün daxili qanunlarına malikdir və bir sıra özünəməxsus mərhələlərdən keçir. Onun fikrincə təlim inkiĢafa heç bir əsaslı təsir göstərə bilməz. Ona görə də təlim inkiĢafa uyğunlaĢmalı və onun tənzim edilməsi üçün məhz inkiĢafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. Bununla da J.Piaje təlimin inkiĢafetdirici təsirini kölgədə buraxır. MəĢhur Amerika psixoloqu C.Bruner isə bu məsələdə tamamilə baĢqa mövqe tutmuĢ, təlimin inkiĢafdakı rolunu həddindən artıq ĢiĢirtmiĢdir. Onun fikrincə hər bir uĢaq inkiĢafın istənilən mərhələsində, əgər həmin yaĢ üçün optimal olan təlim metodları tapılıbsa, əgər o yaxĢı təlim edilirsə, istənilən materialı tamamilə mənimsəyə bilər. Göründüyü kimi C.Bruner Ģagirdlərin əqli inkiĢafında təlim prosesinin həlledici rol oynadığını qəbul etsə də, uĢağın yaĢ hüdudlarını silib atır. Bütün bu fikirlər bir daha göstərir ki, təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsinin düzgün müəyyənləĢdirilməsi birinci növbədə təlimin struktur komponentlərinin dəqiq müəyyənləĢdirilməsindən asılıdır. Bu cəhəti nəzərə alaraq L.S.Vıqotski təlimin strukturu konsepsiyasını iĢləməyə xüsusi fikir vermiĢ və bu sahədə əsaslı iĢlər görmüĢdür. Vıqotskinin həmin sahədəki ideyaları, gəldiyi nəticələr onun tələbələrinin və ardıcıllarının xüsusi təlim konsepsiyası yaratmalarına imkan vermiĢdir. L.S.Vıqotski bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmək və ümumi keyfiyyətlərə, qabiliyyətlərə (mücərrədləĢdirmə, ümumiləĢdirmə, ixtiyarilik) yiyələnməyin mümkün olduğunu www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
314 314 aĢkara çıxarmıĢdır. O, birinci cəhəti (bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnməni) təlim (öyrənmə), ikincini isə inkiĢaf adlandırmıĢdır. Onun fikrincə təlimdə mənimsəmənin əsas predmetini bilik və mədəniyyət haqqında tarixi təcrübə təĢkil edir.
L.S.Vıqotskiyə görə təlim inkiĢafın əsas amilidir. Təlimin həmiĢə inkiĢafdan qabaqda getməsi və onu da öz arxasınca aparması fikrini əsas götürən L.S.Vıqotski və onun əməkdaĢları təlimlə əlaqədar baĢ verən əqli inkiĢafın iki səviyyəsini və ya zonasını müəyyən etmiĢlər. Birinci səviyyəni inkiĢafın fəal, aktual zonası adlandırmıĢlar. Bu zonaya malik olan Ģagird gündəlik dərsləri, verilmiĢ təlim tapĢırıqlarını müstəqil surətdə yerinə yetirir, özü baĢqasının köməyi olmadan dərsdə müvafiq materiallardan istifadə edir. Müəllimin Ģərh etdiyi bəzi cəhətləri izah etməyə təĢəbbüs göstərir və nəhayət onda əqli inkiĢaf elə bir səviyyəyə çata bilir ki, sonralar hər hansı bir məsələni heç kimə ehtiyacı olmadan həll edə bilir. Bütün bunların nəticəsində Ģagird bilikləri müstəqil mənimsəyir, elmlərin əsaslarına özü yiyələnməyi bacarır. Əqli inkiĢafın ikinci səviyyəsində isə uĢaq bir növ yaĢlıların, müəllimin köməyilə daha yüksək nailiyyət əldə edə bilir. L.S.Vıqotski bu inkiĢaf səviyyəsini “inkişafın yaxın zonası” adlandırmıĢdır. L.S.Vıqotski bu münasibətlə yazır: “UĢaq nəyi ki, yaĢlının köməyilə etmək iqtidarındadır, bu onun yaxın inkiĢaf zonasını göstərir… Beləliklə, yaxın inkiĢaf zonası uĢağın sabahkı gününü, onun inkiĢafının dinamik vəziyyətini müəyyənləĢdirməkdə bizə kömək göstərir”. Təlim öz səmərəli nəticəsini vermək və Ģagirdlərin əqli inkiĢafına əsaslı təsir göstərmək üçün məhz “inkiĢafın yaxın zonası”na uyğun təĢkil olunmalıdır. Təlimin məzmununu, forma və vasitələrini seçərkən bu tələb birinci tələb kimi nəzərə alınmalıdır. Ona görə də L.S.Vıqotski haqlı olaraq göstərir ki, uĢağın öyrənməyə qabil olmadığı iĢləri ona öyrətməyə çalıĢmaq, Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|